Γιώργος Αθανασίου
Αν η δημογραφία είναι πεπρωμένο, τότε η Αφρική θα είναι η «Ασία» του μέλλοντος, τουλάχιστον από πληθυσμιακή άποψη. Το 2025 περισσότερες από 100 αφρικανικές πόλεις θα έχουν πληθυσμό άνω του ενός εκατομμυρίων κατοίκων.
Στα μέσα του 21ου αιώνα, δηλαδή μετά από τριάντα χρόνια, η αφρικανική ήπειρος θα έχει συνολικό πληθυσμό 2,4 δισεκατομμύρια κατοίκους.
Στο μεταξύ η Αφρική θα αντικαταστήσει την ανατολική Ασία ως προορισμός επενδύσεων στον τομέα της βιομηχανίας, της μεταποίησης και γενικώς σε τομείς παραγωγής που απαιτούν φτηνό εργατικό δυναμικό και πρώτες ύλες. Η Αφρική θα είναι η «Κίνα» του μέλλοντος, δηλαδή το νέο «εργοστάσιο» του πλανήτη μας (στο μεταξύ η Κίνα, μετά το 2050, θα μετατραπεί σε μια «γιγαντιαία Ιαπωνία» από άποψης δημογραφικού προφίλ και μοντέλου ανάπτυξης).
Επενδύοντας στην Μαύρη Ήπειρο
Ακόμη και τώρα η Αφρική προσελκύει πολλούς ξένους επενδυτές, κυρίως στην κατασκευή σιδηροδρομικών, οδικών, λιμενικών και αεροπορικών υποδομών, χωρίς να λείπουν και οι επενδύσεις στους πιο παραδοσιακούς τομείς της εξόρυξης και της αγροκαλλιέργεια.
Η Κίνα, εκτοπίζοντας την Ευρώπη ως ξένος επενδυτής, ηγείται των στρατηγικών επενδύσεων στην αφρικανική ήπειρο με επενδύσεις σε στρατηγικούς τομείς, που ξεπερνούν τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι χώρες της Ευρώπης ακολουθούν σε επενδύσεις, και σχεδιάζουν Transmediterranean οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα που θα τη συνδέουν χερσαία, μέσω των βορειοαφρικανικών χωρών με την καρδιά της μαύρης ηπείρου, δηλαδή με το υπό διαμόρφωση νέο «εργοστάσιο» του κόσμου. Αλλά και το ενδιαφέρον των ΗΠΑ, των αραβικών χωρών, της Ρωσίας και της Τουρκίας, για επενδύσεις στην Αφρική, έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.
Ενιαία αφρικανική αγορά ύψους 2,5 τρισ. δολαρίων
Τις προηγούμενες δεκαετίες οι υψηλοί ρυθμοί δημογραφικής και οικονομικής ανάπτυξης επανέφεραν την Αφρική στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Η αστικοποίηση άλλαξε το πρόσωπο της ηπείρου. Πρωτεύουσες και μητροπολιτικά κέντρα μεγεθύνθηκαν πληθυσμιακά και εκατοντάδες πόλεις μεσαίου μεγέθους ξεφύτρωσαν ξαφνικά, όπως τα μανιτάρια έπειτα από τη βροχή. Αυτές οι νέες αφρικανικές πόλεις παράγουν και καταναλώνουν περισσότερο, ενώ είναι καλύτερα διασυνδεδεμένες με τον υπόλοιπο κόσμο.
Οι Αφρικανοί πολιτικοί και η νέα αστική τάξη είδαν αμέσως τις νέες ευκαιρίες και προοπτικές και έτσι, το 2018, οι χώρες μέλη της Αφρικανικής Ένωσης αποφάσισαν να προωθήσουν το σχέδιο για να καταστεί ολόκληρη η ήπειρος μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου και οικονομικών συναλλαγών. Να καταστεί δηλαδή μια μεγάλη και ενιαία αγορά, η οποία θα ενώνει 55 οικονομίες με συνολικό ΑΕΠ που ανέρχεται σήμερα στα 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Ευρωπαϊκή Ένωση: ο μεγαλύτερος οικονομικός εταίρος της Αφρικής
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία είναι για την ώρα ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής, καθώς το 36% των αφρικανικών εξαγωγών κατευθύνονται στην Ευρώπη. Αντίθετα ο δεύτερος μεγάλος εταίρος, η Κίνα, είναι αποδέκτης μόνον του 9% των αφρικανικών εξαγωγών.
Παράλληλα η Ευρώπη είναι η προέλευση του 33% των εισαγωγών της Αφρικής, σε σύγκριση με μόλις το 5% που είναι το μερίδιο της Κίνας στις εισαγωγές προϊόντων από την Αφρική. Κοντολογίς, και παρά τον έντονο ανταγωνισμό από οικονομικές δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ευρώπη παραμένει, και με διαφορά, ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος οικονομικός εταίρος της Αφρικής.
Και οι σχέσεις Ε.Ε. και Αφρικής προβλέπεται να ενισχυθούν τα επόμενα χρόνια, τόσο με τη σύναψη νέων συμφωνιών, όσο και με την αύξηση των ευρωπαϊκών επενδύσεων στις αφρικανικές υποδομές τα επόμενα χρόνια.
Επενδύσεις, που δεν θα έχουν στόχο μόνον το οικονομικό κέρδος, αλλά και τη γεωπολιτική σταθερότητα της Αφρικής, η οποία, για λόγους δημογραφικούς και κλιματολογικούς, θα αποτελέσεις την κύρια πηγή προέλευσης δεκάδων εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών προς την Ευρώπη.
Μόνον η Νιγηρία, η πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής που είναι ευάλωτη τόσο στις εθνοθρησκευτικές συγκρούσεις, όσο και στην κλιματική αλλαγή, προβλέπεται να διπλασιάσει τον πληθυσμό της στα 400 εκατομμύρια το 2050 και στα 740 εκατομμύρια το 2100, οπότε και θα καταστεί η τρίτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό χώρα παγκοσμίως.
Ο τουρκικός «δρόμος του μεταξιού» προς την Αφρική
Στο μεταξύ η Τουρκία συνεχίζει να αυξάνει την πολυεπίπεδη παρουσία της στην Αφρική. Πέρα από την αύξηση του αριθμού των διπλωματικών αποστολών της Άγκυρας σε ολόκληρη την Αφρική, οι τουρκικές επενδύσεις αυξάνονται επίσης.
Η τουρκική παρουσία στην αφρικανική ήπειρο μεταφράζεται και σε στρατιωτικές βάσεις στην Ερυθραία, στο Σουδάν, στον Νίγηρα και στη Λιβύη, κάτι που ενοχλεί ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Γαλλία, που θεωρούν τη δυτική Αφρική χώρο δικής τους γεωπολιτικής επιρροής.
«Ο αριθμός των διπλωματικών μας αντιπροσωπειών αυξήθηκε από 12 το 2002 σε 42 σήμερα και σύντομα θα ανοίξουμε πρεσβείες στο Τόγκο και τη Γουινέα-Μπισάου», δήλωσε ο Τούρκος Υπουργός των Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Ο ίδιος ανέφερε τα έργα του Τουρκικού Ιδρύματος Maarif και του Τουρκικού Οργανισμού Συνεργασίας και Συντονισμού (TIKA) στην ήπειρο, προσθέτοντας ότι η Τουρκία επεκτείνει επίσης την επίσημη αναπτυξιακή της βοήθεια βάσει των δεσμεύσεων της Ατζέντας Δράσης της Αντίς Αμπέμπα.
Τουρκική οικονομική βοήθεια προς την Αφρική
«Μεταξύ του 2009 και του 2019, παρείχαμε 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια τέτοιας βοήθειας σε Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες (ΛΑΧ), ποσό που ανέρχεται στο 1,15% του ΑΕΠ μας … Συνεχίζουμε την υποστήριξή μας προς την Τράπεζα Τεχνολογίας του ΟΗΕ για ΛΑΧ, την οποία φιλοξενούμε στο Gebze της επαρχίας Kocaeli κοντά στην Κωνσταντινούπολη για να βοηθήσει τις προσπάθειές της στη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος», δήλωσε ο Τσαβούσογλου. Η Τουρκία, είπε, ανταποκρίθηκε σε αιτήματα ιατρικού εξοπλισμού 157 χωρών για την καταπολέμηση του COVID-19, πολλές από τις οποίες ήταν ΛΑΧ.
Αντιλαμβανόμενος την ανερχόμενη σημασία της Αφρικής ως δημογραφικής δύναμης και αυξανόμενο νεανικό πληθυσμό, που θα ωθήσει την ανάπτυξη των αφρικανικών χωρών, οι οποίες στις επόμενες δεκαετίες θα εισπράξουν κι αυτό το δημογραφικό μέρισμα, ο ΥΠΕΞ της Τουρκίας σημείωσε πως «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι προσπάθειές μας θα επωφεληθούν επίσης από το δημογραφικό μέρισμα των μεγάλων πληθυσμών νέων. Πρέπει να δημιουργηθούν ευκαιρίες έτσι ώστε οι νέοι να μπορούν να συνεχίσουν τις φιλοδοξίες τους και να συμβάλουν σε καλύτερες συνθήκες στον πλανήτη μας».
Η Τουρκία φαντασιώνεται τον εαυτό της, όχι μόνο ως περιφερειακή δύναμη, αλλά και ως έναν ανεξάρτητο και δραστήριο γεωπολιτικό παίκτη με χώρο δράσης την ενδιάμεση περιοχή μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με κύριο πεδίο δράσης τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Από την πλευρά της η Ρωσία θεωρεί την Τουρκία σημαντικό συνεργάτη, όχι μόνο λόγω των εκτεταμένων οικονομικών σχέσεων και συναλλαγών, αλλά και ως εργαλείο αποδόμησης της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ και γεωπολιτικού εκτοπισμού των ΗΠΑ από τον ευαίσθητο χώρο της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής.
Το «παράθυρο ευκαιριών» της Αφρικής και η απουσία της Ελλάδας
Όλη η Αφρική αλλάζει. Άλλες χώρες και περιοχές με αξιοσημείωτη ταχύτητα και άλλες πιο αργά, ωθούμενες από παράγοντες όπως η δημογραφία, η οικονομία, η πολιτική και η γεωγραφία. Χώρες οι οποίες προηγουμένως ήταν περιθωριακές ή παραγκωνισμένες επανέρχονται στην παγκόσμια σκηνή και κυριαρχούν στη γεωπολιτική ατζέντα για το μέλλον τη Αφρικής.
Υπάρχει ένα μεγάλο «παράθυρο ευκαιριών» για την Αφρική, ειδικά για τη βόρεια, το οποίο σπεύδει να εκμεταλλευτεί και τη Τουρκία, παραγκωνίζοντας την Ευρώπη και προωθώντας ταυτόχρονα τις νεο-οθωμανικές της φιλοδοξίες.
Η Ελλάδα, με εξαίρεση τις στενές και στρατηγικές σχέσεις με την Αίγυπτο, που δεν μεταφράζονται ωστόσο σε αντίστοιχες οικονομικές σχέσεις, είναι σχεδόν απούσα στις υπόλοιπες χώρες της βόρειας Αφρικής και αυτό είναι ασυγχώρητη παράλειψη, καθώς αυτή η περιοχή ήταν και είναι ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Αν και η Ευρώπη παραμένει ο μεγαλύτερος οικονομικός εταίρος της Αφρικής, ακολουθούμενη από την Κίνα και τις ΗΠΑ, χώρες όπως η Ρωσία, οι αραβικές χώρες του Κόλπου και η Τουρκία, προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το όποιο «γεωπολιτικό κενό» και να διεισδύσουν πολυεπίπεδα στο νέο «εργοστάσιο» του πλανήτη μας. Το «μεγάλο παιχνίδι» του 21ου αιώνα θα παιχτεί, όχι στην Ασία, αλλά στην Αφρική και οι διάφοροι «παίκτες» λαμβάνουν ενισχύουν τις θέσεις τους και λαμβάνουν ήδη θέσεις μάχης…