Γιώργος Στάμκος
Η ζωή και ο παραδοσιακός κόσμος, όπως τον ξέραμε ως τώρα, ήταν συνυφασμένος με τις αλλαγές των εποχών και σε «αρμονία με τους τροχούς της Φύσης».
Οι τέσσερις εποχές του χρόνου είχαν ευδιάκριτα όρια μεταξύ τους, ειδικά στο Βόρειο Ημισφαίριο, και οι άνθρωποι συντόνιζαν τη ζωή και τις δραστηριότητες τους με τον κύκλο των εποχών, που έμοιαζε σταθερός. Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, οι σκοτεινές νύκτες μίκραιναν και άρχιζαν να λιώνουν σιγά σιγά σαν το χιόνι. Μετά την εαρινή ισημερία οι άνθρωποι περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους εκτός σπιτιού σε εργασίες στα χωράφια και αλλού. Οι νομάδες των Βαλκανίων κατέβαζαν τα κοπάδια τους από τα βουνά στις αρχές Νοεμβρίου (τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου με το παλαιό ημερολόγιο) και τα ανέβαζαν και πάλι στις αρχές του Μαίου (με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου ή Εντερλέζι, με το παλαιό ημερολόγιο). Ακολουθούσαν απαράλλακτα αυτόν τον κύκλο επί αιώνες, χωρίς να χρειαστεί να μετακινηθούν ούτε μία ημέρα, διότι πίστευαν ότι η Φύση ακολουθεί έναν τέλεια αρμονικό κύκλο.
Έρχεται το Υπερ-καλοκαίρι!
Στην εποχή μας ωστόσο, όπου η πλανητική υπερθέρμανση και η κλιματική αλλαγή επηρέασαν και τον κύκλο των εποχών, οι τελευταίοι εναπομείναντες νομάδες ανεβάζουν τα κοπάδια τους στα ψηλά βουνά έναν μήνα νωρίτερα, στις αρχές Απριλίου ακόμη και τέλη Μαρτίου, και δεν τα κατεβάζουν πριν από το τέλος του Νοεμβρίου. Και αυτό επειδή ο βασιλιάς Χειμώνας είδε την επικράτειά του να μειώνεται σημαντικά, ενώ τα ενδιάμεσα βασίλεια της Άνοιξης και του Φθινοπώρου συμπιέστηκαν και άλλο χρονικά, προς όφελος του νέου «Αυτοκράτορα των Εποχών»: το Υπερκαλοκαίρι!
Περιβαλλοντολόγοι και μετεωρολόγοι, αλλά και όλοι εμείς οι υπόλοιποι, παρατηρούμε κάθε χρόνο πως η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει μεταβάλει εντυπωσιακά την αλλαγή των τεσσάρων εποχών. Διαπιστώνουμε ότι το καλοκαίρι στο Βόρειο Ημισφαίριο έχει επιμηκυνθεί σημαντικά, ενώ ο χειμώνας έχει μειωθεί, συνοδευόμενες από συντομότερη άνοιξη και φθινόπωρο. Τέτοιες μεταβολές στη διάρκεια των εποχών μπορούν να αποδοθούν κυρίως στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας εξαιτίας του Φαινομένου του Θερμοκηπίου. Ακόμα κι αν ο τρέχων ρυθμός υπερθέρμανσης δεν επιταχυνθεί, οι αλλαγές στις εποχές θα επιδεινωθούν στο μέλλον. Σύμφωνα με το πιθανότερο σενάριο, έως το 2100, το καλοκαίρι προβλέπεται να διαρκεί σχεδόν μισό χρόνο, αλλά ο χειμώνας λιγότερο από δύο μήνες.
Οι τρεις εποχές μειώνονται προς όφελος μόνο μίας
Σύμφωνα με μια έρευνα, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, στην περιοδική έκδοση Geophysical Research Letters, η οποία εκδίδεται από την Αμερικανική Ένωση Γεωφυσικής, οδεύουμε προς έναν υπερ-καλοκαίρι μέχρι τα τέλη αυτού του αιώνα. Η ερευνητική ομάδα, που συνέγραψε την σχετική έρευνα χρησιμοποίησε μετεωρολογικά δεδομένα για το διάστημα 1952-2011 προκειμένου να υπολογίσει τις ημερομηνίες έναρξης και τη διάρκεια των τεσσάρων εποχών.
Μια σειρά φαινομένων, όπως η πρώιμη ανθοφορία των φυτών καθώς και τα πρώιμα αποδημητικά πουλιά, υποδηλώνουν ότι οι παραδοσιακές τέσσερις εποχές μπορεί να έχουν αλλάξει σημαντικά. Η ερευνητική ομάδα εστιάστηκε στο πώς άλλαξαν οι τέσσερις εποχές κατά τη διάρκεια του 1952-2011 και πως θα αλλάξουν μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη του Βόρειου Ημισφαιρίου.
Διαπίστωσε στην έρευνά της ότι οι ημερομηνίες έναρξης και οι ημερομηνίες λήξης των τεσσάρων εποχών έχουν αλλάξει και ότι οι αλλαγές αυτές θα επεκταθούν στο μέλλον. Κατά την περίοδο 1952-2011, η διάρκεια του καλοκαιριού αυξήθηκε από 78 σε 95 ημέρες, ενώ η άνοιξη, το φθινόπωρο και ο χειμώνας μειώθηκαν από 124 σε 115 (άνοιξη), από 87 σε 82 (φθινόπωρο) και 76 σε 73 ημέρες (χειμώνας), αντίστοιχα. Η πιο χαμένη είναι η άνοιξη, που έχασε 9 ημέρες διάρκεια μέσα σε 60 χρόνια. Η ίδια έρευνα προβλέπει ότι το καλοκαίρι θα διαρκέσει σχεδόν μισό χρόνο, και ο χειμώνας λιγότερο από δύο μήνες έως το 2100.
Λιγότερα χιόνια, περισσότερες πυρκαγιές
Τέτοιες αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν μια αλυσίδα επιπτώσεων ξεκινώντας από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την παραγωγή τροφίμων γενικότερα. Αυτοί οι τομείς θα πρέπει να αναπροσαρμοστούν στις κλιματικές και εποχικές αλλαγές και ειδικά στη πρόληψη των καταστροφών, λόγω των ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι αλλαγές αυτές θα επηρεάσουν επίσης τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας στις πόλεις, αλλά και στους ωκεανούς, ενώ θα έχουν δραματικές επιπτώσεις στον κύκλο και στην επάρκεια του νερού. Ένας χειμώνας μικρότερος κατά το 1/3 σημαίνει και λιγότερες χιονοπτώσεις στα βουνά, άρα και λιγότερο νερό στις πηγές, στα ποτάμια κλπ., ενώ το υπερ-καλοκαίρι θα εντείνει την εξάτμιση των υδάτων, γεγονός που θα οδηγήσει στην μείωση της επάρκειας νερού ακόμη και σε λειψυδρία.
Το γεγονός ότι οι χειμώνες θα γίνουν κατά μέσο όρο πιο ζεστοί, η επικείμενη αστάθεια του κλίματος θα μπορούσε να αυξήσει τη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι χιονοθύελλες, και αντίστοιχα κατά τα μεγάλα καλοκαίρια, οι καύσωνες και οι δασικές πυρκαγιές θα μπορούσαν να εκδηλώνονται πιο συχνά, επισημαίνει ο Κόνγκουεν Τζου της Κινεζικής Ακαδημίας Μετεωρολογικών Επιστημών, ο οποίος δεν συμμετείχε στη συγκεκριμένη μελέτη αλλά συμφωνεί με τα ευρήματά της.
Επιπτώσεις στα ζώα και στα φυτά
Η συγκεκριμένη μελέτη του Geophysical Research Letters επισημαίνει ότι οι μεταβολές των εποχών θα οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές στο περιβάλλον. Έτσι, τα αποδημητικά πτηνά αλλάζουν ήδη την εποχή της μετανάστευσης και τα φυτά ανθίζουν πιο νωρίς την άνοιξη, κινδυνεύοντας γι’ αυτό το λόγο από όψιμους παγετώνες. Ολόκληρες σοδειές κινδυνεύουν να καταστραφούν. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν και την τροφική αλυσίδα, καθώς πολλά ζώα, που αναπαράγονται όταν η διαθεσιμότητα τροφής είναι υψηλή, κινδυνεύουν να αποσυγχρονιστούν και να μείνουν χωρίς τροφή για τα μικρά τους.
Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι και ο άνθρωπος θα αισθανθεί άμεσα τις επιπτώσεις των αλλαγών. Για παράδειγμα οι συνθήκες θα ευνοούν τη διασπορά γύρης, και ασθενειών όπως η Covid-19, καθώς και τον πολλαπλασιασμό των κουνουπιών που μεταφέρουν ασθένειες ακόμη και σε εύκρατες ζώνες.
Θιβέτ και Μεσόγειος απειλούνται άμεσα
Ήδη οι εποχές παρουσιάζουν σημαντικές μεταβολές σε σχέση με τα μέσα του 20ού αιώνα, και το φαινόμενο που επηρεάζει περισσότερο τη Μεσόγειο καθώς και το υψίπεδο του Θιβέτ. Στο Θιβέτ τα χιόνια και οι παγετώνες λιώνουν πιο γρήγορα και η παροχή νερού στους τέσσερις ποταμούς (Ινδός, Γάγγης, Μεκόνγκ και Κίτρινος Ποταμός), που τροφοδοτούν καλλιέργειες κλπ. για τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους, μειώνεται χρόνο με το χρόνο.
Στη Μεσόγειο τα, όλο και μεγαλύτερα, καλοκαίρια οδηγούν σε παρατεταμένες ξηρασίες, σε καταστροφικές πυρκαγιές, τύπου Μάτι, ακόμη και σε λειψυδρία και εκτεταμένη ερημοποίηση.
Αν η τάση συνεχιστεί, δίχως τη λήψη μέτρων σε παγκόσμιο επίπεδο, τότε, μέχρι τα τέλη αυτού του αιώνα, ο χειμώνας θα διαρκεί λιγότερο από δύο μήνες και οι μεταβατικές εποχές της άνοιξης και του φθινοπώρου θα συρρικνωθούν περισσότερο, και το υπερ-καλοκαίρι θα διαρκεί σχεδόν το μισό χρόνο. Δε θα είναι απλά ένας κόσμος που θα έχει πει απλά «αντίο» στον χειμώνα, αλλά κι ένας κόσμος που ψήνεται από ένα μακρύ, και γεμάτο καύσωνες, καλοκαίρι. Ειδικά στη Μεσόγειο.