Γιατί οι θέσεις των Τούρκων για την αποστρατιωτικοποίηση νησιών στο Αιγαίο είναι ανιστόρητες

Η απόφαση των Έξι Δυνάμεων της 13^ης Φεβρουαρίου του 1914: Αποστρατικοποίηση για την Ασφάλεια της Τουρκίας ή Ουδετεροποίηση για την Ασφάλεια της Ελλάδας ;

Γράφει ο Δημήτρης Κόντης

Η βιβλική καταστροφή στην γείτονα Τουρκία έχει προκαλέσει σε όλους μας συναισθήματα βαθιάς θλίψης, αλλά και αλληλεγγύης προς τον Τουρκικό λαό. Μπορεί να έχει επέλθει μια άτυπη ανακωχή στα ελληνοτουρκικά, όμως η Τουρκία θα συνεχίζει στο εγγύς μέλλον να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου. Στην τελευταία επιστολή του Φεριντούν Σινιρλιόγλου, του μόνιμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στον ΟΗΕ, προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, με ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου 2022, η Τουρκία παρουσίασε για ακόμα μια φορά τις θέσεις της αναφορικά με το καθεστώς της πλήρους αποστρατικοποίησης, που θα έπρεπε να ίσχυε μεταξύ άλλων και στην Λήμνο και στην Σαμοθράκη:

Αναμένοντας την απάντηση του νέου μονίμου αντιπροσώπου της Ελλάδας στον ΟΗΕ πρέσβη κ. Ευάγγελου Σέκερη, θα θέλαμε να επισημάνουμε πως το αν η Ελλάδα αποδέχτηκε την αποστρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου τον Φεβρουάριο του 1914, συνιστά ένα ιστορικό γεγονός και ως εκ τούτου οι απαντήσεις στις τουρκικές διαστρεβλώσεις θα πρέπει να δοθούν μέσα από τις ιστορικές πηγές.

O Βρετανός ιστορικός R. J. Crampton είχε ασχοληθεί διεξοδικά με τις διακοινώσεις των Έξι Δυνάμεων του 1914 στο άρθρο του «The Decline of the Concert of Europe in the Balkans, 1913-1914» ήδη από το 1974. Το άρθρο του Crampton βασίζεται ως επί των πλείστον σε δημοσιευμένα και αδημοσίευτα διπλωματικά έγγραφα από τα βρετανικά αρχεία του Public Record Office. Από τα δημοσιευμένα την τελευταία δεκαετία Οθωμανικά διπλωματικά έγγραφα της περιόδου 1912-1914, που επιμελήθηκε ο Τούρκος ιστορικός Sinan Kuneralp, εξάδελφος του Boris Johnson και εγγονός του Αλί Κεμάλ Μπέη, προκύπτουν άγνωστα ως σήμερα δεδομένα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από την Ελλάδα, ώστε να ακυρωθεί πλήρως μια εκ νέου τουρκική νομική επίθεση βασιζόμενη στην απόφαση του Φεβρουαρίου του 1914 είτε στον ΟΗΕ είτε στο ΝΑΤΟ.

Στο αν η Ελλάδα αποδέχτηκε την νομική κατάσταση που επικαλείται ο κ. Σινιρλιόγλου θα θέλαμε να αντιστρέψουμε το ερώτημα στο αν η Τουρκία συναίνεσε στο καθεστώς της ουδετεροποίησης στο Αιγαίο, δηλαδή της αποστρατικοποίησης με εγγυήτριες δυνάμεις που ήταν και ο πυρήνας  της διαβόητης απόφασης των Έξι Δυνάμεων της 13ης Φεβρουαρίου του 1914. Από τα διπλωματικά έγγραφα της περιόδου προκύπτουν τα εξής:

1. Η αρχική απόφαση στο Λονδίνο έκανε λόγο για ουδετεροποίηση των νησιών με εγγυήτριες Δυνάμεις. [« Quel que soit le statut futur des îles de la Mer Egée, nous sommes d’avis qu’elles doivent être neutralisées sous la garantie des Puisances. » 18.12.1912]. Οι Τούρκοι ήταν εξ αρχής αντίθετοι στην ιδέα αυτή.
2. Η απόφαση του Φεβρουαρίου του 1914 κοινοποιήθηκε υπό την αίρεση των Βρετανών, γιατί εστάλη χωρίς να έχουν προαποφασίσει οι Δυνάμεις πώς θα επιβληθεί σε Ελλάδα και Τουρκία. (“His Majesty’s Government must not be regarded as committed by the communications now made at Athens and Constantinople to any further steps, unless there be agreement between all the Powers to share the responsibility of making both decisions respected, and failing such agreement Ηis Majesty’s Government must reserve their future attitude with respect to these decisions.” 12.12.1914.)
3. Υπάρχει ένα θεμελιώδες λάθος στην βιβλιογραφία που έχει αναπαραγάγει και ο αείμνηστος Κωσταντίνος Οικονομίδης, χρόνια επικεφαλής της νομικής υπηρεσίας του ΥΠΕΞ, ότι η Ελλάδα δέχτηκε την απόφαση, ενώ οι Τούρκοι όχι. Οι Τούρκοι για να αποφύγουν ενδεχόμενες κυρώσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις δήλωσαν πως έλαβαν την απόφαση για να κερδίσουν χρόνο ενώ η Ελλάδα δεν αποδέχτηκε να εφαρμόσει τις διατάξεις περί αποστρατικοποίησης των νησιών χωρίς να λάβει εγγυήσεις.
4. Οι Γάλλοι επανέφεραν το καθεστώς της ουδετεροποίησης των νησιών με εγγυήτριες δυνάμεις στο προσχέδιο της δεύτερης απαντητικής προς την Ελλάδα διακοίνωσης των Έξι Δυνάμεων του Απριλίου του 1914. (« le Gouvernement Hellénique ne puisse pas être troublé dans la possession de ces Îles et que la décision collective de l’Europe touchant leur neutralisation soit respectée par le Gouvernement Ottoman. »)
5. Ο Οθωμανός Μεγάλος Βεζύρης αναγκάστηκε να δηλώσει πως δέχεται η Ελλάδα να οχυρώσει τα νησιά, αρκεί να ακυρωθεί το καθεστώς της ουδετεροποίησης που θα έθετε τέλος στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Όσο παρέμενε σε ισχύ η αποστρατικοποίηση, οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν υποχρεωμένες να παρέμβουν υπέρ της Ελλάδας στην περίπτωση που οι Τούρκοι αμφισβητούσαν με μια επιθετική ενέργεια την απόφαση της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας.
6. Η Τριπλή Συμμαχία πρότεινε να ακυρωθούν ταυτόχρονα εγγυήσεις και αποστρατικοποίηση στο Αιγαίο, αλλά οι Βρετανοί ήταν επιφυλακτικοί. Τελικά οι αναφορές σε αποστρατικοποίηση, ουδετεροποίηση και μέτρα επιβολής απαλείφθηκαν από το τελικό κείμενο της δεύτερης διακοίνωσης της 24.4.1914 και απλά δόθηκε μια ευχή για την ειρήνη στην περιοχή.
7. Το ζήτημα προσωρινά διευθετήθηκε με το να δοθεί άτυπα η δυνατότητα στην Ελλάδα να οχυρώσει τα νησιά, όπως και τελικά έγινε. Έτσι προκύπτει πως η αποστρατικοποίηση του 1914 ουδέποτε έγινε αποδεκτή ή εφαρμόστηκε από την Ελλάδα και ως εκ τούτου για να δούμε τι ισχύει σήμερα, πρέπει να ανατρέξουμε σε Λωζάννη και Μοντρέ, το οποίο αποτελεί και το τελικό συμπέρασμα από το πόρισμα του Foreign Office του 1981.

Αρκετά χρόνια αργότερα ο Λόρδος Κέρζον, Υπουργός των Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, είχε διαπιστώσει πως το νομικό καθεστώς για τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου δεν είχε καθοριστεί με ικανοποιητικό τρόπο πριν από τον Μεγάλο Πόλεμο. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο συμπεριλήφθηκαν τα άρθρα 84 και 122 στην Συνθήκη των Σεβρών, βάσει των οποίων εκτελείται η υποχρέωση που είχαν οι Έξι Δυνάμεις (και πλέον οι Σύμμαχοι) να διανείμουν όλα τα νησιά του Αιγαίου που είχε παραχωρήσει το 1913 η ηττημένη στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι αρχικές Βρετανικές θέσεις αναφορικά με τα νησιά του Αιγαίου είχαν διατυπωθεί στο Μεμοράντουμ της 14^ης Νοεμβρίου του 1922, βάσει του οποίου ο Κέρζον ήθελε να καταστήσει βέβαιο πως όλα τα δικαιώματα των Τούρκων στο Αιγαίο θα εξαλείφονταν με την νέα συνθήκη. Η αρχική σκέψη του Κέρζον ήταν η Τουρκία να παραχωρούσε τα νησιά του Αιγαίου στους Συμμάχους, ώστε αυτοί μετέπειτα να αποφάσιζαν για τον τρόπο διανομής τους, σε μια παράφραση του άρθρου 5 της Συνθήκης του Λονδίνου του 1913.

Ήταν έκδηλη η πρόθεση του Κέρζον να διασφαλιστούν τα δικαιώματα της Ελλάδας στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου. Τελικά διατηρήθηκε η διατύπωση των Σεβρών: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ήδη αποκηρύξει την κυριαρχία της σε όλα τα νησιά του Αιγαίου από τον Μάιο του 1913, κάτι που δεν ήταν αναγκαίο να πράξει για δεύτερη φορά η Τουρκία το 1922-1923. Έτσι προτιμήθηκε να επικυρωθεί το άρθρο 5 του Λονδίνου και οι μεταγενέστερες αποφάσεις που αναφέρονταν σε αυτό, ώστε να επικυρωθούν με το άρθρο 12 στην Συνθήκη της Λωζάννης.

Είναι εξαιρετικά ανιστόρητο οι Τούρκοι να στηρίζουν τα σημερινά τους αφηγήματα στον ΟΗΕ στον τρόπο της διατύπωσης του άρθρου 12, όταν ο στόχος του Κέρζον ήταν σαφής: “All he had wished to do was to make it quite clear that Turkish rights in all the islands in the Aegean were to be extinguished in the new treaty.”