Η βιομηχανία του Διαστήματος ανθίζει. Την τελευταία μόνο πενταετία, εκτοξεύθηκαν περισσότεροι δορυφόροι από ό,τι τα προηγούμενα εξήντα χρόνια και οι άνθρωποι παρεμβαίνουν πλέον στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας με τρόπους που δεν έχουν παρατηρηθεί πότε ξανά στο παρελθόν.

Σε αυτή την επιταχυνόμενη διαστημική κούρσα, πρωταγωνιστούν εταιρείες όπως η SpaceX του Ελον Μασκ, οι οποίες στέλνουν χιλιάδες δορυφόρους σε χαμηλή γήινη τροχιά (low-Earth orbit). Οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία του Διαστήματος φαντάζουν παραπάνω από θετικές, καθώς εκτιμάται ότι η αξία της θα ξεπεράσει το 1 τρισ. ευρώ μέχρι το 2040, όπως ανέφερε η Morgan Stanley σε έκθεσή της το περασμένο έτος.

Οπως προκύπτει όμως μέσα από πρόσφατες μελέτες και αναλύσεις, αυτή η αλματώδης ανάπτυξη έχει και μια… ανησυχητική πλευρά.

Οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία του Διαστήματος φαντάζουν παραπάνω από θετικές, καθώς εκτιμάται ότι η αξία της θα ξεπεράσει το 1 τρισ. ευρώ μέχρι το 2040.

Ειδικότερα, αρκετοί είναι οι ειδικοί που κρούουν τον «κώδωνα» του κινδύνου, καθώς στο κοντινό μέλλον αναμένεται σημαντική αύξηση του αριθμού των εκτοξεύσεων πυραύλων και δορυφόρων, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλη συσσώρευση ρύπων στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας.

Πώς προκαλείται η ρύπανση;

«Κάθε φορά που γίνεται μια εκτόξευση πυραύλου για κάποιον δορυφόρο, υπάρχουν αντικείμενα που μένουν σε τροχιά χωρίς να το θέλουμε», λέει ο Μανόλης Μυλωνάκης, ειδικός επιστήμονας διαστημικών συστημάτων στο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος. «Αυτά είναι είτε παρελκόμενα πυραύλων, είτε δορυφόροι που βρίσκονται σε ανενεργή κατάσταση, είτε θραύσματα. Ολα αυτά τα αντικείμενα συγκροτούν αυτό που αποκαλούμε “διαστημικά σκουπίδια” ή “space debris”».

«Αυξάνουμε σημαντικά τις εκτοξεύσεις αντικειμένων, τα οποία απαιτούν καύσιμα», εξηγεί από την πλευρά του ο Ααρον Μπόλεϊ, αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας και συνδιευθυντής του Ινστιτούτου Εξωτερικού Διαστήματος. «Πολλοί μάλιστα δορυφόροι βρίσκονται πλέον σε τροχιά για μικρότερο χρονικό διάστημα και αυτό σημαίνει ότι πρέπει συνεχώς να αντικαθίστανται», προσθέτει.

Κάθε φορά που γίνεται μια εκτόξευση πυραύλου για κάποιον δορυφόρο, υπάρχουν αντικείμενα που μένουν σε τροχιά χωρίς να το θέλουμε. Αυτά είναι είτε παρελκόμενα πυραύλων, είτε δορυφόροι που βρίσκονται σε ανενεργή κατάσταση, είτε θραύσματα.

Επιπλέον, σε ό,τι αφορά τους πυραύλους, ο Ααρον Μπόλεϊ εξηγεί ότι η αιθάλη που αφήνουν πίσω τους (δηλ. ακάθαρτα σωματίδια άνθρακα) είναι εξαιρετικά ικανή να απορροφά και να διαχέει το φως. Ετσι, η αυξημένη παρουσία της έχει ως αποτέλεσμα να θερμαίνεται η στρατόσφαιρα, κάτι που θα μπορούσε να βλάψει το στρώμα του όζοντος.

«Συμπεριφέρεται σαν αέριο του θερμοκηπίου», τονίζει ο καθηγητής, επισημαίνοντας ότι κάθε μικρό σωματίδιο αιθάλης είναι περίπου 250% πιο ικανό να απορροφά φως συγκριτικά με το διοξείδιο του άνθρακα.

Περισσότερες εκτοξεύσεις στο μέλλον

Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των εκτοξεύσεων είναι προς το παρόν μικρός, αν και ο ρυθμός ανάπτυξης της διαστημικής βιομηχανίας δείχνει πως τα δεδομένα θα μπορούσαν να αλλάξουν στο μέλλον.

«Η αιθάλη που αφήνουν πίσω τους οι πύραυλοι είναι εξαιρετικά ικανή να απορροφά και να διαχέει το φως. Ετσι, η αυξημένη παρουσία της έχει ως αποτέλεσμα να θερμαίνεται η στρατόσφαιρα, κάτι που θα μπορούσε να βλάψει το στρώμα του όζοντος».

«Αυτή τη στιγμή –με 200 εκτοξεύσεις ανά έτος– οι συνέπειες είναι περιορισμένες», ο δρ Γκάβιν Σμιντ, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Σπουδών «Goddard» της NASA. «Οι προβλέψεις ωστόσο κάνουν λόγο για πενταπλάσιες ετήσιες εκτοξεύσεις σε περίπου μία δεκαετία από τώρα καθώς και για πολλές χιλιάδες ακόμη κατά τα χρόνια που θα ακολουθήσουν».

Οπως υπογραμμίζει ο Σμιντ, ο αντίκτυπος της μόλυνσης θα αρχίσει να γίνεται αισθητός όταν ο ετήσιος αριθμός των εκτοξεύσεων πλησιάσει τις 1.000. «Αυτό θα έχει συνέπειες στο στρώμα του όζοντος, το οποίο είχε μπει σε πορεία αποκατάστασης στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ», επισημαίνει ο ειδικός.

Οι προβλέψεις κάνουν λόγο για πενταπλάσιες ετήσιες εκτοξεύσεις σε περίπου μία δεκαετία από τώρα καθώς και για πολλές χιλιάδες ακόμη κατά τα χρόνια που θα ακολουθήσουν.

«Στο διάστημα υπάρχει αυτή τη στιγμή το πρόβλημα του υπερκορεσμού κάποιων τροχιών με διαστημικά “σκουπίδια”», επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Μυλωνάκης. «Αυτό στην υπερβολή του μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη αύξηση θραυσμάτων, με αποτέλεσμα το ένα να συγκρούεται με το άλλο και να δημιουργούνται ακόμη περισσότερα κομμάτια».

Η στάση των εταιρειών

Πώς αντιμετωπίζουν λοιπόν οι εταιρικοί κολοσσοί του Διαστήματος τη νέα αυτή απειλή και πόσο πρόθυμοι θα είναι να συνεργαστούν με τους ειδικούς οι οποίοι ζητούν στενότερη παρακολούθηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχουν οι εκτοξεύσεις πυραύλων και δορυφόρων;

Η SpaceX του Ελον Μασκ αρνήθηκε να προβεί σε κάποια δήλωση αναφορικά με το εν λόγω ζήτημα, όπως σημειώνουν σε πρόσφατο δημοσίευμά τους οι New York Times. Από την πλευρά τους, ωστόσο, εκπρόσωποι των εταιρειών Amazon και Eutelstat OneWeb δήλωσαν ότι δεσμεύονται για βιώσιμες δραστηριότητες.

Παρ’ όλα αυτά, ο Ααρον Μπόλεϊ υποστηρίζει πως το ζήτημα της συνεργασίας με τις εταιρείες για τη στενότερη παρακολούθηση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου των εκτοξεύσεων θα αποτελέσει πρόκληση.

«Κάποιες από τις εταιρείες που εκτοξεύουν αυτούς τους δορυφόρους δεν θέλουν να επιβραδύνουν τις δραστηριότητές τους και δεν θέλουν να κατανοήσουν πραγματικά τον τρόπο με τον οποίο αυτές αλλάζουν το περιβάλλον», τονίζει ο καθηγητής.

Από την πλευρά του, ο Γκάβιν Σμιντ της NASA σημειώνει ότι θα πρέπει στο μέλλον να λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως η συχνότητα των εκτοξεύσεων, τα είδη των κινητήρων και τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των πυραύλων.

Οι συνέπειες στη Γη

Δεδομένου ότι αυτή η συσσώρευση «σκουπιδιών» στην ανώτερη ατμόσφαιρα φέρνει ξανά στο προσκήνιο το –μάλλον ξεχασμένο– ζήτημα της καταστροφής του όζοντος, θα πρέπει να εξεταστεί και το ενδεχόμενο οι επιπτώσεις να γίνουν στο μέλλον αισθητές και στην καθημερινότητά μας.

Υπάρχουν μελέτες που εξετάζουν την παραγωγή ηλεκτρισμού στο Διάστημα με μεγάλες φάρμες φωτοβολταϊκών. Το πρόβλημα είναι ότι για να φτάσουν όλα αυτά τα υλικά στο Διάστημα θα δημιουργηθούν ρύποι, οι οποίοι θα επηρεάσουν την ποιότητα του αέρα και στη Γη.

Ειδικότερα, μελέτη του 2022 ανέφερε πως με κάθε εκτόξευση πυραύλου απελευθερώνονται αέρια όπως οξείδια του αζώτου που θα μπορούσαν να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία αλλά και το Κλίμα. Οπως υπογραμμίζει πάντως ο Ααρον Μπόλεϊ, η επίπτωση της μόλυνσης στο Διάστημα που αναμένεται να γίνει πιο σύντομα αισθητή, θα έχει να κάνει με την καταστροφή του όζοντος.

Ο κ. Μυλωνάκης, με τη σειρά του, επισημαίνει πως υπάρχουν μελέτες που εξετάζουν την παραγωγή ηλεκτρισμού στο Διάστημα με μεγάλες φάρμες φωτοβολταϊκών. «Το πρόβλημα είναι ότι για να φτάσουν όλα αυτά τα υλικά στο Διάστημα θα δημιουργηθούν ρύποι, οι οποίοι θα επηρεάσουν την ποιότητα του αέρα και στη Γη».

Σε κάθε περίπτωση, πολλοί ειδικοί ξεκαθαρίζουν πως δεν επιθυμούν να σταθούν εμπόδιο στη σημαντική άνθιση της βιομηχανίας του Διαστήματος, αλλά παράλληλα εκφράζουν φόβους για το γεγονός ότι ο εν λόγω τομέας αναπτύσσεται πλέον πιο γρήγορα από την επιστήμη. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματική κλίμακα των επιπτώσεων θα μπορούσε να γίνει πλήρως κατανοητή όταν θα είναι πια αργά.

«Τα πράγματα κινούνται πιο γρήγορα από ό,τι μπορούμε να κατανοήσουμε», σημειώνει ο Μπόλεϊ. «Γι’ αυτό πολλοί από εμάς ζητούμε αλλαγές στον τρόπο παρακολούθησης και μελέτης της ανώτερης ατμόσφαιρας, προκειμένου να αντιληφθούμε καλύτερα πώς αυτή επηρεάζεται από τις διαστημικές δραστηριότητες», καταλήγει.