Ένα παλιό ζοφερό σοβιετικό ανέκδοτο πιθανώς να ακούγεται υπερβολικά αληθινό για τους Ουκρανούς σήμερα. Ένας Γάλλος λέει: «Παίρνω το λεωφορείο για τη δουλειά, αλλά όταν ταξιδεύω στην Ευρώπη, χρησιμοποιώ το Peugeot μου». Ένας Ρώσος του απαντά: «Κι εμείς έχουμε ένα θαυμάσιο σύστημα δημόσιων μεταφορών, αλλά όταν πηγαίνουμε στην Ευρώπη, χρησιμοποιούμε ένα τανκ».

Το αστείο αυτό προέκυψε το 1956, όταν ο τότε ηγέτης της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, Νικήτα Χρουστσόφ, έστειλε τανκς στη Βουδαπέστη για να συντρίψει την αντισοβιετική ουγγρική επανάσταση.

Το ανέκδοτο επανεμφανίστηκε το 1968, όταν ο διάδοχός του, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, έστειλε τανκς στην Τσεχοσλοβακία για να συντρίψει την «Άνοιξη της Πράγας».

Αλλά το 1989, όταν η τελευταία τέτοια προσωπικότητα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, επέλεξε να μην στείλει τανκς ή στρατεύματα στη Γερμανία για να διατηρήσει το τείχος του Βερολίνου, η ατάκα έμοιαζε να αποτελεί παρελθόν. Αν ο σημερινός Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, μας έχει δείξει κάτι, ωστόσο, είναι ότι δεν μπορούμε να πιστεύουμε το παρόν και ότι το μόνο που έχει σημασία για το μέλλον της Ρωσίας είναι το παρελθόν της.

Πανσλαβικό όραμα

Για τον Πούτιν, το παρελθόν που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι αυτό που εξύμνησε ο αντιφρονούντας συγγραφέας και νομπελίστας Αλεξάντρ Σολζενίτσιν: Η εποχή που οι σλαβικοί λαοί ήταν ενωμένοι μέσα στο ορθόδοξο χριστιανικό βασίλειο της Κιέβσκαγια Ρους. Το Κίεβο αποτελούσε την καρδιά του, καθιστώντας την Ουκρανία κεντρικό σημείο στο πανσλαβικό όραμα του Πούτιν.

Αλλά, για τον Πούτιν, ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά τη διατήρηση της Ρωσίας, όχι μόνο την επέκτασή της. Όπως ξεκαθάρισε πρόσφατα ο υπουργός Εξωτερικών του, Σεργκέι Λαβρόφ, οι ηγέτες της Ρωσίας πιστεύουν ότι η χώρα τους είναι εγκλωβισμένη σε μια «μάχη ζωής και θανάτου για την ύπαρξή της στον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη». Αυτή η κοσμοθεωρία αντικατοπτρίζει τη μακροχρόνια εμμονή του Πούτιν με τα έργα άλλων Ρώσων φιλοσόφων -εμιγκρέδων, όπως ο Ιβάν Ιλίν και ο Νικολάι Μπερντιάεφ, οι οποίοι περιέγραψαν έναν αγώνα για την ευρασιατική (ρωσική) ψυχή ενάντια στους ατλαντιστές (τη Δύση) που θα την κατέστρεφαν.

Ωστόσο, ο Πούτιν και οι νεο-ευρασιατιστές του φαίνεται να πιστεύουν ότι το κλειδί για τη νίκη είναι να δημιουργήσουν το είδος του καθεστώτος που εκείνοι οι αντιμπολσεβίκοι φιλόσοφοι απεχθάνονταν περισσότερο, ένα καθεστώς που διοικείται από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ένα αστυνομικό κράτος θα εκπληρώσει το όραμα ενός άλλου ήρωα του Πούτιν: Του αρχηγού της KGB που έγινε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, του Γιούρι Αντρόποφ.

Το 1956 και το 1968, ο Αντρόποφ ήταν ο κύριος υποστηρικτής της αποστολής των τανκς. Πίστευε ότι η συντριβή της αντιπολίτευσης στη σοβιετική κυριαρχία ήταν απαραίτητη για να αποφευχθεί η καταστροφή της ΕΣΣΔ από τον Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι περίπου η ίδια λογική που εφαρμόζεται σήμερα στην Ουκρανία, αν μπορεί κανείς να το αποκαλέσει λογική. Σήμερα, η μάχη για τη «σωτηρία της Ρωσίας» φαίνεται να είναι περισσότερο το προϊόν της φλογερής φαντασίας ενός ατόμου.

Αντιφατικές εξηγήσεις

Υπάρχει βάσιμος λόγος να πιστεύουμε ότι ούτε καν οι υψηλόβαθμοι Ρώσοι αξιωματούχοι δεν είχαν μεγάλο λόγο στον πόλεμο της Ουκρανίας. Ο Λαβρόφ έχει προβάλει αντικρουόμενες εξηγήσεις και στόχους. Η επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας, Elvira Nabiullina, επιχείρησε να παραιτηθεί λίγο μετά την εισβολή, αλλά ο Πούτιν της το αρνήθηκε.

Όσον αφορά την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσίας (FSB), φαίνεται ότι το Τμήμα Επιχειρησιακών Πληροφοριών της ήταν υπεύθυνο για την τροφοδότηση του Πούτιν με την ουκρανική αφήγηση που ήθελε να ακούσει: Οι Σλάβοι αδελφοί της Ρωσίας ήταν έτοιμοι να απελευθερωθούν από τους συνεργάτες των Ναζί και τις δυτικές μαριονέτες που ηγούνταν της κυβέρνησής τους.

Πιθανότατα δεν πέρασε ποτέ από το μυαλό τους ότι ο Πούτιν θα διέταζε μια εισβολή στην Ουκρανία – μια κίνηση σαφώς αντίθετη με τα συμφέροντα της Ρωσίας – με βάση αυτές τις πληροφορίες. Αλλά το έκανε, και περίπου 1.000 άτομα της υπηρεσίας φέρονται να έχουν χάσει τη δουλειά τους λόγω της αποτυχίας της επιχείρησης.

Αυτές οι απώλειες θέσεων εργασίας επεκτείνονται πέρα από την FSB και στον στρατό, ο οποίος φαίνεται επίσης να κρατήθηκε ως επί το πλείστον στο σκοτάδι σχετικά με το αν, πότε και γιατί θα γινόταν εισβολή. Ο υπουργός Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού – το μακροβιότερο μέλος της κυβέρνησης – έχει εξαφανιστεί σε μεγάλο βαθμό από τα μάτια της κοινής γνώμης, προκαλώντας εικασίες ότι ο Πούτιν μπορεί να σχεδίασε τον πόλεμο με τους συναδέλφους του πρώην αξιωματικούς της KGB και όχι με τους στρατιωτικούς.

Τέσσερις καταλήξεις

Όπως κι αν ξεκίνησε, ο πόλεμος θα τελειώσει πιθανότατα με έναν από τους τέσσερις τρόπους:

  • Η Ρωσία θα μπορούσε να πάρει τον έλεγχο μέρους ή ολόκληρης της Ουκρανίας, αλλά μόνο για λίγο. Ο αγώνας του ρωσικού στρατού να αποκτήσει τον έλεγχο των ουκρανικών πόλεων και να διατηρήσει τον έλεγχο της μίας μεγάλης πόλης που έχει καταλάβει υποδηλώνει έντονα ότι δεν μπορεί να διατηρήσει μια μακροχρόνια κατοχή. Στο μυαλό μας έρχεται ο καταστροφικός σοβιετικός πόλεμος στο Αφγανιστάν, ο οποίος επιτάχυνε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
  • Στο δεύτερο σενάριο, η Ουκρανία συμφωνεί να αναγνωρίσει την Κριμαία, το Ντονέτσκ και το Λουχάνσκ ως ρωσικά εδάφη, επιτρέποντας στη μηχανή προπαγάνδας του Κρεμλίνου να βγάζει ιστορίες για «απελευθερωμένους» Ουκρανούς. Αλλά, ακόμη και αν το καθεστώς Πούτιν διεκδικούσε τη νίκη, η Ρωσία θα παρέμενε ένας παγκόσμιος παρίας, με την οικονομία της μόνιμα σημαδεμένη από τις κυρώσεις, εγκαταλελειμμένη από εκατοντάδες παγκόσμιες εταιρείες και ολοένα και πιο στερημένη από νέους ανθρώπους.
  • Στο τρίτο σενάριο, ένας όλο και πιο απογοητευμένος Πούτιν αναπτύσσει τακτικά πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία. Όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, πρώην πρόεδρος που είναι αντιπρόεδρος του ρωσικού Συμβουλίου Ασφαλείας, η Ρωσία είναι έτοιμη να χτυπήσει έναν εχθρό που έχει χρησιμοποιήσει μόνο συμβατικά όπλα. Η προπαγάνδα του Κρεμλίνου σίγουρα θα το παρουσιάσει αυτό ως νίκη, πιθανότατα επικαλούμενη τον αμερικανικό βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι το 1945 ως προηγούμενο για τη χρήση πυρηνικών όπλων για τον τερματισμό ενός πολέμου – και απόδειξη ότι οποιαδήποτε δυτική κριτική ήταν κατάφωρη υποκρισία.
  • Στο τελικό σενάριο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, βλέπει την επιθυμία του να πραγματοποιείται: Ο Πούτιν απομακρύνεται από την εξουσία. Δεδομένου ότι η Ρωσία δεν έχει παράδοση σε στρατιωτικά πραξικοπήματα, αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο. Ακόμα και αν συμβεί, το σύστημα που έχτισε ο Πούτιν θα παραμείνει στη θέση του, υποστηριζόμενο από την ομάδα των πρώην συναδέλφων του της KGB και άλλων «ασφαλιτών» (siloviki) που προετοιμάζει εδώ και δύο δεκαετίες. Ενώ ο εξωτερικός τυχοδιωκτισμός θα μπορούσε να μειωθεί, οι Ρώσοι θα παρέμεναν απομονωμένοι και καταπιεσμένοι. Άλλωστε, η FSB μπορεί να μην πίστευε ότι θα ερχόταν ο πόλεμος, αλλά εκμεταλλεύτηκε πρόθυμα την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» του Πούτιν ως ευκαιρία για να εφαρμόσει περιοριστικά μέτρα και να επιβάλει τον πλήρη έλεγχο της κοινωνίας.

Σταλινική δικτατορία

Επιτιθέμενος σε άλλη μια ευρωπαϊκή χώρα, ο Πούτιν πέρασε μια γραμμή που χαράχτηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – και άλλαξε τον κόσμο. Αλλά άλλαξε επίσης τη Ρωσία, από μια λειτουργική απολυταρχία σε μια σταλινικού τύπου δικτατορία, μια χώρα που χαρακτηρίζεται από βίαιη καταστολή, εκτεταμένη αυθαιρεσία και μαζική «διαρροή εγκεφάλων».

Ενώ η τύχη της Ουκρανίας, της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου μετά τη λήξη των εχθροπραξιών μένει να φανεί, το αποτέλεσμα για τη Ρωσία είναι ολοφάνερο – ένα μέλλον τόσο σκοτεινό όσο και το πιο σκοτεινό παρελθόν της.

*Η Nina L Khrushcheva είναι καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο New School της Νέας Υόρκης και συν-συγγραφέας του βιβλίου In Putin’s Footsteps: Searching for the Soul of an Empire Across Russia’s Eleven Time Zones (St Martin’s Press).

Πηγή: socialeurope.eu