Στην εξέλιξη του πληθωρισμού σε αγαθά και υπηρεσίες, τις επιχειρηματικές προσδοκίες, αλλά και τις γεωπολιτικές αβεβαιότητες, αναφέρεται η Alpha Bank στο εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων.

Η έκθεση αναφέρει ότι ο πληθωρισμός, με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), διαμορφώθηκε σε 4,2% κατά μέσο όρο το 2023, σημαντικά χαμηλότερα τόσο σε σύγκριση με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους (ΕΕ-27: 6,4%, Ευρωζώνη: 5,4%), όσο και με το υψηλό ποσοστό του 2022 (9,3%).

Ωστόσο, τους τελευταίους τρεις μήνες του 2023 ο ΕνΔΤΚ ακολούθησε εκ νέου ανοδική τροχιά, με αποτέλεσμα να υπερβεί τα αντίστοιχα επίπεδα που καταγράφηκαν στην Ευρώπη. Η επιβράδυνση του πληθωρισμού κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους αλλά και η επιτάχυνσή του το τελευταίο τρίμηνο του 2023, αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη των τιμών της ενέργειας, οι οποίες κατέγραψαν πτώση ύψους 13,4% κατά μέσο όρο πέρυσι, με τον ρυθμό μείωσης να επιβραδύνεται σημαντικά τους τελευταίους μήνες του έτους.

Επιπρόσθετα, οι τιμές σε ορισμένες κατηγορίες όπως στα τρόφιμα -και μάλιστα σε βασικά είδη όπως τα γαλακτοκομικά και το ελαιόλαδο- αλλά και στις υπηρεσίες συνεχίζουν να αυξάνονται με υψηλούς ρυθμούς, διατηρώντας τον πληθωρισμό σε υψηλά επίπεδα (Δεκέμβριος 2023: 3,7%). Από την άλλη πλευρά, οι επιχειρηματικές προσδοκίες για την εξέλιξη του επιπέδου των τιμών έχουν εισέλθει σε καθοδική τροχιά το τελευταίο τρίμηνο, τόσο στη βιομηχανία όσο και στο λιανικό εμπόριο, ενώ στον τομέα των υπηρεσιών παρουσιάζουν σχετική ακαμψία.

Σύμφωνα με τις διαθέσιμες προβλέψεις , το επίπεδο των τιμών αναμένεται να παραμείνει σε ανοδική τροχιά και φέτος, με τον ρυθμό αύξησης του ΕνΔΤΚ να βαίνει μειούμενος, καθώς εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί μεταξύ 2,6%-3%. Όπως αναφέρει, ωστόσο, σε πρόσφατη έκθεσή του για την Ελλάδα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο , οι κίνδυνοι σε ό,τι αφορά στην εξέλιξη του πληθωρισμού είναι αυξημένοι και κατά βάση σχετίζονται με τις γεωπολιτικές εξελίξεις, δηλαδή τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή.

Στις αβεβαιότητες προστέθηκε πρόσφατα και η ένταση που επικρατεί στην Ερυθρά Θάλασσα, η κλιμάκωση της οποίας δύναται να πυροδοτήσει περαιτέρω διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες, ανοδικές πιέσεις στο μεταφορικό κόστος και ως εκ τούτου και στο γενικό επίπεδο τιμών, μέσω της μετακύλισης αυτών στις τιμές άλλων κατηγοριών αγαθών και υπηρεσιών.

Η εξέλιξη των τιμών ανά κατηγορία και οι μεγαλύτερες μεταβολές ανά προϊόν το 2023

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023 οι τιμές της ενέργειας είχαν αρνητική συνεισφορά στον ΕνΔΤΚ, γεγονός το οποίο αποδίδεται στις επιδράσεις βάσης (base effects), καθώς από τον Οκτώβριο του 2021 και ιδιαίτερα το 2022, στον απόηχο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και της επακόλουθης ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη, οι τιμές της ενέργειας αυξήθηκαν ραγδαία.

Ωστόσο, όπως απεικονίζεται στο γράφημα, από το τέταρτο τρίμηνο του 2023 υπάρχει εξασθένηση των επιδράσεων βάσης στις τιμές της ενέργειας και κατ’ επέκταση περιορισμός της αρνητικής συνεισφοράς τους στον ΕνΔΤΚ. Επομένως, η περαιτέρω αποκλιμάκωση του πληθωρισμού αναμένεται να προκύψει, κατά κύριο λόγο, ως αποτέλεσμα των μεταβολών στις υπόλοιπες συνιστώσες του ΕνΔΤΚ.

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα και τα βιομηχανικά προϊόντα (εκτός της ενέργειας) είναι δύο κατηγορίες η συμβολή των οποίων στον πληθωρισμό άρχισε να αυξάνεται σημαντικά εντός του 2022, ενώ υποχώρησε τους τελευταίους μήνες του 2023. Τα μη επεξεργασμένα τρόφιμα, τα οποία αποτελούν μία κατηγορία με υψηλή μεταβλητότητα λόγω των αστάθμητων παραγόντων που επηρεάζουν τις τιμές τους (π.χ. καιρικές συνθήκες, φυσικές καταστροφές), διατηρούν από τις αρχές του 2022 μία σχετικά σταθερή θετική συνεισφορά στη διαμόρφωση του ΕνΔΤΚ.

Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι σύμφωνα με τη νέα τροπολογία του Υπουργείου Ανάπτυξης , τίθενται σε εφαρμογή στο επόμενο χρονικό διάστημα τέσσερα μέτρα για την αντιμετώπιση της ακρίβειας που στοχεύουν στη διόρθωση δομικών στρεβλώσεων στην αγορά αλλά και σε χαμηλότερες τιμές σε βασικά είδη, όπως απορρυπαντικά, καθαριστικά, καλλυντικά αλλά και είδη για τη φροντίδα των βρεφών.

Σε ό,τι αφορά στις τιμές ανά προϊόν, το 2023 παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση κυρίως στα τρόφιμα, όπως το ελαιόλαδο (+30,1%), η ζάχαρη (+25,1%), το χοιρινό κρέας (+15,5%), οι πατάτες (+14,2%), τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά (+14%), το ρύζι (+12,8%), τα λαχανικά (+12%) αλλά και στα φάρμακα (+13,6%). Σημειώνεται ότι οι συγκεκριμένες μεταβολές ακολουθούν τις επίσης μεγάλες αυξήσεις που καταγράφηκαν το 2022.

Για παράδειγμα, το 2022 η αύξηση στην τιμή του ελαιόλαδου προσέγγισε το 20%, στη ζάχαρη το 26%, στο χοιρινό κρέας το 9,8%, στις πατάτες το 19,5%, στα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά το 16,1%, ενώ στα φάρμακα και το ρύζι η αύξηση ανήλθε σε 1,9% και 5,8%, αντίστοιχα.

Από την άλλη πλευρά, η σημαντική αποκλιμάκωση των τιμών της ενέργειας το 2023, οφείλεται κυρίως στο φυσικό αέριο, που ήταν το προϊόν του οποίου η τιμή κατέγραψε τη μεγαλύτερη πτώση. Συγκεκριμένα, σημειώθηκε μείωση στην τιμή του φυσικού αερίου κατά 49% το 2023 (από +127% το 2022), ενώ αντίθετα παρατηρήθηκε αύξηση στις τιμές των στερεών καυσίμων κατά 21,2% (από +11% το 2022) και στην τιμή του υγραερίου -αν και με ηπιότερο ρυθμό σε σχέση με το προηγούμενο έτος- κατά 7,6% (από +11,4%, το 2022).

Επιπλέον, σημαντική μείωση καταγράφηκε και στις τιμές ηλεκτρισμού κατά 15% (από +43,1%, το 2022) και του πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης κατά 11,8% και 9,4% αντίστοιχα (από +45,1% και +36,9%).

Εξαιρώντας τις δύο ανωτέρω κατηγορίες, δηλαδή την ενέργεια και τα τρόφιμα -συμπεριλαμβανομένων των ποτών και του καπνού- η άνοδος του επιπέδου των τιμών, δηλαδή ο πυρήνας του πληθωρισμού, αν και ήταν υψηλότερος από τον αντίστοιχο δείκτη της Ευρωζώνης το πρώτο μισό του 2023, επιβραδύνθηκε στη συνέχεια και ιδιαίτερα το τελευταίο τρίμηνο. Το 2023 ο πυρήνας του πληθωρισμού διαμορφώθηκε σε 5,3% στην Ελλάδα έναντι 5% στην Ευρωζώνη, ενώ το τέταρτο τρίμηνο αποκλιμακώθηκε σε 3,2% και 3,7%, αντίστοιχα (Γράφημα 2α).

Τέλος, οι τιμές των υπηρεσιών αποτέλεσαν το 2023 σημαντικό παράγοντα των πληθωριστικών πιέσεων, με σχεδόν το ήμισυ της αύξησης του ΕνΔΤΚ να αποδίδεται στην άνοδό τους (συνεισφορά 2 ποσοστιαίες μονάδες στο 4,2%).

Πιο συγκεκριμένα, αυξήθηκαν κατά 4,5%, το 2023, ενώ το ίδιο ποσοστό παρατηρήθηκε και το 2022. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τα πρόσφατα δεδομένα της Eurostat, το 2023 καταγράφηκε σημαντική αύξηση στις υπηρεσίες που αφορούν στην αναψυχή και την προσωπική φροντίδα κατά 6,4% (συνεισφορά 1,2 ποσοστιαία μονάδα), στα πακέτα διακοπών και την παροχή καταλύματος κατά 7,8% (συνεισφορά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες) και στις μεταφορές κατά 5,4% (συνεισφορά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες). Οι εν λόγω υπηρεσίες σχετίζονται άμεσα και με τον τουρισμό, γεγονός που ερμηνεύει τη σημαντική αύξηση που κατέγραψαν οι τιμές τους και το 2022, ως απόρροια της άρσης των απαγορεύσεων που είχαν επιβληθεί εξαιτίας της πανδημίας.

Επιχειρηματικές προσδοκίες και προβλέψεις καταναλωτών για την εξέλιξη των τιμών

Παράλληλα, οι επιχειρηματικές προσδοκίες στη βιομηχανία για την εξέλιξη των τιμών πώλησης, τους επόμενους δώδεκα μήνες, όπως παρατηρείται στο Γράφημα 3α, καταγράφουν έντονα πτωτική τάση και πέρασαν σε αρνητικό έδαφος από τον Αύγουστο του 2023 και μετά, για πρώτη φορά από τον Σεπτέμβριο του 2020. Το τελευταίο συνάδει με την εξέλιξη του δείκτη τιμών εισαγωγών στη βιομηχανία, ο οποίος μειώθηκε κατά 13% σε ετήσια βάση το πρώτο ενδεκάμηνο του 2023, αντισταθμίζοντας μερικώς την άνοδο που είχε καταγραφεί το 2022 (+28%). Η πτώση του εν λόγω δείκτη προήλθε πρωτίστως από τη μείωση των τιμών εισαγωγών των προϊόντων ενέργειας.

Επιπρόσθετα, οι προσδοκίες για την εξέλιξη των τιμών το επόμενο τρίμηνο στις υπηρεσίες, αν και παρουσιάζουν σημαντική διακύμανση, κινούνται ανοδικά τους τελευταίους τρεις μήνες. Ωστόσο, έχουν αποκλιμακωθεί σε σύγκριση με τις 34,2 μονάδες του Φεβρουαρίου του 2023, που ήταν η υψηλότερη τιμή που έχει καταγραφεί ιστορικά (από τον Μάιο του 2003), καθώς διαμορφώθηκαν σε 31,5 μονάδες τον Ιανουάριο.

Σε ό,τι αφορά στις προβλέψεις των καταναλωτών για την εξέλιξη των τιμών το επόμενο δωδεκάμηνο, οι οποίες μειώθηκαν σημαντικά από τον Οκτώβριο του 2022 (51,1 μονάδες) μέχρι και τον Ιούλιο του 2023, καταγράφουν εκ νέου ανοδική τάση από το περυσινό φθινόπωρο, γεγονός που πιθανά συνδέεται, μεταξύ άλλων παραγόντων, με τις φυσικές καταστροφές στην περιφέρεια της Θεσσαλίας και τις εκτεταμένες καταστροφές σε μονάδες αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής.

Τέλος, οι επιχειρηματικές προσδοκίες στο λιανικό εμπόριο, οι οποίες κατέγραψαν έντονα ανοδική τάση το 2023, μειώθηκαν κατακόρυφα τους τελευταίους τρεις μήνες, στις 16,1 μονάδες τον Ιανουάριο, από 47,9 μονάδες τον Οκτώβριο του 2023.