Κείμενο Μαργαρίτα Βεργολιά
H αυταρχική ηγεσία της Τυνησίας, το αντιμεταναστευτικό πογκρόμ και η συνενοχή της Ευρώπης των «δημοκρατικών αξιών»
Στη μεθόριο της Τυνησίας με τη Λιβύη η ζέστη είναι ανελέητη, με το θερμόμετρο να δείχνει λίγο κάτω από τους 50 βαθμούς Κελσίου.
Στο θολό από την αχνιστή άμμο ορίζοντα ίσα που αχνοφαίνονται, σαν μικρές κουκίδες, άνθρωποι που κατευθύνονται προς τα ανατολικά, περνώντας από τη μια βορειοαφρικανική χώρα προς την άλλη.
Δεν το κάνουν κατ’ επιλογήν.
Οι περισσότεροι -άνδρες, γυναίκες και παιδιά- φτάνουν ημιλιπόθυμοι στη λιβυκή πλευρά.
Πολλοί -άγνωστοι ακριβώς πόσοι- δεν τα καταφέρνουν καν, πεθαίνοντας στην έρημο από τη δίψα.
Εικόνες σαν και αυτές τείνουν να γίνουν το τελευταίο διάστημα καθημερινότητα στην περιοχή, όπως καταγγέλλουν Λίβυοι συνοριοφύλακες, ανθρωπιστικές οργανώσεις και ο ΟΗΕ.
Κατά κύματα από τις αρχές Ιουλίου, σε μικρότερες ομάδες το τελευταίο διάστημα, πρόσφυγες και παράτυποι μετανάστες -κυρίως από την Υποσαχάρια Αφρική, που είχαν καταφύγει στην Τυνησία, συνήθως ως ενδιάμεσο σταθμό για τη φυγή προς την Ευρώπη- εξαναγκάζονται από τις αρχές της Τύνιδας να περάσουν στην… όχι ιδιαίτερα, ως γνωστόν, φιλόξενη γι’ αυτούς γειτονική Λιβύη.
Όπως έχουν καταγγείλει πολλοί από τους κατατρεγμένους, εκδιώχθηκαν κακήν-κακώς από πόλεις της Τυνησίας.
Μεταφέρθηκαν ακόμη και με λεωφορεία κοντά στην ανατολική μεθόριο, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.
Συνέχισαν πεζή, με τις τυνησιακές δυνάμεις να τους ελέγχουν από απόσταση, μέχρι να περάσουν στα λιβυκά εδάφη.
Κάπως έτσι άνθρωποι που εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους για να γλιτώσουν από πολέμους, διώξεις ή τη φτώχεια κατέληξαν σε μια χώρα υπό διάλυση, πρακτικά σε εμφύλιο και με «μαύρο» ιστορικό παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η εν εξελίξει τραγωδία έχει και έτερη διάσταση στα δυτικά, στα σύνορα με την Αλγερία.
Κατά πολλούς, ήταν προαναγγελθείσα.
Προφανώς όμως όχι και για την ΕΕ, που «ελαφρά τη καρδία» επέλεξε -οποία… σύμπτωσις- στα μέσα Ιουλίου να κλείσει συμφωνία με την Τύνιδα για το μεταναστευτικό.
Ξενοφοβικό πογκρόμ
Έχοντας εκλεγεί στην προεδρία της Τυνησίας το 2019, αλλά έκτοτε καταλύοντας το δημοκρατικό πολίτευμα στη χώρα που «γέννησε» την Αραβική Άνοιξη, ο πρώην καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Κάις Σαγιέντ είχε δώσει το «σήμα εκκίνησης» για το αντιμεταναστευτικό πογκρόμ στη χώρα του από τον περασμένο Φεβρουάριο.
Στοχοποίησε ανοιχτά από τότε τις «ορδές παράτυπων μεταναστών από την Υποσαχάρια Αφρική» που φτάνουν στην Τυνησία «με όλη τη βία, το έγκλημα και τις απαράδεκτες πρακτικές τους», όπως είπε πει.
Με αφήγημα ανάλογο της Ακροδεξιάς στη Δύση, έκανε λόγο για σχέδιο συνωμοσίας, με στόχο «να αλλάξει η δημογραφική σύνθεση» στην Τυνησία, για να μετατραπεί «απλώς σε άλλη μια αφρικανική χώρα, που δεν ανήκει πλέον στα αραβικά και ισλαμικά έθνη».
Ακολούθησε ένα σοκαριστικό ξέσπασμα ρατσιστικής βίας -συστημικής και μη- με θύματα όσους ήταν ή απλά έμοιαζε να προέρχονται από την Υποσαχάρια Αφρική.
Οι περισσότεροι κατέφυγαν στο λιμάνι Σφαξ, στα κεντροανατολικά, στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Τυνησίας και αφετηρία σαπιοκάραβων για το ταξίδι του θανάτου στη Μεσόγειο προς την Ευρώπη.
Οι διώξεις φέρονται να άρχισαν από αυτή την περιοχή, που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ασφαλές καταφύγιο.
Αιτία ή αφορμή λέγεται ότι ήταν ο θάνατος ενός Τυνήσιου σε καυγά με τρεις μετανάστες από το Καμερούν, στις αρχές Ιουλίου.
Έκτοτε οι αρχές της Τυνησίας διώχνουν κόσμο σωρηδόν, εξωθώντας άνδρες, εγκύους και γυναικόπαιδα στα σύνορα με την Αλγερία και, κυρίως, με τη Λιβύη.
Σπεύδοντας σε βοήθεια, η Ερυθρά Ημισέληνος έστησε πρόχειρους μικρούς καταυλισμούς και στα δυτικά σύνορα, και στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη Ρας Ζεντίρ, που χωρίζει την Τυνησία από τη Λιβύη.
Όμως αναφέρεται ότι και αυτοί θα κλείσουν.
Πρέπει να βρεθούν «επειγόντως λύσεις», τόνισαν η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης.
Πρέπει να σωθούν εκατοντάδες παγιδευμένοι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, διεμήνυσαν, οι οποίοι έχουν εγκαταλειφθεί στο έλεος του Θεού.
Η αλαζονεία του αυταρχισμού
«Είμαστε βαθιά ανήσυχοι για τη βίαιη εκδίωξη μεταναστών, προσφύγων και αιτούντων άσυλο από την Τυνησία στα σύνορα με τη Λιβύη και με την Αλγερία», υπογράμμισε τις προάλλες ο Φαρχάν Χακ, αναπληρωτής εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες.
Πολλοί εξ αυτών «πέθαναν στα σύνορα με τη Λιβύη», δήλωσε, «και εκατοντάδες άλλοι, ανάμεσά τους έγκυες και παιδιά, παραμένουν -σύμφωνα με πληροφορίες- παγιδευμένοι σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, με ελάχιστη πρόσβαση σε νερό και τρόφιμα».
Ο υπουργός Εσωτερικών της Τυνησίας, Καμέλ Φέκι, απέρριψε τις καταγγελίες ως «ανακρίβειες ή ακόμη και ψεύδη».
«Οι ισχυρισμοί για επιχειρήσεις απέλασης είναι αβάσιμοι», δήλωσε την Πέμπτη.
Ζήτησε «επαλήθευση της γνησιότητας των πληροφοριών πριν από τη δημοσίευσή τους, δεδομένων των αρνητικών επιπτώσεων» για την Τυνησία και τις εγχώριες δυνάμεις ασφαλείας, που «δεν φείδονται προσπαθειών διάσωσης σε θάλασσα και σε στεριά».
Μιλώντας λίγες ώρες αργότερα στο πρακτορείο AP, εν μέσω κατακραυγής, είπε ότι «υπάρχουν απλώς μικρές ομάδες 6 έως 12 ατόμων που απωθούνται», καθώς προσπαθούν να περάσουν στη χώρα χωρίς χαρτιά.
Παραδέχθηκε την ύπαρξη νεκρών μεταναστών στην έρημο, αν και ανέφερε μόλις τρεις, ενώ οργανώσεις κάνουν λόγο για τουλάχιστον 24.
Τουλάχιστον τόσοι έχουν εντοπιστεί…
Απέρριψε τις μαρτυρίες επιζώντων ότι ξυλοκοπήθηκαν από μέλη των τυνησιακών δυνάμεων ασφαλείας, κλέβοντας σε ορισμένες περιπτώσεις τα λιγοστά υπάρχοντά τους.
Απέδωσε τις κατηγορίες σε «χειραγώγηση» αιτούντων άσυλο, που -όπως ισχυρίστηκε- ελπίζουν σε ευνοϊκή μεταχείριση από μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Μια εξ αυτών, η διεθνής ΜΚΟ «Δικηγόροι χωρίς Σύνορα» δεν μάσησε τα λόγια της.
«Αυτές οι απελάσεις», τόνισε εκπρόσωπός της στο δίκτυο Al Jazeera, «είναι ξεκάθαρα παράνομες».
Η ευρωπαϊκή «βούλα»
Το λιμάνι του Σφαξ είναι το πλησιέστερο σημείο της Τυνησίας προς τα ευρωπαϊκά παράλια.
Απέχει περίπου 130 χιλιόμετρα από το ιταλικό νησί της Λαμπεντούζα.
Είναι το κύριο σημείο αναχώρησης πλοίων διακινητών από την τυνησιακή ακτογραμμή, με κατεύθυνση κυρίως την Ιταλία.
Πολλά δεν φτάνουν ποτέ στον προορισμό, συμπαρασύροντας τους απελπισμένους επιβάτες τους στον υγρό τάφο της Μεσογείου.
Η βορειοαφρικανική χώρα έχει γίνει εδώ και καιρό σημαντική πύλη εξόδου για μετανάστες και αιτούντες άσυλο από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη, καθώς η βάναυση μεταχείρισή τους στη Λιβύη έχει γίνει πλέον ανεξέλεγκτη, υπό τα «στραβά μάτια» της ΕΕ.
Χρονικά, εν τω μεταξύ, το πογκρόμ στην Τυνησία συμπίπτει με τις συνομιλίες και τελικά με τη συμφωνία της χώρας με τις Βρυξέλλες, στις 17 Ιουλίου, για το μεταναστευτικό.
Η Τύνιδα ανέλαβε τη δέσμευση να αναλάβει μεγαλύτερη δράση κατά των διακινητών, να περιορίσει δραστικά τις αναχωρήσεις πλοιρίων με πρόσφυγες και μετανάστες και να δέχεται πίσω αιτούντες άσυλο, που δεν δέχθηκαν ευρωπαϊκά κράτη.
Σε αντάλλαγμα, η ΕΕ θα διαθέσει πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ για να στηρίξει την καταρρέουσα τυνησιακή οικονομία, που βρίσκεται στον προθάλαμο του ΔΝΤ.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, χαρακτήρισε μάλιστα τη συμφωνία πρότυπο συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και των χωρών της περιοχής.
Την προωθούσε μετ’ επιτάσεως η μεταφασίστρια πρωθυπουργός της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, η οποία οργάνωσε στις 23 Ιουλίου διάσκεψη στη Ρώμη, με τη συμμετοχή κρατών της Μεσογείου, της Υποσαχάριας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, αξιωματούχων της ΕΕ και διεθνών οργανισμών.
«Οδικός χάρτης»… συνενοχής και εθελοτυφλίας
Στο επίκεντρο της μονοήμερης διάσκεψης ήταν το μεταναστευτικό, με στόχο τη δημιουργία κοινού μετώπου.
Οργανώσεις και υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χαρακτήρισαν τη συνάντηση «οδικό χάρτη» αντιμεταναστευτικών πολιτικών, στο πλαίσιο ενός διακρατικού «δούναι και λαβείν».
Παρών στη συνάντηση ήταν και ο Τυνήσιος πρόεδρος, την ώρα που στη χώρα του συνεχιζόταν το πογκρόμ κατά Αφρικανών μεταναστών. Δεν ήταν βέβαια ο μοναδικός αυταρχικός ηγέτης στο τραπέζι…
«Καλούμε τους εταίρους μας να διασφαλίσουν ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και οι ζωές θα σωθούν», δήλωσε οκτώ ημέρες αργότερα εκπρόσωπος της ΕΕ, κληθείς από το Al Jazeera να σχολιάσει την κατάσταση στα σύνορα της Τυνησίας.
«Η διαχείριση της μετανάστευσης εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κυρίαρχων χωρών», ανέφερε, όμως «πρέπει να συμμορφώνεται με τα θεμελιώδη δικαιώματα, το διεθνές δίκαιο και τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και με την αρχή της μη επαναπροώθησης»…
Η ΕΕ επιθυμεί η Τυνησία να βελτιώσει τη μεταχείριση των μεταναστών, προσέθεσε.
Παρ’ όλα αυτά, υπογράμμισε, δεν θα αποσύρει την στήριξή της προς τη χώρα.
Πολλοί διαφωνούν.
Διακομματική ομάδα 37 ευρωβουλευτών έστειλε ανοιχτή επιστολή στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, χαρακτηρίζοντας τη συμφωνία με την Τύνιδα «μετρητά για τον έλεγχο των μεταναστών».
Έκαναν λόγο για «πολιτική αποποίησης ευθυνών», με «κραυγαλέα αναντιστοιχία μεταξύ της δηλωμένης εστίασης της ΕΕ στα ανθρώπινα δικαιώματα και της πραγματικότητας των περιοριστικών πολιτικών της και της ανάθεσης των μεταναστευτικών ευθυνών σε τρίτους».
Προειδοποίησαν, δε, ότι με το να κάνει η ΕΕ τα «στραβά μάτια» σε σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων μεταναστών και αιτούντων άσυλο, καθώς και στον περιορισμό ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων κινδυνεύει να γίνει συνυπεύθυνη για «συμβολή ή διαιώνιση τέτοιων παραβιάσεων και ατιμωρησία των υπευθύνων».