Των Θάνου Τσίρου και Ραλλούς Αλεξοπούλου
Τη διαδικασία με την οποία προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί σε λίγες ημέρες η πρώτη ηλεκτρονική «αυτοαπογραφή» του πληθυσμού περιγράφει σε σημερινή συνέντευξή του στη «Ναυτεμπορική» ο πρόεδρος της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), Αθανάσιος Κων. Θανόπουλος. Από τις 22 Οκτωβρίου, όλα τα νοικοκυριά της χώρας θα αρχίσουν να παραλαμβάνουν έναν κωδικό από την ΕΛΣΤΑΤ, τον οποίο θα χρησιμοποιούν για την απογραφή του νοικοκυριού σε ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα που θα φιλοξενηθεί στο gov.gr. Όσοι δεν καταφέρουν να ολοκληρώσουν τη διαδικασία ηλεκτρονικά, θα δεχτούν επίσκεψη -στο διάστημα από τις 27 Νοεμβρίου μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου- από τους απογραφείς της ΕΛΣΤΑΤ προκειμένου η διαδικασία να ολοκληρωθεί μέσω συνέντευξης.
«Η υιοθέτηση ενός υβριδικού συστήματος κρίθηκε απαραίτητη λόγω της πανδημίας, αλλά και της ανάγκης για ταχύτερη συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων», τονίζει ο κ. Θανόπουλος. Από τη συνέντευξη προκύπτει ότι η διαδικασία της «αυτοαπογραφής» -η οποία μάλιστα εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πριν από… 160 χρόνια, όπως αναφέρει ο πρόεδρος της ΕΛΣΤΑΤ- δεν θα είναι η μοναδική ιδιαιτερότητα. Στους πρώτους μήνες του 2022 που θα δημοσιευτούν τα προκαταρκτικά στοιχεία της έρευνας είναι πολύ πιθανό ότι θα αποτυπωθεί σημαντική μείωση του πληθυσμού, ενώ τα αναλυτικά αποτελέσματα σε επίπεδο χώρας, καθώς και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο αναμένεται να δημοσιευτούν μέχρι το 2024.
«Όντως στον υπολογιζόμενο πληθυσμό της χώρας καταγράφονται τάσεις μείωσης», υποστηρίζει ο επικεφαλής της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ σημειώνει ότι στη φετινή απογραφή «έχει προβλεφθεί αναλυτική καταγραφή μεταβλητών που αφορούν στη μετανάστευση».
Βρισκόμαστε εν μέσω πανδημίας. Ωστόσο, το 2021, είναι έτος απογραφής του πληθυσμού. Το πρώτο ερώτημα λοιπόν που γεννάται είναι το εξής. Θα είναι το 2021 έτος ορόσημο κατά το οποίο θα γίνει η πρώτη «αυτοαπογραφή»;
Το 2021 αποτελεί έτος-ορόσημο τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Η φετινή Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών συμπίπτει με τη συμπλήρωση των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Στάθηκε δε, για εμάς μια ευκαιρία για την μελέτη όλων των απογραφών που έχουν πραγματοποιηθεί στη Χώρα μας από το 1828 μέχρι σήμερα από την οποία προκύπτει ότι η μέθοδος της αυτοαπογραφής χρησιμοποιήθηκε ήδη τέσσερις φορές στο παρελθόν με πρώτη αυτή του 1861. Η μοναδικότητα της αυτοαπογραφής του 2021 έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί την πρώτη «ηλεκτρονική» αυτοαπογραφή. Η σχετική ανασκόπηση και ο εντοπισμός σπάνιων και ξεχωριστού ενδιαφέροντος τεκμηρίων οδήγησε στην έκδοση ενός λευκώματος με ιστορικά στοιχεία και παραλειπόμενα των Απογραφών από το 1828, οπότε και πραγματοποιήθηκε η πρώτη απογραφή στη Χώρα (938.765 κάτοικοι) και μέσω αυτής έγινε αναδρομική εξακρίβωση του πληθυσμού για το 1821 (753.400 κάτοικοι), μέχρι σήμερα (διαθέσιμο και ηλεκτρονικά). Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και σε περιόδους με έντονες κοινωνικές αναταραχές, φυσικά γεγονότα ή ακόμα και πολεμικές συρράξεις, οι Απογραφές δεν ανεστάλησαν. Η φετινή Απογραφή αποτελεί την μοναδική που υλοποιείται μεσούσης μιας πανδημίας και την πρώτη κατά την οποία ο πληθυσμός θα καταμετρηθεί κατ’αρχάς με ηλεκτρονική αυτοαπογραφή, απογραφόμενος δηλαδή, ο ίδιος από το σπίτι του, εύκολα και με ασφάλεια, περιορίζοντας στο ελάχιστο δυνατό, και μόνον όπου είναι απαραίτητο, τις διά ζώσης επαφές μεταξύ απογραφέων και απογραφόμενων.
Αν δεν υπάρχει η δυνατότητα να γίνει αυτοαπογραφή ποια είναι η διαδικασία που θα ακολουθηθεί; Σε ποιες περιπτώσεις εκτιμάται ότι δεν θα καταστεί εφικτό να πραγματοποιηθεί με ηλεκτρονικό τρόπο;
Λαμβάνοντας υπόψη τις πρωτόγνωρες συνθήκες που επικρατούν λόγω της πανδημίας της νόσου του Κορωνοϊού COVID-19 καθώς και την ανάγκη για ταχύτερη επεξεργασία των συλλεγόμενων δεδομένων, η ΕΛΣΤΑΤ προκρίνει την ηλεκτρονική αυτοαπογραφή, τη συμπλήρωση δηλαδή, του ερωτηματολογίου της Απογραφής από τους ίδιους τους απογραφόμενους απευθείας στην ειδική διαδικτυακή εφαρμογή της Απογραφής. Για όλες τις περιπτώσεις των ατόμων ή των κοινωνικών ομάδων του πληθυσμού που δεν είναι εφικτή αυτή η δυνατότητα (π.χ. αδυναμία πρόσβασης ή μη εξοικείωση με νέες τεχνολογίες) οι απογραφείς της ΕΛΣΤΑΤ θα τους επισκεφθούν στις κατοικίες τους προκειμένου να τους απογράψουν με τη παραδοσιακή μέθοδο της προσωπικής συνέντευξης, όπως συνέβη και σε προηγούμενες απογραφές.
Κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, οι περίπου 60.000 απογραφείς της ΕΛΣΤΑΤ φέρουν, εκτός από την αστυνομική τους ταυτότητα, ειδική κονκάρδα με το σήμα της ΕΛΣΤΑΤ, στην οποία αναγράφονται τα στοιχεία τους, καθώς και έντυπο ορισμού με τη φωτογραφία τους και σφραγίδα της ΕΛΣΤΑΤ. Επίσης, είναι υποχρεωμένοι να τηρούν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας που προβλέπονται.
Είστε έτοιμος να μας δώσετε το τελικό χρονοδιάγραμμα; Πότε θα ξεκινήσει η διαδικασία; Θα ανοίξει συγκεκριμένη πλατφόρμα; Πώς έχουν πρόσβαση οι πολίτες;
Η Απογραφή Πληθυσμού διεξάγεται με ημερομηνία αναφοράς την 22α Οκτωβρίου 2021. Από την επομένη αυτής και μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου οι απογραφείς της ΕΛΣΤΑΤ θα εναποθέσουν έναν κλειστό φάκελο σε κάθε οικία, διαμέρισμα ή κατάλυμα ο οποίος θα εσωκλείει έναν μοναδικό κωδικό αριθμό που θα αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη κατοικία. Έπειτα, ένας εκπρόσωπος του νοικοκυριού θα μπορεί να εισέλθει στην ειδική εφαρμογή της Απογραφής, μέσω της Ψηφιακής Πύλης www.gov.gr, χρησιμοποιώντας τον μοναδικό αυτόν κωδικό και τον κωδικό taxis του, ώστε να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο για τον εαυτό του και τα μέλη του νοικοκυριού του, καθώς και για την κατοικία του. Σε κάθε βήμα, οι απογραφόμενοι μπορούν να επικοινωνούν τηλεφωνικά με τον απογραφέα της περιοχής τους για τυχόν ερωτήσεις / διευκρινίσεις.
Από τις 27 Νοεμβρίου μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου, όσοι πολίτες δεν έχουν προβεί σε ηλεκτρονική αυτοαπογραφή θα δεχτούν την επίσκεψη του απογραφέα της ΕΛΣΤΑΤ στην κατοικία τους. Στόχος της ΕΛΣΤΑΤ είναι η απογραφή του συνόλου του πληθυσμού είτε μέσω της ηλεκτρονικής αυτοαπογραφής, είτε μέσω συνέντευξης με τον απογραφέα.
Επί δεκαετίες οι πολίτες είχαν μάθει να συμπληρώνουν ερωτηματολόγια ανοίγοντας την πόρτα του σπιτιού τους στους ερευνητές. Πιστεύετε ότι μπορεί να πετύχει μια ηλεκτρονική διαδικασία; Είναι έτοιμος ο κόσμος; Από την μια βέβαια έχουμε τον φόβο που πιθανώς προκαλεί η πανδημία, από την άλλη όμως, δεν θα είναι εύκολη και μια καθολική ηλεκτρονική διαδικασία.
Ακριβώς για τον λόγο που επισημαίνετε, η απογραφή θα περιλαμβάνει δύο στάδια, το πρώτο εκ των οποίων θα είναι αυτό της ηλεκτρονικής αυτοαπογραφής. Είναι γεγονός ότι ο πληθυσμός γνωρίζει την παραδοσιακή μέθοδο της Απογραφής που περιλαμβάνει την αναμονή της επίσκεψης του απογραφέα στην οικία του και τη συνέντευξη με έντυπο ερωτηματολόγιο. Η υιοθέτηση ωστόσο, ενός υβριδικού συστήματος ως προς την διεξαγωγή της φετινής απογραφής κρίθηκε απαραίτητη λόγω της πανδημίας, αλλά και της ανάγκης για ταχύτερη συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων.
Σύμφωνα με τις έρευνες της ΕΛΣΤΑΤ, 80,4% των νοικοκυριών έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο από την κατοικία του, ενώ 1 στους 2 (52,9%) ηλικίας 16 – 74 ετών έκανε χρήση υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (συναλλάχθηκε δηλαδή, με δημόσιες υπηρεσίες μέσω του διαδικτύου), τη χρονική περίοδο Απριλίου 2019 – Μαρτίου 2020. Φαίνεται, μάλιστα, η τάση αυτή να ενισχύεται -εξ ανάγκης- και στην περίοδο της πανδημίας. Είναι πρόδηλο ότι δεν αναμένουμε καθολική συμμετοχή στην ηλεκτρονική αυτοαπογραφή. Τα παραπάνω ωστόσο, στοιχεία μας επιτρέπουν να θεωρήσουμε ότι ένα σημαντικό ποσοστό των πολιτών θα επιχειρήσει να αυτοαπογραφεί, με τη βοήθεια των απογραφέων μας, ή θα βοηθήσει και τυχόν μέλη της οικογένειάς του ή του συγγενικού/φιλικού του περιβάλλοντος στη διαδικασία αυτή. Σε κάθε περίπτωση, οι απογραφείς μας θα είναι πάντα διαθέσιμοι να εξυπηρετήσουν τους απογραφόμενους.
Μεγαλώσαμε γνωρίζοντας ότι η απογραφή πληθυσμού είναι υποχρεωτική διαδικασία. Θα υπάρχουν κυρώσεις για όποιον δεν ανταποκριθεί είτε μέσω υπολογιστή είτε μέσω ραντεβού;
Η συμμετοχή των κατοίκων της Χώρας στην Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών είναι υποχρεωτική στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις χώρες των οποίων τις απογραφικές διαδικασίες τυγχάνει να γνωρίζω. Ο λόγος είναι προφανής: Η καθολική συμμετοχή είναι απαραίτητη τόσο για την εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων για την δομή του πληθυσμού στην Ελλάδα, αλλά και για την εκ νέου ρύθμιση ουσιωδών παραμέτρων που αφορούν στις -καίριες για την χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο- επιμέρους δειγματοληπτικές έρευνες της υπηρεσίας μας, όπως είναι οι μακροοικονομικές στατιστικές, οι στατιστικές απασχόλησης, κόστους ζωής, οι στατιστικές συνθηκών διαβίωσης και υγείας, κοκ. Η ΕΛΣΤΑΤ προσβλέπει στην ειλικρινή διάθεση των απογραφόμενων να παρέχουν έγκυρες πληροφορίες αναγνωρίζοντας τη σημασία και τη χρησιμότητα της Απογραφής. Στόχος μου είναι η διασφάλιση ποιοτικής στατιστικής πληροφορίας και όχι η επιβολή κυρώσεων. Τα αποτελέσματα της Απογραφής είναι πολύτιμα για την άσκηση δημογραφικής πολιτικής, ενώ βάσει αυτών γίνεται και η κατανομή των βουλευτικών εδρών στις επιμέρους εκλογικές περιφέρειες, κατά τις βουλευτικές εκλογές. Σημειώνεται ότι όλα τα στοιχεία που συλλέγονται από την ΕΛΣΤΑΤ είναι εμπιστευτικά, αξιοποιούνται αποκλειστικά από την ΕΛΣΤΑΤ και μόνον για τις στατιστικές εργασίες που σχετίζονται με την Απογραφή και δεν διαβιβάζονται ή κοινοποιούνται σε κανένα άλλο δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα.
Πότε θα έχουμε τα πρώτα ευρήματα; Διότι αν γίνει ηλεκτρονικά η συλλογή των στοιχείων, ίσως είναι και δυνατή η ταχύτερη επεξεργασία τους;
Σίγουρα, η ηλεκτρονική αυτοαπογραφή θα επιταχύνει σημαντικά την δημοσίευση προκαταρκτικών αποτελεσμάτων, όπως προβλέπεται από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό. Εντός των πρώτων μηνών του 2022 λοιπόν, αναμένεται να δημοσιευθεί η πρώτη εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού της Χώρας μας. Ωστόσο, όπως είναι κατανοητό, η πλήρης επεξεργασία των συλλεχθέντων στοιχείων απαιτεί διεξοδικούς ποιοτικούς ελέγχους ώστε να αποκλειστούν τυχόν διπλοεγγραφές και άλλα σφάλματα. Τα αναλυτικά αποτελέσματα σε επίπεδο Χώρας, καθώς και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο αναμένεται να δημοσιευτούν μέχρι το 2024 και θα αφορούν σε όλες τις επιμέρους μεταβλητές που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο της Απογραφής.
Επί της ουσίας, τα ετήσια στοιχεία που λαμβάνουμε τα τελευταία χρόνια, και ειδικά μετά το 2011, δείχνουν κατακόρυφη μείωση των γεννήσεων και αύξηση των θανάτων. Πιστεύετε ότι η φετινή απογραφή θα δείξει τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού που έχει καταγραφεί ποτέ στα ελληνικά χρονικά;
Τα πλέον πρόσφατα σχετικά στοιχεία της Έρευνας Φυσικής Κίνησης Πληθυσμού της ΕΛΣΤΑΤ δημοσιεύτηκαν πριν λίγες ημέρες περιλαμβάνοντας δεδομένα για τον Πληθυσμό της Χώρας μας κατά το έτος 2020. Πράγματι τα τελευταία χρόνια οι θάνατοι υπερβαίνουν τις γεννήσεις, ενώ ο υπολογιζόμενος πληθυσμός της Χώρας μας, ο οποίος καταρτίζεται κάθε έτος με βάση τα αποτελέσματα της τελευταίας Απογραφής Πληθυσμού (2011), τα ετήσια στοιχεία Φυσικής Κίνησης Πληθυσμού και τις εκτιμήσεις των ετήσιων μεταναστευτικών ροών, όντως αποτυπώνει μία τάση μείωσης. Παρά ταύτα, τελικά είναι η Απογραφή Πληθυσμού η εργασία που θα μάς παράσχει μια εναργέστερη εικόνα των αριθμητικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του πληθυσμού, ιδιαίτερα στο σκέλος της καταγραφής των μεταναστευτικών ροών, καθώς φέτος για πρώτη φορά έχει προβλεφθεί αναλυτική καταγραφή μεταβλητών που αφορούν στην μετανάστευση. Αναμένουμε και εμείς με ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε τα φετινά αποτελέσματά της.
Το χρονικό διάστημα Ιουλίου-Σεπτεμβρίου προχωρήσατε στην απογραφή κτηρίων, με ημερομηνία αναφοράς τη 30η Ιουνίου 2021. Μπορείτε να μας πείτε κάποια από τα πρώτα συμπεράσματα αναφορικά με τη συγκεκριμένη διαδικασία; Πώς μπορούν να αξιοποιηθούν τα στοιχεία που συλλέξατε;
Η Απογραφή Κτιρίων 2021 αποτελεί μια ευρείας κλίμακας στατιστική εργασία με σκοπό την καταγραφή του αριθμού των κτιρίων και τη συλλογή στοιχείων για τη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά τους (υλικά και περίοδος κατασκευής, χρήση, αριθμός ορόφων/υπογείων, προσβασιμότητα ΑμεΑ κ.λπ.), η οποία βαίνει προς την ολοκλήρωσή της αυτές τις ημέρες. Είναι πολύ νωρίς για να παρατεθούν εκτιμήσεις για τον οικοδομικό πλούτο της Χώρας. Η στατιστική αποτύπωση των προαναφερθέντων στοιχείων είναι χρήσιμη μεταξύ άλλων για το σχεδιασμό πρωτοβουλιών και πολιτικών σχετικά με την αντισεισμική προστασία της Χώρας, τη βελτίωση των υποδομών (λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τη εποχική αύξηση του πληθυσμού λόγω τουρισμού), την προσβασιμότητα ΑμεΑ κ.ά. Τέλος, η Απογραφή Κτιρίων αποτελεί ένα προπαρασκευαστικό στάδιο της Απογραφής Πληθυσμού καθώς βοηθά στον αριθμητικό και γεωχωρικό προσδιορισμό των κατοικιών όπου διαμένει ο πληθυσμός της Χώρας.