Η τουρκική λίρα καταρρέει και αγγίζει ιστορικά χαμηλά επίπεδα, τη στιγμή που οι πολίτες ζητούν την παραίτηση της κυβέρνησης, καθώς -όπως βροντοφωνάζουν- δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα.
Οι Τούρκοι σπεύδουν στα σούπερ μάρκετ για να αγοράσουν κάποια κλασικά προϊόντα, όπως καφέ και ζάχαρη. Γι’ αυτό τον λόγο έχει τεθεί ένα όριο στις αγορές, δύο πακέτα από κάθε προϊόν, καθώς και οι εισαγωγείς δεν ξέρουν τι θα πληρώσουν για να τα αγοράσουν.
Η κατακρήμνιση της λίρας θεωρείται συνέπεια της νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζει ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που υπεραμύνεται της μείωσης των επιτοκίων παρά τον πληθωρισμό που καλπάζει και την αντίθεση των αγορών.
Το νόμισμα έχει χάσει πάνω από το 43% της αξίας του έναντι του δολαρίου από τις αρχές του έτους και οι παρατηρητές φοβούνται ότι η πτώση μπορεί να συνεχιστεί.
Το μεσημέρι της Τρίτης, η νέα τουρκική λίρα βρισκόταν στα τάρταρα, έχανε 15% και η ισοτιμία της έναντι του αμερικανικού δολαρίου ξεπέρασε για λίγο το επίπεδο 13,45:1. Έκλεισε με τη μεγαλύτερη πτώση από τη 10η Αυγούστου 2018.
Η πολλοστή κατακρήμνισή της καταγράφηκε την επομένη της διαβεβαίωσης του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πως η χώρα δεν θα αλλάξει νομισματική πολιτική, θα συνεχίσει να «αντιστέκεται στις πιέσεις» εκείνων που πιέζουν για αύξηση των επιτοκίων. Το βράδυ της Δευτέρας, εξερχόμενος από συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, ο αρχηγός του κράτους έφθασε στο σημείο να καταγγείλει «συνωμοσία» εναντίον της τουρκικής οικονομίας. «Βλέπουμε καθαρά το παιγνίδι ορισμένων με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, με τα νομίσματα, με τα επιτόκια, με τις αυξήσεις τιμών», πέταξε.
«Βυθιζόμαστε»
Αρκετοί Τούρκοι ομολογούν πως δεν μπορούν να σταματήσουν να παρακολουθούν την πορεία της συναλλαγματικής ισοτιμίας και να κάνουν συνεχώς υπολογισμούς για τα έξοδά τους – υπολογισμούς που «αλλάζουν εκατό φορές την ημέρα». Στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, οι ετικέτες που κυριαρχούν μεταξύ των χρηστών στην Τουρκία είναι αρκετά ενδεικτικοί του κλίματος: «Βυθιζόμαστε», «Κυβέρνηση παραιτήσου», «Δεν μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα».
Στην πόλη Ντιγιάρμπακιρ, έμποροι έκαψαν ψεύτικα δολάρια στον δρόμο. «Δεν μπορούμε να κλείσουμε μάτι, δεν ξέρουμε ποιο είναι το μέλλον μας», είπε ένας.
Αρκετοί εργαζόμενοι ή συνταξιούχοι λένε πως με το που θα πάρουν τον μισθό ή τη σύνταξή τους, μετατρέπουν αμέσως το ποσό σε συνάλλαγμα. Ο Εμιρχάν Μετίν, 28 ετών, δικηγόρος, εξηγεί πως το κάνει «για έχει κάποιο νόημα» κάθε υπολογισμός του. «Είναι σχεδόν αδύνατο να συγκεντρωθώ ή να μιλήσω για οτιδήποτε άλλο» πέρα από την οικονομική κρίση, προσθέτει.
Σε ό,τι αφορά τον Tούρκο μισθωτό, ο καθαρός κατώτερος μισθός συρρικνώθηκε από τα 380 δολάρια (σχεδόν 338 ευρώ) τον Ιανουάριο στα 224 δολάρια (199 ευρώ) χθες στην ισοτιμία της ημέρας.
Για ποιο λόγο κατέρρευσε η λίρα;
Σε αντίθεση με τις κλασικές οικονομικές θεωρίες, ο πρόεδρος Ερντογάν πιστεύει ότι τα υψηλά επιτόκια ευνοούν τον πληθωρισμό. Συμμορφούμενη με τις επιθυμίες του προέδρου, η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας –επισήμως ανεξάρτητη—μείωσε έτσι εκ νέου το βασικό επιτόκιο την περασμένη εβδομάδα (από το 16% στο 15%) για τρίτη φορά μέσα σε λιγότερο από δύο μήνες, κάτω από το επίπεδο του πληθωρισμού που πλησιάζει το 20% σε ετήσια βάση.
Ο Ερντογάν έχει αποπέμψει από τον Ιούλιο του 2019 τρεις διοικητές της κεντρικής τράπεζας και έχει αντικαταστήσει τον υπουργό Οικονομικών του δύο φορές από τον Νοέμβριο του 2020. Οι αποφάσεις αυτές έχουν οδηγήσει κάθε φορά σε πτώση της λίρας. Ο Τούρκος πρόεδρος απορρίπτει, ωστόσο, κάθε ευθύνη για την πτώση της λίρας: «Απορρίπτω πολιτικές που θα καταδικάσουν τον λαό μας στην ανεργία, την πείνα και τη φτώχεια», δήλωσε τη Δευτέρα για να δικαιολογήσει την πολιτική του για ανάπτυξη με κάθε κόστος.
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Ενώ αρκετοί παρατηρητές εκτιμούν ότι ο τουρκικός τραπεζικός κλάδος είναι ισχυρότερος μετά την οικονομική κρίση του 2001, η κατάσταση των τραπεζών προκαλεί ανησυχίες.
«Ο κίνδυνος είναι ότι η λίρα θα υποστεί νέες βίαιες πτώσεις και θα προκαλέσει προβλήματα στον τραπεζικό κλάδο. Μια πιστωτική κρίση μπορεί να ακολουθήσει και θα αυτό θα βαρύνει σημαντικά στην οικονομική δραστηριότητα», είπε ο Τζέισον Τάβεϊ, αναλυτής της Capital Economics.
«Μια σημαντική απειλή βρίσκεται επίσης στις καταθέσεις ξένου συναλλάγματος. Η ένδειξη αύξησης στα αιτήματα για ανάληψη μπορεί να προκαλέσει στροφή προς πιο επιθετικές μορφές ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων», προσθέτει ο οικονομολόγος, ειδικός στις αναδυόμενες αγορές. Πάνω από τις μισές καταθέσεις στις τουρκικές τράπεζες είναι σε ξένο συνάλλαγμα, κυρίως σε δολάρια.
Η πτώση της λίρας τροφοδοτεί επίσης τον πληθωρισμό, με την Τουρκία να εξαρτάται ιδιαίτερα από τις εισαγωγές, κυρίως για την ενέργεια και τις πρώτες ύλες. Ο επίσημος ετήσιος πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 19,89% τον Οκτώβριο, ένα επίπεδο τέσσερις φορές υψηλότερο από τον αρχικό στόχο της κυβέρνησης.
Δεκαοκτώ μήνες πριν από την επόμενη προεδρική θητεία, μια συνεχής επιδείνωση της οικονομίας μπορεί να πλήξει τη δημοτικότητα του προέδρου Ερντογάν, ο οποίος έχει οικοδομήσει τις εκλογικές του νίκες τις δύο τελευταίες δεκαετίες σε υποσχέσεις για ευημερία.
Τι επιδιώκει ο Ερντογάν;
Ο πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται να στοιχηματίζει σε ανάπτυξη με κάθε κόστος (η τουρκική οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 9% το 2021 και 3,5% το 2022) και να απορρίπτει τους φόβους για νομισματική κρίση, λέγοντας ότι η κυβέρνηση «ενθαρρύνει τις επενδύσεις, την παραγωγή και τις εξαγωγές».
Κατά τη διάρκεια της νομισματικής κρίσης του 2018, η κεντρική τράπεζα είχε αυξήσει σημαντικά το βασικό της επιτόκιο, αλλά μια τέτοια πιθανότητα φαίνεται σήμερα μικρή, καθώς ο αρχηγός του κράτους φαίνεται περισσότερο αποφασισμένος από ποτέ να διατηρήσει τα επιτόκια χαμηλά.
Ορισμένοι ειδικοί εκτιμούν ότι ο πρόεδρος επιδιώκει έτσι να ενισχύσει την ελκυστικότητα της Τουρκίας και να ενθαρρύνει τις ξένες εταιρίες να μεταφέρουν την παραγωγή τους στη χώρα, λόγω του χαμηλού εργατικού κόστους. Ο κατώτατος καθαρός μηνιαίος μισθός στην Τουρκία (2.825,90 λίρες) ισοδυναμούσε την 1η Ιανουαρίου με περίπου 380 δολάρια. Σήμερα δεν άξιζε πάνω από 222.
«Έως πρόσφατα, οι ‘στόχοι του 2023’ της ομάδας τους Ερντογάν περιελάμβαναν τη μετατροπή σε μια μεταβιομηχανική δύναμη και σε ηγέτη υψηλής τεχνολογίας. Σήμερα αφορούν το να γίνει η Τουρκία πηγή πολύ φθηνού εργατικού δυναμικού», σχολίασε στο Twitter ο Τιμούρ Κουράν, καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο Duke (ΗΠΑ).
Έξαλλη η τουρκική αντιπολίτευση – “Πυρά” από τον Κιλιτσντάρογλου
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP, αξιωματική αντιπολίτευση), υπογράμμισε ότι «δεν έχει ενσκήψει ποτέ τέτοια καταστροφή στην ιστορία της δημοκρατίας», προσάπτοντας την ευθύνη για την ελεύθερη πτώση της λίρας προσωπικά στον πρόεδρο Ερντογάν, ο οποίος κυβερνά την Τουρκία από το 2003. Κατά τον κ. Κιλιτσντάρογλου, ο αρχηγός του κράτους έχει μετατραπεί σε «πρόβλημα εθνικής ασφαλείας» για την Τουρκία.
Παράλληλα, με αφορμή τις δηλώσεις του Χουλουσί Ακάρ ότι κακώς εξοπλίζεται η Ελλάδα ενώ βρίσκεται σε κρίση και έχει χρεοκοπήσει, ο Κιλιτσντάρογλου διερωτήθηκε πώς γίνεται να μιλάνε για εξαθλίωση των Ελλήνων που λαμβάνουν τριπλάσιους μισθούς από τους Τούρκους εργαζομένους: «Μέχρι χθες έλεγαν από την κυβέρνηση του Ερντογάν ότι “στην εξαθλίωση η Ελλάδα. Καταστράφηκε. Η Ελλάδα χρεοκόπησε”. Ο βασικός μισθός στην Ελλάδα είναι 2,7 φορές πιο πάνω από την Τουρκία. Δηλαδή σχεδόν τριπλάσιος. Ποιος ζει στην εξαθλίωση;», είπε χαρακτηριστικά ο Κιλιτσντάρογλου.
Για τον πρώην πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, ιδρυτικό μέλος του ισλαμοδημοκρατικού κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του προέδρου, που πλέον αποχώρησε και ίδρυσε δικό του κόμμα, τα μέτρα που παίρνει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποτελούν «προδοσία» και «όχι άγνοια».
Οι αρχηγοί των παρατάξεων της αντιπολίτευσης συγκάλεσαν έκτακτες συνεδριάσεις των κομματικών οργάνων τους για να εξετάσουν τη νέα κατάρρευση της λίρας, τη δεύτερη χειρότερη στην ιστορία.
Για τον Κρεγκ Έρλαμ, αναλυτή της πλατφόρμας επενδύσεων OANDA, «κάποιος λόγος υπάρχει που οι κεντρικές τράπεζες είναι ανεξάρτητες και ιδού τι συμβαίνει όταν κάποιος ξεπερνά τα εσκαμμένα. Μια τέλεια νομισματική καταιγίδα». Κατά τον ίδιο, «πρέπει να ληφθούν δραστικά μέτρα για να αλλάξουν τα πράγματα τώρα», διότι σε διαφορετική περίπτωση «θα χειροτερέψουν και η πίεση θα γίνει αφόρητη».
«Όσο βρίσκομαι σε αυτή τη θέση, θα συνεχίσω να μάχομαι εναντίον των υψηλών επιτοκίων», διατράνωσε μολαταύτα ο αρχηγός του κράτους απευθυνόμενος στο τουρκικό κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα, επικαλούμενος ως και την απαγόρευση της τοκογλυφίας στο Κοράνι.
Από το 2019, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απέπεμψε τρεις διοικητές της κεντρικής τράπεζας που είχαν διαφορετική άποψη για τα πράγματα από τον ίδιο, υπονομεύοντας περαιτέρω την εμπιστοσύνη των αγορών.