Είναι καιρός να προετοιμαστούμε για μια πιο εύφλεκτη Ευρώπη, καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη μετατρέπει τεράστιες εκτάσεις της Γηραιάς Ηπείρου σε έναν επικίνδυνο «αναπτήρα», με τη ζέστη και την ξηρασία να βοηθούν τις πυρκαγιές να εξαπλωθούν με ευκολία.
Τον περασμένο μήνα, οι φλόγες πολιόρκησαν τα δασώδη βουνά της Ρόδου στην Ελλάδα, αναγκάζοντας χιλιάδες να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα ξενοδοχεία τους, τις καταπράσινες παρυφές του Παλέρμο της Σικελίας, ενώ διέσχισαν και το πυκνό δάσος στην ισπανική Λα Πάλμα.
Αυτές οι καταστροφικές πυρκαγιές δεν ήταν αναπόφευκτες, λένε οι ειδικοί της πυροσβεστικής και οι υπάλληλοι έκτακτης ανάγκης. Αντίθετα, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της αποτυγχάνουν να αποτρέψουν τέτοιες καταστροφές.
«Οι πυρκαγιές είναι απόδειξη ότι δεν καταβάλλουμε αρκετή προσπάθεια στη διαχείριση της γης», δήλωσε ο Ραφαέλε Κοτζολίνο, Ιταλός πυροσβέστης και εκπρόσωπος συνδικαλιστικών οργανώσεων με έδρα τη Νάπολη στο Politico.
Αναγκαία η στροφή στη διαχείριση των δασών
Ενώ η ΕΕ κατασκευάζει έναν μόνιμο στόλο πυροσβεστικών αεροσκαφών, το μπλοκ μέχρι στιγμής έχει δώσει λίγη προσοχή σε προληπτικά μέτρα όπως η ενεργός διαχείριση των δασών, λένε οι επικριτές.
Οι φλόγες έχουν καταστρέψει περισσότερα από δύο εκατομμύρια στρέμματα στην ΕΕ τους πρώτους επτά μήνες του τρέχοντος έτους, ενώ η περίοδος των πυρκαγιών απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει.
«Απλώς τρέχουμε πίσω από το πρόβλημα», είπε η Γερμανίδα ευρωβουλευτής των Πρασίνων Άννα Ντεπαρνάι-Γκρούνενμπεργκ, δασολόγος. «Μέχρι στιγμής, η ΕΕ έχει ξοδέψει τα κεφάλαιά της σχεδόν αποκλειστικά σε κατασταλτικά μέτρα δασικών πυρκαγιών».
Υποστήριξε ότι είναι πλέον η «κρίσιμη ώρα» για τις Βρυξέλλες και τις εθνικές κυβερνήσεις να θεσπίσουν προληπτικά μέτρα, όπως η εκ νέου διαβροχή του εδάφους και ο τερματισμός της αποψίλωσης των δασών.
Όμως, όσο τρομακτικό κι αν ακούγεται, οι δασολόγοι λένε ότι η Ευρώπη θα χρειαστεί επίσης να κόψει περισσότερα δέντρα.
«Χρειαζόμαστε παλαιά δάση σχετικά περιορισμένης έκτασης», δήλωσε ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, διευθυντής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. «Δεν θέλουμε γεμάτα βουνά με ανέγγιχτα δάση».
«Λαίμαργες» φλόγες
Για τους περισσότερους Ευρωπαίους, μια τεράστια αδιάκοπη έκταση πρασίνου μοιάζει με τη φύση στην ιδανική της κατάσταση. Για τον Víctor Resco de Dios, μοιάζει με.. παγίδα θανάτου.
«Πιστεύουμε ότι αυτό είναι άγριο, φυσικό και όμορφο», είπε προσθέτοντας ότι «στην πραγματικότητα, είναι κάτι πολύ επικίνδυνο».
Ο Resco de Dios, καθηγητής δασικής επιστήμης στο ισπανικό Πανεπιστήμιο της Lleida, λέει ότι η συνταγή για μια επικίνδυνη πυρκαγιά αποτελείται από μια πηγή ανάφλεξης, καιρικές συνθήκες που βοηθούν να εξαπλωθούν οι φλόγες και – το πιο σημαντικό – μεγάλες ποσότητες καυσίμου, που σημαίνει αδιάσπαστα τμήματα ξηρής βλάστηση.
Οι περισσότερες πυρκαγιές στην Ευρώπη προκαλούνται από ανθρώπους, είτε από εμπρησμό, είτε από αμέλεια, είτε από ατύχημα, πράγμα που σημαίνει ότι η εκπαίδευση των ανθρώπων σχετικά με τους κινδύνους παραμένει το κλειδί.
Αλλά η πρόληψη της ανάφλεξης δεν πρέπει να είναι το επίκεντρο, δεδομένου ότι φυσικά φαινόμενα, όπως ο κεραυνός, μπορούν επίσης να πυροδοτήσουν μια πυρκαγιά, υποστηρίζει ο Resco de Dios.
«Άλλο στρατηγική κοπή δέντρων, άλλο αποψίλωση δασών»
Καθώς η κλιματική κρίση κάνει πολλά μέρη της Ευρώπης πιο ζεστά και ξηρότερα, η μείωση των εκπομπών που προκαλούν υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς. Το ίδιο και η αντιμετώπιση της διαθεσιμότητας καυσίμων.
Περιγράφοντας τις πυρκαγιές ως ένα «πολύ μεγάλο φυτοφάγο» που δεν χορταίνει ποτέ, είπε: «Όσο περισσότερη βλάστηση έχει, τόσο περισσότερη βλάστηση θα καταναλώνει. Και όσο πιο ξηρή είναι η βλάστηση, τόσο πιο νόστιμη θα είναι».
Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα καταστροφικό στα περίχωρα των πόλεων, όπου υπάρχουν τεράστιες εκτάσεις γης που δεν τις διαχειρίζονται οι άνθρωποι και μπορούν να πυροδοτήσουν μια επίνδυνη πυρκαγιά, λένε πυροσβέστες.
Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος δεν σημαίνει μόνο μείωση της εύφλεκτης βλάστησης στα δάση, αλλά και στρατηγική κοπή δέντρων.
Και ναι μεν υπάρχει μια πολύ ισχυρή κοινωνική αντίθεση ως προς τη διαχείριση των δασών, οι ειδικοί λένε, ωστόσο, ότι το κόψιμο των δέντρων δεν είναι το ίδιο με την αποψίλωση των δασών.
Για παράδειγμα, ενώ η δασική κάλυψη παγκοσμίως έχει μειωθεί, στην Ευρώπη έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς οι αγρότες εγκατέλειψαν τη γη τους για να ζήσουν σε πόλεις.
Χωρίς την τακτική εκκαθάριση των χαμόκλαδων από τους αγρότες και τα ζώα τους, τα δάση έχουν γίνει πιο άγρια και πυκνότερα, συμβάλλοντας στη συσσώρευση εύφλεκτης βιομάζας, τόνισε ο κ. Ξανθόπουλος και πρόσθεσε πως «οι δασικές πυρκαγιές είναι, σε μεγάλο βαθμό, το αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής μας». 
Ο ρόλος της ΕΕ
Η αποτροπή της εξάπλωσης των άγριων δασών σε όλη την Ευρώπη ακούγεται αντιφατική — ειδικά καθώς οι Βρυξέλλες έχουν πιέσει για φιλόδοξους στόχους για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων της ηπείρου.
Οι αμφιλεγόμενοι νέοι κανόνες έχουν σκοπό να βελτιώσουν την ανθεκτικότητα της φύσης στην κλιματική κρίση και την ικανότητά της να λειτουργεί ως «καταβόθρα» άνθρακα. Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν πως οι προσπάθειες αποκατάστασης της φύσης θα μπορούσαν να έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις εάν δεν εφαρμοστούν σωστά.
Στη νότια Ευρώπη – με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ελλάδα – το να αφήνουμε τα δάση να αναπτύσσονται φυσικά χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να είναι πολύ θετικό για τη φυσική βιοποικιλότητα, αλλά δημιουργεί ανεπιθύμητες συνέπειες. «Το ένα είναι ο κίνδυνος πυρκαγιάς», σημειώνει ο Inazio Martínez de Arano, ανώτερο στέλεχος στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Δασών.
Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να βελτιώσει την πρόληψη και την παρακολούθηση των πυρκαγιών στο πλαίσιο της δασικής στρατηγικής της για το 2030. Ωστόσο, η νομοθεσία για την ανάπτυξη ενός πλαισίου δασικής παρατήρησης σε ολόκληρη την ΕΕ για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων διαχείρισης έχει καθυστερήσει.
Η Κομισιόν αναμενόταν να παρουσιάσει το σχέδιο νόμου πριν από το καλοκαίρι του 2023, αλλά έκτοτε έχει… εξαφανιστεί από την ατζέντα της ημερήσιας διάταξης. Ο εκπρόσωπος της Επιτροπής Adalbert Jahnz είπε ότι «δεν έχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα να ανακοινώσει».
«Περισσότεροι πυροσβέστες χρειάζονται, όχι Canadair»
Και ενώ καθυστερούν την πρόληψη, οι Βρυξέλλες έχουν αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στον συντονισμό της αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης στις πυρκαγιές, την τοποθέτηση πυροσβεστών της ΕΕ σε ευάλωτες χώρες και την αποστολή πυροσβεστικών αεροσκαφών. Σχεδιάζει επίσης να διπλασιάσει το μέγεθος του πυροσβεστικού της στόλου και να αγοράσει περισσότερα αεροπλάνα τύπου Canadair.
Αλλά οι ειδικοί και οι πυροσβέστες λένε ότι περισσότερα Canadair δεν είναι η πιο χρήσιμη παρέμβαση.
«Τα αεροπλάνα είναι χρήσιμα, φυσικά – αλλά αν έπρεπε να διαλέξω, θα προτιμούσα να έχω περισσότερο προσωπικό στο έδαφος», είπε ο Ιταλός πυροσβέστης Cozolino, προειδοποιώντας ότι οι πυροσβεστικές δυνάμεις στη χώρα του δεν έχουν προσωπικό και εξοπλισμό, ενώ αντιμετωπίζουν επίσης αυξανόμενους κινδύνους για την υγεία από την υπερβολική ζέστη και τον καπνό.
Ακούγονται γνώριμα, δυστυχώς, τα λόγια του Ιταλού πυροσβέστη, αφού το ίδιο ακριβώς πρόβλημα αντιμετωπίζουμε και στην Ελλάδα.
Και μπορεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης και τα κυβερνητικά στελέχη να επιμένουν ότι διαθέτουμε τα περρισότερα πυροσβεστικά μέσα στην Ευρώπη, η πραγματικότητα, όμως, όπως λένε οι ειδικοί και όχι μόνον είναι ότι χρειαζόμαστε περισσότερους πυροσβέστες – με λίγα λόγια, προσλήψεις προσωπικού και, φυσικά, να λύσουμε επιτέλους το γνωστό πρόβλημα της αφαίρεσης των αρμοδιοτήτων για τα δάση από την Δασική Υπηρεσία, που είναι η πλέον αρμόδια.
Παράδειγμα προς αποφυγήν το Μάτι για όλη την Ευρώπη
Η Ευρώπη, στο σύνολό της, πρέπει να αφυπνιστεί για την απειλή πυρκαγιάς πριν χτυπήσει άλλη μια τραγωδία, προειδοποιεί Ισπανός ακαδημαϊκός, λέγοντας ότι ανησυχεί ιδιαίτερα για πόλεις και κωμοπόλεις που περιβάλλονται από δάση.
«Υπάρχουν μερικά μέρη όπου αν έχει φωτιά, είσαι απλώς σε μια παγίδα», είπε, «όπως έγινε στο Μάτι» — ένα ελληνικό χωριό όπου 104 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους το 2018 στην Ελλάδα.
Προς το παρόν, μεγάλες δασικές πυρκαγιές παρατηρούνται κυρίως σε χώρες της Μεσογείου, όπως η δική μας, η Ιταλία και η Ισπανία. Καθώς όμως η κλιματική κρίση θερμαίνει την Ευρώπη, «η ζώνη πυρκαγιάς θα συνεχίσει να κινείται βόρεια και υψηλότερα σε υψόμετρο και έτσι μπορούμε να περιμένουμε φωτιές σε ορεινές περιοχές όπως τα Πυρηναία και οι Άλπεις», δήλωσε ο Resco de Dios.
Στην Κεντρική Ευρώπη, οι δασώδεις περιοχές τείνουν να έχουν υψηλότερα φορτία καυσίμων από τα μεσογειακά δάση, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερες πυρκαγιές, πρόσθεσε και προειδοποίησε: «Στην Ευρώπη, στις Βρυξέλλες, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι έρχεται».