Στις 16 Απριλίου οι Τούρκοι πολίτες θα αποφασίσουν με το δημοψήφισμα αν θα αλλάξει το Σύνταγμα της χώρας και θα ενισχυθούν οι εξουσίες του προέδρου της Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Το δημοψήφισμα έχει φέρει στην επιφάνεια το βαθύ ρήγμα που υπάρχει εντός και εκτός της Τουρκίας.
Τι αφορά το δημοψήφισμα – Οι αλλαγές που κάνουν τον πρόεδρο… σουλτάνο
Το δημοψήφισμα θα αλλάξει το τουρκικό πολιτικό σύστημα από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό. Θα καταργηθεί το γραφείο του πρωθυπουργού και ο πρόεδρος, ο οποίος θα εκλέγεται απευθείας από τον λαό, θα είναι πλέον ο επικεφαλής του εκτελεστικού βραχίονα της κυβέρνησης καθώς και επικεφαλής του κράτους.
Ο πρόεδρος θα αποκτήσει επιπλέον εξουσίες, περιλαμβανομένου του δικαιώματος να καταρτίζει τον προϋπολογισμό, να διορίζει και να καθαιρεί υπουργούς και να εκδίδει σε κάποιες περιπτώσεις διατάγματα.
Ο πρόεδρος θα επιτρέπεται εξάλλου να διατηρήσει σχέση με κάποιο πολιτικό κόμμα.
Με το ισχύον σύστημα ο πρόεδρος απαιτείται να κόβει τουλάχιστον εικονικά τους κομματικούς του δεσμούς και να κυβερνά ως «ουδέτερος».
Κοντολογίς, εφόσον ο πρόεδρος θα αποκτήσει τόσο σημαντικές εξουσίες σύμφωνα με τις προταθείσες αλλαγές, το δημοψήφισμα είναι μια ψήφος για τον ίδιο τον πρόεδρο Ερντογάν.
Με αυτό, επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του προέδρου από το 2005. Το σχέδιό του ενισχύθηκε έπειτα από το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του, το καλοκαίρι του 2016, το οποίο του επέτρεψε να ισχυριστεί πιο πειστικά ότι απαιτούνται ριζικές αλλαγές. Αλλά το δημοψήφισμα έχει αποδειχτεί άκρως διχαστικό.
Ποιοι τάσσονται υπέρ του «Ναι»
Εύλογα εκείνοι που τάσσονται υπέρ του «evet («ναι») είναι οι υποστηρικτές του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν. Ισχυρίζονται ότι οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για τον εξορθολογισμό της τουρκικής κυβέρνησης ώστε αυτή να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του σύγχρονου πολιτικού περιβάλλοντος.
Πιο αναπάντεχη είναι η υποστήριξη του ακροδεξιού MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) προς τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις καθώς το MHP ήταν παραδοσιακά αντίθετο στην ιδέα ενός προεδρικού συστήματος.
Φήμες θέλουν τον ηγέτη του κόμματος Ντεβλέτ Μπαχτσελί να έχει εξασφαλίσει θέση αντιπροέδρου με αντάλλαγμα τη συνεργασία του.
Το τουρκικό κοινοβούλιο έχει ήδη ψηφίσει τις συνταγματικές αλλαγές αλλά απαιτείται η έγκρισή τους με τη λαϊκή ψήφο για να γίνουν νόμος.
Ποιοι τάσσονται κατά
Το δημοψήφισμα βρίσκει σφόδρα αντίθετα τα δύο άλλα μεγάλα τουρκικά κόμματα, πλην του κυβερνώντος: το κεμαλικό και σοσιαλδημοκρατικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το αριστερό φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP).
Οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οργανώσεις για την προώθηση της Δημοκρατίας λένε επίσης «hayir» («όχι») στο δημοψήφισμα. Υποστηρίζουν ότι οι προτεινόμενες συνταγματικές αλλαγές ουσιαστικά θα επιτρέψουν στον Ερντογάν να κυβερνά ως δικτάτορας.
Σε περίπτωση που επικρατήσει το «Ναι», το δημοψήφισμα θα επιτρέψει στον Ερντογάν να διεκδικήσει δύο θητείες στην προεδρία κατά τις επόμενες εθνικές εκλογές στην Τουρκία το 2019. Επομένως θα μπορεί να παραμένει στην εξουσία έως το 2029.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γνωστός δικηγόρος Ενίς Τσοσκούν –που είχε συμμετάσχει μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980 στην υπεράσπιση των ηγετών του Κομμουνιστικού Κόμματος και του Εργατικού Κόμματος της Τουρκίας- εξέδωσε βιβλίο με τίτλο «Περιεχόμενο και σημασία της συνταγματικής αναθεώρησης», στο οποίο κονιορτοποιεί το σχέδιο του νέου συντάγματος.
Δημοκρατικές διαδικασίες που παρακάμπτονται
Αυτό εξαρτάται από το ποιός καλείται να απαντήσει. Οι προτεινόμενες αλλαγές επιτρέπουν κάποιες δικλείδες ασφαλείας. Για παράδειγμα, το κοινοβούλιο θα μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να παρακάμπτει τις προεδρικές αποφάσεις, να διεξάγει έρευνες ακόμη και να παραπέμπει τον πρόεδρο με πλειοψηφία δύο τρίτων.
Ωστόσο, ακόμη και σύμφωνα με το ισχύον σύστημα, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει υπονομεύσει σημαντικά τη Δημοκρατία στην Τουρκία. Πολιτικοί της αντιπολίτευσης και δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί και υποστεί παρενόχληση, ενώ ο Ερντογάν έχει καθαιρέσει 2.700 δικαστές στον απόηχο της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος του καλοκαιριού.
Δύσκολα μπορεί κάποιος να φανταστεί την Τουρκία να γίνεται πιο δημοκρατική, αν ο σημερινός πρόεδρος αποκτήσει περισσότερες εξουσίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταδικάσει τη συγκέντρωση εξουσιών στην τουρκική προεδρία και έχει χαρακτηρίσει τις προτεινόμενες αλλαγές «υπερβολικές».
Οι σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ και η θέση της στο ΝΑΤΟ
Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, το διάστημα πριν από τη διεξαγωγή του έχει πλήξει σημαντικά τις σχέσεις της Τουρκίας με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η τουρκική κυβέρνηση παρακολουθούσε Τούρκους πολίτες που ζουν σε ευρωπαϊκές χώρες και ο Ερντογάν κατηγόρησε για «ναζιστικές πρακτικές» τη γερμανίδα καγκελάριο Άγγελα Μέρκελ και άλλους ευρωπαίους ηγέτες.
Αυτό από μόνο του αρκεί να βάλει στον πάγο την ήδη τελματωμένη προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Και αν επικρατήσει το ‘ναι’ στο δημοψήφισμα, οι επικριτές του Ερντογάν είναι βέβαιο ότι θα υποστηρίξουν πως η Τουρκία δεν ικανοποιεί τα απαιτούμενα κριτήρια ένταξης ως προς τη δημοκρατική σταθερότητα.
Το ΝΑΤΟ ωστόσο είναι ένα άλλο ζήτημα. Παρά τις κάποιες μεμονωμένες εκκλήσεις να εκδιωχθεί η χώρα από τη στρατιωτική συμμαχία, υπάρχουν πολλά κοινά συμφέροντα ώστε να θεωρείται αυτό πιθανό. Επιπλέον, η Δυτική Ευρώπη χρειάζεται τη συνεργασία της Τουρκίας για να ελέγξει την προσφυγική ροή από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη.
Αβέβαιο το αποτέλεσμα
Αυτή την ώρα, δεν είναι εύκολο να μιλήσει κάποιος με βεβαιότητα για το εκλογικό αποτέλεσμα.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μεγάλο αριθμό αναποφάσιστων–10%– κάτι που μπορεί να κρίνει και το αποτέλεσμα. Επιπλέον, οι δημοσκοπήσεις έχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ τους, ακόμη μια ένδειξη της πόλωσης του εκλογικού σώματος.
Θέλει να κερδίσει τους επενδυτές
Η τουρκική κυβέρνηση εκτιμά ότι αν εγκριθεί η συνταγματική μεταρρύθμιση στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, θα είναι πιο εύκολο να προχωρήσουν οι πολυαναμενόμενες μεταρρυθμίσεις στην αγορά, όμως οι επενδυτές δεν είναι τόσο βέβαιοι.
Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) εκτιμά ότι το δημοψήφισμα θα του επιτρέψει να επιταχύνει την υιοθέτηση νομοσχεδίων και να παρουσιάσει ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων στον φορολογικό και τον επενδυτικό τομέα που επιθυμούν οι επενδυτές, κυρίως οι ξένοι.
Αν και κάποτε θεωρούνταν μια από τις πιο υποσχόμενες αναπτυσσόμενες οικονομίες, η Τουρκία έχει πληγεί από το μαζικό ξεπούλημα της λίρας εξαιτίας των ανησυχιών για τη διάβρωση των θεσμών και την αυξανόμενη επιρροή του Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της χώρας.
Το στοίχημα του Ερντογάν με την ανάκαμψη της οικονομίας είναι πολύ σημαντικό, καθώς για να πετύχει όσα θέλει σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, χρειάζονται χρήματα τα οποία δεν έχει να διαθέσει.
«Το τι θα συμβεί μετά το δημοψήφισμα στην πραγματικότητα θα έχει μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις για την Τουρκία και πιστεύουμε ότι μετά τη βραχυπρόθεσμη και την άμεση αντίδραση στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, οι παράγοντες της αγοράς θα επικεντρωθούν στα επακόλουθα», εκτίμησε ο Οζγκούρ Αλτούγ επικεφαλής οικονομολόγους στην BGC Partners.
Μάλιστα, ενδέχεται να καθυστερήσουν οι μεταρρυθμίσεις, κυρίως επειδή το ενδεχόμενο των πρόωρων εκλογών φαίνεται να είναι πολύ πιθανό.
Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ