Η ειδική σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής συζητείται έντονα αυτές τις μέρες.
Φανούλα Αργυρού
Η ειδική αυτή σχέση (Special Relationship) καθιερώθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, από μια ομιλία του Βρετανού τότε Πρωθυπουργού Winston Churchill το 1946. Ο οποίος τόνισε τις στενές συμμαχικές σχέσεις των δύο χωρών, που συνεχίστηκαν έκτοτε και στην πράξη προϋπήρξαν του 1946…
Η σχέση καλύπτει πολλές πτυχές, όπως πολιτικές, στρατιωτικές, μυστικών υπηρεσιών, διπλωματικές και οικονομικές, διασαλεύθηκε κατά περιόδους, αλλά επανήλθε στην «ομαλότητα». Ορισμένες περιπτώσεις ήσαν (από πλευράς ΗΒ) η επίθεση το 1955 στο Σουέζ δίχως τη γνώση των ΗΠΑ, όταν ο Βρετανός Πρωθυπουργός Anthony Eden είπε ψέματα στη Βουλή των Κοινοτήτων για τη μυστική του συμφωνία με τη Γαλλία και το Ισραήλ, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί της θέσεώς του. Από πλευράς ΗΠΑ η εισβολή στην πρώην βρετανική αποικία Γρανάδα (Grenada) το 1983 επί Βρετανίδας Πρωθυπουργού Margaret Thatcher, όταν είχαν κυριολεκτικά σπάσει τα κόκκινα τηλέφωνα, μέχρι που o Αμερικανός Πρόεδρος Ronald Reagan απολογήθηκε. Η πιο πρόσφατη ήταν τον Μάιο του 2017, όταν η αμερικανική εφημερίδα «New York Times» άφησε να διαρρεύσουν απόρρητες πληροφορίες που είχε δώσει η βρετανική Αστυνομία του Manchester στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες σχετικά με την τρομοκρατική έκρηξη στο Manchester, όπου δολοφονήθηκαν 22 άνθρωποι και τραυματίστηκαν άλλοι 59. Έντονα ενοχλημένη η βρετανική κυβέρνηση, με την Πρωθυπουργό Theresa May να δηλώνει ότι η ειδική σχέση τους βασίζεται σε αμοιβαία εμπιστοσύνη και έχει πληγεί πολύ σοβαρά. Έφθασε την επομένη ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και απολογήθηκε…
Ομιλία Δρος Χένρι Κίσινγκερ
Τον Μάιο του 1982, το βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών (Φόρεϊν Όφις) γιόρτασε τα 200 χρόνια του με κύριο ομιλητή στο Βασιλικό Ινστιτούτο για Διεθνή Θέματα (Royal Institute for International Affairs), στο Chatham House, τον Δρα Χένρι Κίσινγκερ.
Τίτλος: «Reflections on a Partnership: British and American Attitudes to Post-war Foreign Policy» («Συλλογισμοί περί ενός Συνεταιρισμού: Βρετανική και αμερικανική στάση για τη μεταπολεμική εξωτερική πολιτική»).
Η μακροσκελής ομιλία του Δρος Χένρι Κίσινγκερ ήταν πολύ αποκαλυπτική. Το περιεχόμενό της πιστεύω βοήθησε στο να εξηγηθεί και επιβεβαιωθεί ότι όντως ήταν ο Κίσινγκερ που ακολούθησε τη βρετανική πολιτική έναντι και του Κυπριακού το 1974 και όχι αντιστρόφως. Ο Δρ Κίσινγκερ εξήρε την ανωτερότητα της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής, ότι αυτή είχε αποφασιστική επιρροή πάνω στην αμερικανική τα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τις δεκαετίες του 1940 και 1950, όταν οι δύο χώρες ανταποκρίθηκαν μαζί στις γεωπολιτικές προκλήσεις της Σοβιετικής Ένωσης και ηγήθηκαν της δημιουργίας των πυλώνων της δυτικής συνεργασίας…
Είπε ο Κίσινγκερ:
«Η ιστορία της μεταπολεμικής μας ιστορίας είναι γεμάτη από αγγλο-αμερικανικές ‘διευθετήσεις’ και ‘κατανοήσεις’, κάποτε πάνω σε κρίσιμα θέματα, που δεν εισχώρησαν σε επίσημα έγγραφα… Ήμασταν σύμμαχοι και φίλοι. Δεν χρειαζόταν να δένουμε τα πάντα». Και συνέχισε:
«Οι Βρετανοί ουσιαστικά ήσαν τόσο βοηθητικοί, που έγιναν μέτοχοι σε αμερικανικές εσωτερικές αποφάσεις, σε σημείο που ίσως ποτέ δεν συνέβη μεταξύ κυρίαρχων κρατών. Κατά την περίοδο της δικής μου υπηρεσίας (στην αμερικανική κυβέρνηση) οι Βρετανοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο για κάποιες αμερικανικές διμερείς διαπραγματεύσεις με τη Σοβιετική Ένωση – στην πραγματικότητα βοήθησαν στη συγγραφή του εγγράφου-κλειδί. Κατά τη δική μου θητεία, κρατούσα το βρετανικό Φόρεϊν Όφις πολύ καλύτερα ενημερωμένο και πιο στενά αναμεμειγμένο, παρά το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ… Στις δικές μου διαπραγματεύσεις για το θέμα της Ροδεσίας δούλεψα έχοντας στα χέρια μου ένα βρετανικό έγγραφο, με βρετανική γραμματική, όταν ακόμα δεν αντιλαμβανόμουν τη διαφορά μεταξύ ενός εγγράφου εργασίας από ένα εγκεκριμένο έγγραφο από το Υπουργικό. Η πρακτική της συνεργασίας ανθεί μέχρι σήμερα…».
Άκρως μυστική βρετανική επιχείρηση το 1971
Με την ευκαιρία σήμερα της συζήτησης ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού για τη σχέση αυτή, αναφέρω μιαν άκρως μυστική βρετανική επιχείρηση, για την οποία ο Κίσινγκερ δεν ήθελε πάση θυσία να μάθει η Ουάσινγκτον. Τα έγγραφα αυτά κατέχω από την αποδέσμευσή τους στο βρετανικό Εθνικό Αρχείο τον Ιούλιο του 2019.
Η επιχείρηση παραπλάνησης
Το 1971 ο Αμερικανός νέος Πρόεδρος Richard Nixon (1969-1974) χρειαζόταν κάποιον να κάνει σίγουρο ότι η Κίνα ενδιαφερόταν σοβαρά για σχέσεις προτού ξεκινήσει μια τέτοια συζήτηση στο Capitol Hill. Και ο άνθρωπος για τη δουλειά αυτή ήταν ο Χένρι Κίσινγκερ. Το πρόβλημα ήταν ότι θα πήγαινε από την Ουάσινγκτον στο Πεκίνο δίχως κανένας να γνωρίζει για το ταξίδι. Και εδώ ο Κίσινγκερ, ο οποίος εμπιστευόταν τους Βρετανούς πολύ περισσότερο από τους δικούς του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ζήτησε τη βοήθειά τους μέσω άκρας μυστικότητας.
Έτσι, λοιπόν, το Downing Street (με Πρωθυπουργό τον Edward Health) ξεκίνησε την επιχείρηση, διαδίδοντας ότι ένας μεγάλος επίσημος, ο Henry Kissinger, θα έφθανε στη χώρα για γεύμα εργασίας, θα συζητούσαν για το Βιετνάμ και άλλα επείγοντα διεθνή θέματα με τους Edward Heath, Υπ. Εξωτερικών Sir Alec Douglas-Ηome, Sir Bruke Trend, Επικεφαλής του Υπουργικού (Cabinet Secretary) και άλλους υψηλόβαθμους. Αντί, όμως, για γεύμα στο Λονδίνο, ο Κίσινγκερ βρέθηκε χιλιάδες μίλια μακριά στο Πεκίνο, για μυστικές συζητήσεις με την κινέζικη κυβέρνηση, πριν από την ιστορική επίσκεψη του Νίξον στην Κίνα το 1972.
Η βρετανική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον πήρε οδηγίες από το Λονδίνο να «μαγειρέψει» μια είδηση, ως κάλυψη, για να δικαιολογηθεί η μυστηριώδης απουσία του Κίσινγκερ από τον Λευκό Οίκο. Κατασκεύασαν μια τετραήμερη επίσκεψη στο Λονδίνο για συζητήσεις και ένα γεύμα που δεν έλαβεν χώραν ποτέ.
Η παραπλάνηση δούλεψε, έγραψε η «Γκάρντιαν» στις 17 Φεβρουαρίου 2012: «Οι εφημερίδες ξεγελάστηκαν…». Και η «Γκάρντιαν» είπε στους αναγνώστες της ότι «ο σύμβουλος του Richard Nixon για εθνική ασφάλεια, Χένρι Κίσινγκερ, έκανε μια σύντομη επίσκεψη στο Λονδίνο». Και πρόσθεσε:
«Είναι δύσκολο να φανταστεί ένας ότι το 10 Downing Street θα μπορούσε να αποπειραθεί κάτι τέτοιο σήμερα. Όμως ο Heath και το Υπουργικό του ήσαν μέρος μιας γενεάς του πολέμου, ικανοί να κρατούν μυστικά και ήσαν συνηθισμένοι σε τακτικές του Ψυχρού Πολέμου… και εξαπατήσεις… Το γεύμα που δεν έλαβε ποτέ ήταν στις 26 Ιουνίου 1971…».
Στις 24 Ιουνίου 1971 το Υπουργείο Άμυνας στο Λονδίνο ενημέρωσε το Γραφείο του Υπουργικού για τη «διευθέτηση» του ταξιδιού του Henry Kissinger με την άδεια του Air Vice Marshal Evans.
Ο Κίσινγκερ πέταξε με βρετανικό στρατιωτικό αεροπλάνο VC10 από το Dulles Airfield στην Washington απευθείας στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας Brize Norton στο Oxfordshire. Από το Λονδίνο, με τη βοήθεια και πάλιν των Βρετανών, πήγε στο Πεκίνο μέσω Παρισιού. Η επιστροφή, εννοείται, είχε την ίδια διευθέτηση…
Στις 19 Ιουλίου 1971 ο Sir Dennis Greenhill σε επιστολή του προς τον Βρετανό πρέσβη στην Ουάσιγκτον, Earl of Cromer, τον ενημέρωσε με αντίγραφο πρακτικού για το τι συζητήθηκε μεταξύ του Sir Burks Trend και του Henry Kissinger. Το οποίο δεν είδε κανένας, εκτός από τον άμεσο περίγυρο του Πρωθυπουργού στο προσωπικό του γραφείο. Και στο Φόρεϊν Όφις γνωστοποιήθηκε μόνο στον Υπουργό Εξωτερικών, στον ίδιο (Dennis Greenhill) και στον Tom Brimslow*. «Και αυτό, λόγω του ότι ο Κίσινγκερ επανειλημμένα τόνισε ότι η ανταλλαγή ήταν αυστηρώς ιδιωτική και δεν ήθελε να γνωρίζει κανένας από τους ‘γραφειοκράτες’ (της χώρας του). Ο Burks Trend, ανησυχεί ο Κίσινγκερ να μην υποπτευθεί ποτέ ότι άλλος από τον Πρωθυπουργό γνωρίζει γι’ αυτά. Θα είμαι ευγνώμων, αν καταστρέψετε αυτήν την επιστολή μαζί με το εσώκλειστο».
*Tom Brimslow – Βρετανός διπλωμάτης που υπηρέτησε και στο Φόρεϊν Όφις. Έπαιξε σημαντικό ρόλο το 1973, στη διαπραγμάτευση μαζί με τον Χένρι Κίσινγκερ για τη «Συμφωνία για την Πρόληψη Πυρηνικού Πολέμου» μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Η οποία, σύμφωνα με τον Kissinger, επιτεύχθηκε περισσότερο με βρετανική γνώση παρά αμερικανική και ότι ο Brimslow «ήταν παράδειγμα της αγγλο-αμερικανικής ειδικής σχέσης στην καλύτερή της περίπτωση…».
Στις 23 Ιουλίου 1971 ο Βρετανός πρέσβης στην Ουάσιγκτον Earl of Cromer απάντησε στον Sir Dennis Greenhill στο Φόρεϊν Όφις:
«Ευγνώμων για την επιστολή σας της 19ης Ιουλίου μαζί με τα εσώκλειστα, τα οποία καταστρέφω. Ο Κίσινγκερ είναι αιωνίως κατατρομαγμένος στην ιδέα να φθάσουν τα όσα λέγονται μεταξύ μας πίσω στους ‘γραφειοκράτες’ (της Ουάσιγκτον)…».
O Sir Bruke Trend στις 28 Ιουλίου 1971 ενημέρωσε τον Air Vice Marshal D. C. Evans ότι ο «ταξιδιώτης» ήταν πολύ εντυπωσιασμένος από την αποδοτικότητα της επιχείρησης και ευχαρίστησε τον τελευταίο για τον σχεδιασμό της…
Στις 7 Φεβρουαρίου 1972 η Daily Mail έγραψε μια μικρή είδηση με τίτλο: «Ο βασικός μυστικός ρόλος της Βρετανίας στην κρίσιμη απουσία του Kissinger από την Αμερική», αλλά έπεσε στα χαμηλά..
Ο Δρ Κίσινγκερ έμεινε πιστός στην «ειδική σχέση», όπως υπέδειξε με την ομιλία του της 10ης Μαΐου 1982. Το 1974 ήταν βάσει αυτής της «συνεννόησης» που ενήργησε σε σχέση με το Κυπριακό. Επισφράγισμα της οποίας ήταν η ιστορική τηλεφωνική συνομιλία του με τον Βρετανό ομόλογό του James Callaghan στις 14.8.1974 και η συνάντηση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ με τους αξιωματούχους του Φόρεϊν Όφις στις 27.8.1974… («Διζωνική vs Δημοκρατία» 2019).
Στις 20 Ιουνίου 1995, η Βασίλισσα Ελισάβετ τον τίμησε με τον τίτλο του (Επίτιμου Ιππότη) Honorary Knight Commander of the Order of Saint Michael and Saint George (KCMG).
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος