Στο πλαίσιο της παρακμής τής υπό την αμερικανική ηγεσία παγκοσμιοποίησης αναδείχθηκαν οι BRICS, ένας άτυπος όμιλος αναδυόμενων οικονομιών: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική.
Παρέχει μια πλατφόρμα στα μέλη του προκειμένου να αμφισβητήσουν την αμερικανική ηγεμονία στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε forum όπως η G7, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Ο Sarang Shidore (The Nation, 17/8/23), διευθυντής του προγράμματος Global South στο Ινστιτούτο Quincy και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο George Washington, σημειώνει ότι πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου είναι απογοητευμένες από το de facto καθεστώς του δολαρίου ως αποθεματικού νομίασματος, γιατί αφήνει τους οικονομίες στο έλεος των αμερικανικών επιτοκίων και των κρατικών πολιτικών όπως η ποσοτική χαλάρωση, και επιτρέπει σκληρά καθεστώτα κυρώσεων ώστε να διασφαλίζεται το υπάρχον status quo.
Για τον Παγκόσμιο Νότο, οι εναλλακτικοί δρόμοι τόσο της αναπτυξιακής χρηματοδότησης όσο και των νομισμάτων για τη διενέργεια διεθνών συναλλαγών είναι ελκυστικοί τρόποι για την επίτευξη αυτονομίας, την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και τουλάχιστον εν μέρει την προστασία τους από την απειλή των κυρώσεων.
Η κατάκτηση της αυτονομίας
Σχετικά, τα κράτη BRICS φαίνεται να επιδιώκουν το καθένα για τον εαυτό του διπλωματική αυτονομία, παίρνοντας ποικίλες θέσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία που έρχονται σε αντίθεση με την προτιμώμενη άποψη της Ουάσιγκτον (The Nation, 27/6/23) και δεν είναι πάντα σε τέλεια συγχρονισμό με αυτή του «R(ussia)» στα BRICS.
Τον Αύγουστο, η ομάδα των BRICS κάλεσε έξι νέα μέλη να ενταχθούν: Αργεντινή, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Περισσότερες από 40 χώρες εκδήλωσαν ενδιαφέρον να ενταχθούν στους BRICS, ενώ 23 υπέβαλαν επίσημα αίτηση για να γίνουν μέλη του ομίλου (Al Jazeera, 24/8/23).
Η Κίνα είναι…. πολύ μεγάλη;
Η προοπτική μιας ομάδα κρατών σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον Παγκόσμιο Νότο να συνεργαστεί για να προωθήσει την ανεξάρτητη ανάπτυξη δήγησαν την υπηρεσία ειδήσεων Bloomberg να πραγματοποιήσει μια άνευ προηγούμενου επίθεση στο διεθνές forum
Το πρατορείο δημοσίευσε ένα άρθρο του Howard Chua-Eoan (8/18/23) με τίτλο «Οι BRICS είναι ένα ετερόκλητο σύνολο και πρέπει να διαλυθούν».
Το επιχείρημά του: Το μεγάλο πρόβλημα με τους BRICS είναι ότι η Κίνα (με την ακόμα τεράστια οικονομική επιρροή της) κυριαρχεί στην ομάδα – και το Πεκίνο θέλει να τη μετατρέψει σε ένα άλλο παγκόσμιο forum για επιλύσει τις αντιθέσεις του με τις ΗΠΑ και την ΕΕ.
Ο ισχυρισμός ότι η Κίνα «εξουσιάζει» τους BRICS είναι παραπλανητικός. Τρεις μελετητές (Conversation, 18/8/23) από το πρόγραμμα Rising Power Alliances του Πανεπιστημίου Tufts, το οποίο μελετά την εξέλιξη των BRICS και τη σχέση τους με τις ΗΠΑ, διαπίστωσαν ότι η απεικόνιση των BRICS ως ομάδας που κυριαρχείται από την Κίνα που επιδιώκει πρωτίστως αντι-αμερικανικές ή αντιδυτικές ατζέντες είναι άστοχη.
Αντίθετα, οι χώρες BRICS συνδέονται γύρω από κοινά αναπτυξιακά συμφέροντα και μια αναζήτηση μιας πολυπολικής παγκόσμιας τάξης στην οποία δεν κυριαρχεί καμία μεμονωμένη δύναμη.
Για παράδειγμα, οι συγγραφείς σημειώνουν:
Η Κίνα δεν μπόρεσε να προωθήσει ορισμένες βασικές προτάσεις πολιτικής.
Για παράδειγμα, από τη σύνοδο κορυφής των BRICS το 2011, η Κίνα προσπάθησε να συνάψει μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου στο πλαίσιο των BRICS, αλλά δεν μπόρεσε να λάβει υποστήριξη από άλλα κράτη.
Ομοίως, ο Shidore (The Nation, 17/8/23) επισημαίνει:
Το 2015, τα πέντε κράτη [BRICS] ίδρυσαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, με επίκεντρο τη χρηματοδότηση υποδομών και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Αν και το ΑΕΠ της Κίνας είναι υπερδιπλάσιο από αυτό των υπόλοιπων κρατών BRICS μαζί, συμφώνησε σε μια ισότιμη εταιρική σχέση για τη διακυβέρνηση της τράπεζας και ίσο μερίδιο του εγγεγραμμένου κεφαλαίου 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων το καθένα.
«Η οικονομική ηγεσία των ΗΠΑ»
Το Bloomberg (29/8/23) αποδίδει την άνοδο των BRICS στο πλαίσιο των νέων γεωπολιτικών ισορροπιών ισχύος στην «αποστροφή έναντι της οικονομικής ηγεσίας των ΗΠΑ».
Σε άλλο άρθρο, η συντακτική επιτροπή του Bloomberg (29/8/23) ανησύχησε ότι η επέκταση των BRICS «θα μπορούσε να αποδυναμώσει τα υπάρχοντα κανάλια διεθνούς συνεργασίας σε μια εποχή που η συλλογική δράση για τις παγκόσμιες απειλές δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα πραγματικότητα».
Σύμφωνα με τους συγγραφείς του άρθρου, οι χώρες BRICS «παραμερίζουν τους υπάρχοντες θεσμούς» της «παγκόσμιας διακυβέρνησης», καθιστώντας έτσι την «πραγματικά πολυμερή συνεργασία πιο δύσκολη».
Η ανησυχία που διατυπώνεται αφορά τηνανάπτυξη της διεθνούς «συνεργασίας» ή της «συλλογικής δράσης για τις παγκόσμιες απειλές».
Το ενδιαφέρον που απηχεί ο εν λόγω προβληματισμός είναι η διατήρηση του σημερινού παγκόσμιου συστήματος.
Η ρίζα της απειλής για το status quo, σύμφωνα με το άρθρο, ήταν η έλλειψη ηγεσίας των ΗΠΑ:
Δεν είναι τυχαίο ότι οι BRICS έρχονται μετά την απομάκρυνση των ΗΠΑ από την οικονομική ηγεσία – επιταχύνθηκε από την κυβέρνηση του Donald Trump και επιβεβαιώθηκε από τον Joe Biden.
Το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα είναι ολοένα και πλέον χωρίς πηδάλιο.
Ο ΠΟΕ είναι σχεδόν ανύπαρκτος, τόσο καλός όσο έκλεισε λόγω παρεμπόδισης των ΗΠΑ.
Η οργανωτική αρχή της πολιτικής των ΗΠΑ δεν είναι πλέον η παγκόσμια ευημερία αλλά το «Made in America».
Οι αναδυόμενες οικονομίες αναζητούν εναλλακτικές λύσεις σε μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων που φαίνεται να τις τοποθετεί στον πάτο.. της τροφικής αλυσίδας.
Η χειρότερη δυνατή συγκυρία
Ο χρόνος αυτής της μεταστροφής των συσχετισμών ισχύος δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερος.
Τα υψηλότερα επιτόκια προσθέτουν στις οικονομικές πιέσεις που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Εάν μια νέα παγκόσμια κρίση χρέους βρίσκεται μπροστά μας, η ζημιά δεν θα περιοριστεί.
Το κόστος της κλιματικής αλλαγής αυξάνεται και οι προσπάθειες των άBRICS για τον περιορισμό τους θα είναι καθοριστικές.
Αυτές οι προκλήσεις είναι αναπόφευκτα παγκόσμιες και απαιτούν μια συνεργατική παγκόσμια απάντηση.
Όλα αυτά καθιστούν τη διάσπαση της πολυμερούς τάξης πραγματικά επικίνδυνη.
Υποκινούμενοι από τη διεύρυνση των BRICS, οι ΗΠΑ και οι εταίροι τους θα πρέπει να εργαστούν επειγόντως για να την ανατάξουν .
Οι συντάκτες παρερμηνεύουν την έκκληση των BRICS.
Όπως το έθεσε ο Martin Wolf στους Financial Times (23/5/23), «Αυτό που φέρνει κοντά τα μέλη του είναι η επιθυμία να μην εξαρτώνται από τις ιδιοτροπίες των ΗΠΑ και των στενών συμμάχων τους, που κυριαρχούν στη παγκόσμια σκηνή δύο αιώνες».
Ομοίως, ο Shidore (The Nation, 17/8/23) έγραψε:
Οι πολλαπλές αποτυχίες της παγκόσμιας τάξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ να υποστηρίξει ουσιαστικά δύο βασικές απαιτήσεις των κρατών του Παγκόσμιου Νότου – την οικονομική ανάπτυξη και τη διαφύλαξη της κυριαρχίας- δημιουργούν μια ζήτηση για εναλλακτικές δομές για την διεθνή τάξη.
Η διεθνολόγος Astrid Prange έκανε παρόμοια πρατήρηση στη Deutsche Welle (4/10/23):
Το 2014, με 50 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 46 δισεκατομμύρια ευρώ) σε χρήμα εκκίνησης, τα κράτη BRICS εγκαινίασαν τη Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης ως εναλλακτική λύση έναντι της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Επιπλέον, δημιούργησαν έναν μηχανισμό ρευστότητας που ονομάζεται Contingent Reserve Arrangement για να υποστηρίξουν τα μέλη της ομάδας που αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας.
Αυτές οι εναλλακτικές λύσεις δεν ήταν ελκυστικές μόνο για τα ίδια τα κράτη BRICS, αλλά και για πολλές άλλες αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες που είχαν οδυνηρές εμπειρίες με τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής και τα μέτρα λιτότητας του ΔΝΤ.
Αυτός είναι ο λόγος που πολλά κράτη δήλωσαν ότι μπορεί να ενδιαφέρονται να ενταχθούν στην ομάδα BRICS.
Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς του αρθρογράφου του Bloomberg, δεν είναι η λεγόμενη «απομάκρυνση από την οικονομική ηγεσία» των ΗΠΑ ή η παράλυση του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΠΟΕ, που κάνουν την ομάδα των BRICS ελκυστική.
Είναι ακριβώς ότι η «πολυμερής τάξη» στην οποία αναφέρεται το Bloomberg είναι υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και ότι οι ΗΠΑ έχουν χρησιμοποιήσει τον ασφυκτικό τους έλεγχο σε αυτούς τους θεσμούς για να εκμεταλλευτούν και να ελέγξουν τα φτωχότερα έθνη.
Το… δημοκρατικό πρόβλημα
Το Bloomberg (28/8/23) επικρίνει τους BRICS για έλλειψη δημοκρατικών θεσμών.
Εν τω μεταξύ, στο ΔΝΤ, οι χώρες με το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού λαμβάνουν το 59% των ψήφων.
Το Bloomberg (28/8/23) δημοσίευσε επίσης ένα άρθρο του Giovanni Salzano, με τίτλο «Η διεύρυνση των BRICS πρόκειται να επιδεινώσει το δημοκρατικό πρόβλημα της ομάδας».
Το άρθρο σχολιάζει ότι, από τα έξι κράτη που προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν στις BRICS, μόνο η Αργεντινή μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατία —αν και ελαττωματική.
Αυτό σημαίνει ότι η διεύρυνση θα αφήσει την ομάδα να κυριαρχείται από μη δημοκρατικές χώρες, με επτά από αυτές έχουν ημιαυταρχικά ή αυταρχικά καθεστώτα.
Αφήνοντας κατά μέρος το «πρόβλημα της δημοκρατίας» των κρατών που βρίσκονται στον Salzano του παγκόσμιου συστήματος υπό την ηγεσία των ΗΠΑ —όπως ο Καναδάς και οι ίδιες οι ΗΠΑ— ο Salzano περιγράφει μια… υπερβολικά στενή αντίληψη της δημοκρατίας.
Εστιάζει αποκλειστικά στα εσωτερικά πολιτικά συστήματα των εθνών BRICS, αγνοώντας εάν οι BRICS θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της έλλειψης δημοκρατικών διαδικασιών στους υπάρχοντες διεθνείς οργανισμούς.
Για παράδειγμα, όπως τόνισε το Al Jazeera (22/8/23):
Τα πέντε κράτη BRICS έχουν τώρα ένα συνδυασμένο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) μεγαλύτερο από αυτό της G7 σε όρους μονάδων αγοραστικής δύναμης.
Σε ονομαστικούς όρους, οι χώρες BRICS παράγουν για το 26% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Παρόλα αυτά, έχουν μόνο το 15% της δύναμης ψήφου στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Τα κράτη της ομάδας των BRICS αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού (Reuters, 24/8/23) ενώ η G7 φιλοξενεί μόλις το 10% (FT, 23/5/23).
Ο Jason Hickel (Al Jazeera, 26/11/20) καθηγητής στο London School of Economics παρατήρησε:
Οι ηγέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ δεν εκλέγονται, αλλά ορίζονται από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη…
Οι ΗΠΑ έχουν de facto δικαίωμα veto σε όλες τις σημαντικές αποφάσεις και μαζί με την υπόλοιπη G7 και την Ευρωπαϊκή Ένωση ελέγχουν πάνω από το ήμισυ των ψήφων και σου
Αν δούμε τις κατανομές ψήφων σε όρους κατά κεφαλήν κατανομής με βάση τον πληθυσμό, οι ανισότητες αποκαλύπτονται ότι είναι πραγματικά ακραίες.
Για κάθε ψήφο που έχει ο μέσος άνθρωπος στον Βορρά, ο μέσος άνθρωπος στον Παγκόσμιο Νότο έχει μόνο το ένα όγδοο της ψήφου (και ο μέσος Νοτιοασιάτης έχει μόνο το ένα εικοστό της ψήφου).
Είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν οι BRICS θα βοηθήσουν τις χώρες στον Παγκόσμιο Νότο να αναπτυχθούν με τους δικούς τους όρους.
Αλλά η επίθεση του Bloomberg στην ομάδα είναι πιθανώς … καλό σημάδι για την αναδιάταξη των γεωπολιτικών συσχετισμών ισχύος εις βάρος της Δύσης.
www.bankingnews.gr