Τον Δεκέμβριο 2023 και στις αρχές Ιανουαρίου 2024 έλαβαν χώρα δύο γεγονότα στην Ανατολική Μεσόγειο. Εξετάζοντας με προσοχή τα τεκταινόμενα, φαίνεται ότι πιθανόν τα δύο γεγονότα συνδέονται. Δεν αποκλείεται να είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού που ίσως να έχει επιπτώσεις και στην Ελλάδα. Για τον λόγο αυτό, εκτός από καλή γνώση των γεγονότων, απαιτείται και ερμηνεία αυτών των κινήσεων και των επιπτώσεων που έχουν στα ελληνικά συμφέροντα, ώστε έγκαιρα να προβούμε στις απαραίτητες κινήσεις αν χρειασθεί. Το πρώτο γεγονός είναι ο μονομερής προσδιορισμός ορίων των λιβυκών θαλάσσιων ζωνών.
Στις 5 Δεκεμβρίου 2023, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Λιβύης στον ΟΗΕ, κοινοποίησε στον γενικό γραμματέα ρηματική ανακοίνωση που αναφερόταν στην Υπουργική Απόφαση υπ’ αριθ. 727 (2023) της Λιβύης, για την μονομερή καθιέρωση του εξωτερικού ορίου της συνορεύουσας ζώνης καθώς και τον μονομερή καθορισμό των ορίων των τμημάτων μεταξύ αιγιαλίτιδας ζώνης και συνορεύουσας ζώνης ανατολικά με την Αίγυπτο και δυτικά με την Τυνησία.
Όπως είναι γνωστό, τα παράκτια κράτη μπορούν να προσδιορίσουν τα όρια της συνορεύουσας ζώνης η οποία επεκτείνεται μέχρι 24 ν.μ. (ναυτικά μίλια) από τις γραμμές βάσης (αρθ.33 της σύμβασης του Montego Bay). Είναι μια ιδιαίτερη περιοχή εντός της ΑΟΖ όπου τα κράτη μπορούν να εφαρμόζουν τους νόμους που ισχύουν στην επικράτεια του σε ορισμένα θέματα όπως μεταναστευτικές, τελωνειακές κλπ. παραβάσεις.
Όταν όμως προκύπτει θέμα επικάλυψης με τις αντίστοιχες ζώνες παρακείμενων κρατών, χρειάζεται με βάση το δίκαιο της θάλασσας συνεννόηση και αποδοχή ενός κοινού ορίου, κάτι που δεν τηρήθηκε στην προκειμένη περίπτωση, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τον μονομερή προσδιορισμό του ορίου προς Αίγυπτο και Τυνησία. Παράλληλα, μέσω αυτής της ρηματικής ανακοίνωσης, επαναπροσδιορίστηκε με συντεταγμένες, το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης των 12 ν.μ. (ο ορισμός της αιγιαλίτιδας ζώνης είχε γίνει από την Λιβύη το 1959). Εκτιμάται ότι αυτό έγινε για να συμβαδίζει με τον τρόπο υπολογισμού της συνορεύουσας ζώνης. Αυτή έρχεται σε συνέχεια αντίστοιχης πράξης μονομερούς προσδιορισμού της Αιγύπτου (Π.Δ 595/22) ενός κοινού ορίου της αιγιαλίτιδας, της συνορεύουσας και πέραν αυτής, που ομοίως δεν ακολούθησε τα προβλεπόμενα από το δίκαιο της θάλασσας.
Με την ρηματική διακοίνωση έγινε γνωστό ότι η Λιβύη καθιέρωσε το εξωτερικό όριο της συνορεύουσας ζώνης και επαναπροσδιόρισε με συντεταγμένες το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης των 12 ν.μ. Παράλληλα έκανε μονομερή προσδιορισμό των ορίων με Αίγυπτο και Τυνησία για την περιοχή μεταξύ των εξωτερικών ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης και της συνορεύουσας στα ανατολικά και δυτικά. Στη διακοίνωση προσδιορίζονται με συντεταγμένες τέσσερις χαρακτηριστικές γραμμές.
Τί σημαίνει η λιβυκή ενέργεια για την Ελλάδα
Αυτές οι τέσσερις διακεκριμένες γραμμές που ερμηνεύονται πιο κάτω, φαίνονται στο σχήμα 1. Η πρώτη γραμμή (με κόκκινο χρώμα) (σχ.1), ορίζει το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης της Λιβύης, η οποία το 1959 είχε καθορίσει 12 ν.μ. χωρίς όμως ακριβείς συντεταγμένες από τις γραμμές βάσης (με μώβ χρώμα). Η γραμμή αυτή ορίζεται με τις συντεταγμένες 62 σημείων και έχει μήκος 1.399 χλμ. Επειδή εκλαμβάνει τον κόλπο της Σύρτης κλειστό, είναι εκεί παράλληλη προς την γραμμή κλεισίματος.
Η δεύτερη γραμμή (με κίτρινο χρώμα) καθιερώνει μονομερώς το εξωτερικό όριο της συνορεύουσας ζώνης (απέχει 24 ν.μ. από τις γραμμές βάσης – με μωβ χρώμα). Εκτός αυτού ορίζει με συντεταγμένες 48 σημείων και έχει μήκος 1.386 χλμ (η περιοχή της συνορεύουσας ζώνης είναι τμήμα της υφαλοκρηπίδας στην οποία ασκούνται ορισμένες αρμοδιότητες από το παράκτιο κράτος όπως το να εμποδίζει παραβίαση τελωνειακών, δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών κανονισμών.
Η τρίτη γραμμή (σχ.2,3) που είναι συνέχεια της δεύτερης προς τα ανατολικά, ορίζεται με τις συντεταγμένες 7 σημείων, και έχει μήκος 31 χλμ. Η γραμμή αυτή αποτελεί μονομερή προσδιορισμό ορίου της αντίστοιχης θαλάσσιας ζώνης της Αιγύπτου που αποτελεί συγχρόνως και οριοθέτηση τμήματος της ΑΟΖ των δύο χωρών, αφού η συνορεύουσα ζώνη είναι τμήμα της ΑΟΖ.
Τέλος, η τέταρτη γραμμή (στα δυτικά με πράσινο χρώμα), που ορίζεται με τις συντεταγμένες τριών σημείων, αποτελεί στην ουσία (όπως και η γραμμή 3), μονομερή προσδιορισμό ορίου με την αντίστοιχη ζώνη της Τυνησίας και έχει μήκος περίπου 117 χλμ. Η διαφοροποίηση αυτής της γραμμής εν σχέσει με την γραμμή 3 είναι ότι συμπίπτει με την γραμμή οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας που έγινε στις 24 /2/1982 μεταξύ Λιβύης και Τυνησίας, αλλά τώρα προσδιορίζεται με συντεταγμένες.
Σημειώνεται ότι η πλήρης οριοθέτηση των ΑΟΖ της Λιβύης και Τυνησίας εκκρεμεί λόγω της ανάγκης συνεργασίας και με άλλα κράτη της περιοχής, γι’ αυτό και φαίνεται μόνο η μελλοντική διεύθυνσή της προς τα βορειοανατολικά. Σ’ αυτήν την διακοίνωση δεν γίνεται μονομερής προσδιορισμός των ορίων που χωρίζουν τις αιγιαλίτιδες ζώνες της Λιβύης με Αίγυπτο και Τυνησία, δηλαδή από τα άκρα 1 και 62 της κόκκινης γραμμής προς τα αντίστοιχα σημεία των ακτών, που αποτελούν τα τελευταία σημεία των συνόρων της κάθε επικράτειας.
Προσέγγιση με την Αίγυπτο
Ο ορισμός των εξωτερικών ορίων αιγιαλίτιδας ζώνης και συνορεύουσας ζώνης είναι μονομερές δικαίωμα που έχει κάθε χώρα, ένα δικαίωμα που της παρέχει η διατιθέμενη ακτογραμμή εφόσον δεν τέμνεται με αντίστοιχα δικαιώματα άλλων χωρών στον ίδιο θαλάσσιο χώρο. Η Λιβύη προς Βορρά είχε δυνατότητα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη και την συνορεύουσα ζώνη από τις γραμμές βάσης, διότι το απέναντι κράτος (Ελλάδα) βρίσκεται πλέον των 100 ν.μ. από την οριζόμενη συνορεύουσα ζώνη και δεν εμποδίζει την αντίστοιχη επέκταση της Ελλάδας στα 12 και 24 ν.μ για αιγιαλίτιδα και συνορεύουσα ζώνη όποτε το αποφασίσει.
Η γραμμή 3 (ανατολικά) (σχ.2,3), αποτελεί μονομερή προσδιορισμό ορίου αιγιαλίτιδας και συνορεύουσας ζώνης, που είναι μέρος του μεγαλύτερου ορίου που θα χώριζε τις ΑΟΖ Λιβύης και Αιγύπτου. Τον Δεκέμβριο 2022 με το 595/22 Π.Δ της Αιγύπτου ορίσθηκε με τον ίδιο αυθαίρετο τρόπο, το δυτικό όριο της ίδιας περιοχής (με σχεδόν την ίδια αφετηρία) αλλά και πέραν αυτής με 9 σημεία, όπως φαίνεται στο σχήμα 3 (με άσπρο χρώμα και με διεύθυνση βορρά-νότου).
Μεταξύ των δύο αυτών αυθαίρετων μονομερών προσδιορισμών ορίων (της πρόσφατης της Λιβύης και της παλαιότερης της Αιγύπτου), προσδιορίζεται μια κοινή περιοχή εμβαδού περίπου 436 τετρ. χλμ. (με άσπρες τελείες) που κάθε κράτος διεκδικεί για τον εαυτό του (σχ. 3,4). Η ορισθείσα από την Λιβύη οριογραμμή 3 βρίσκεται μεταξύ της οριογραμμής της Αιγύπτου και εκείνης που θα προέκυπτε αν η οριοθέτηση ακολουθούσε την γραμμή της ίσης απόστασης από τις αντίστοιχες ακτές των δύο παρακείμενων κρατών.
Η γραμμή αυτή φαίνεται ανατολικώτερα με μωβ χρώμα και διεύθυνση βορειοανατολική στο σχήμα 3 και είναι αυτή που αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση στην οριοθέτηση, που θα προέκυπτε με συμφωνία. Μεταξύ των δύο γραμμών, προσδιορίζεται μια έκταση περίπου 189 τετρ. χλμ. (με κίτρινα τετράγωνα) (σχ. 3,4) που αποτελεί εκχώρηση θαλάσσιας περιοχής της Λιβύης στην Αίγυπτο. Εκτιμάται ότι μάλλον υπάρχει προσχεδιασμός Λιβύης-Αιγύπτου, ώστε να συμφωνήσουν και οι δύο χώρες στην ορισθείσα από την Λιβύη γραμμή 3), κάνοντας με την παραχώρηση αυτή η Λιβύη βήμα προσέγγισης με την Αίγυπτο και ίσως κοινής μελλοντικής εκμετάλλευσης κοιτασμάτων στην περιοχή.
Η γραμμή 4 αποτελεί ομοίως με την 3, γραμμή μονομερούς προσδιορισμού του ορίου με την Τυνησία και έχει μήκος 117 χλμ. όπως ορίζεται με τρεις συντεταγμένες. Το συνολικό μήκος της και η επέκτασή της βορειοανατολικά θα εξαρτηθεί από την ολοκλήρωση της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας με τα άλλα κράτη. Η περίπτωση είναι λίγο διαφορετική. Η γραμμή συμπίπτει με την γραμμή οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Λιβύης και Τυνησίας που έγινε το 1982 (αρχή το σημείο 1 της κόκκινης γραμμής και κατεύθυνση βορειοανατολική).