Τρία είναι τα κεντρικά ερωτήματα που πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις για το αμέσως προσεχές διάστημα:
Από τον Μανώλη Κοττάκη
«ΕΣΤΙΑ»
1. Ποια πρέπει να είναι η απάντηση της Ελλάδας σε περίπτωση που ο Ερντογάν δώσει εντολή στο «Oruc Reis» να πλησιάσει στα 11 μίλια το Καστελόριζο, κάτω από το όριο των 12 που είναι το κυριαρχικό μας δικαίωμα;
2. Ποιο είναι το αληθές νόημα του άρθρου του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη σε τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες; Συνιστά προειδοποίηση ή άνοιγμα προς τον Ερντογάν για γενικευμένο διάλογο από τη στιγμή που κάνει λόγο για «διαφορές» και για «διεκδικήσεις δικαιωμάτων Ελλάδος – Τουρκίας σε μη οριοθετημένες περιοχές»;
3. Εάν το μήνυμα του πρωθυπουργού είναι κατά βάση άνοιγμα, κλάδος ελαίας και όχι προειδοποίηση, θα εκτιμηθεί από τους Τούρκους; Είναι το θέμα τους η εξόρυξη υδρογονανθράκων στη Μεσόγειο ή κάτι ευρύτερο που ονομάζεται ηγεμονία;
Η απάντηση ως προς το πρώτο ερώτημα είναι περίπλοκη. Νομικά, πολιτικά, στρατιωτικά. Νομικά υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις. Η πλειοψηφούσα λέει πως, αν το «Oruc Reis» παραβιάσει τα δυνάμει χωρικά ύδατα των 12 μιλίων, αυτό αποτελεί causus belli για την Ελλάδα. Το κτυπάς. Η μειοψηφούσα λέει ότι, από τη στιγμή που δεν έχουμε επεκτείνει τα χωρικά μας ύδατα στα 12 μίλια, δεν το κτυπάς αλλά το κοιτάς και καταγγέλλεις διεθνώς την πράξη του ως παράνομη. Όπως συνέβη και με την παραβίαση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Οι στρατιωτικοί, βεβαίως, θεωρούν πως όσο πλησιάζει προς την ακτή το ερευνητικό τόσο τα περιθώρια να μην το κτυπήσεις μειώνονται. Οι πολιτικοί, τέλος, γνωρίζουν ότι, αν θες την ειρήνη και αν δεν θες να ρίξεις νερό στον μύλο του Ερντογάν, δεν το κτυπάς. Κάποιοι τολμούν και να ισχυριστούν ότι δεν μπορείς να εκδίδεις διά βίου NAVTEX. Το πολιτικό βάρος μιας τέτοιας απόφασης ωστόσο είναι ασήκωτο. Τα Ιμια θα θεωρούνται πλημμέλημα μπροστά σε ένα τέτοιο εθνικό έγκλημα, ό,τι και αν λένε η νομική και οι διεθνολόγοι. Η παθητικότης δεν συγχωρείται.
Στο δεύτερο ερώτημα τώρα. Σαφώς και το άρθρο Μητσοτάκη συνιστά ένα τολμηρό άνοιγμα προς τους Τούρκους και βεβαίως υπηρετεί τον στόχο να μη γίνει θερμό επεισόδιο στο Καστελόριζο. Ο πρωθυπουργός στέλνει ξεκάθαρο μήνυμα προς την Άγκυρα για γενικευμένο ανοικτό διάλογο χρησιμοποιώντας τον όρο «διαφορές» αντί του κλασικού «έχουμε μία και μόνη διαφορά, την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών». Έχουμε αλλαγή θέσης και μετακίνηση στη σκακιέρα. Ο πρωθυπουργός στέλνει επίσης σαφές μήνυμα προς τον Ερντογάν ότι είναι έτοιμος να προχωρήσει σε ad hoc διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση της ΑΟΖ του Καστελορίζου. Την ώρα που οι Τούρκοι θεωρούν ότι η περιοχή αυτή νοτίως του Καστελορίζου είναι δική τους και κάνουν καθετί για να παρεμποδίσουν κοινή ΑΟΖ Ελλάδος – Κύπρου, η ελληνική άποψη, όπως εκφράστηκε θαρραλέα διά του πρωθυπουργού, είναι ότι η θαλάσσια περιοχή του Καστελορίζου είναι αμφισβητούμενη περιοχή. Δύο φορές ο κύριος Μητσοτάκης τη χαρακτήρισε «μη οριοθετημένη».
Και η κατηγορία που απευθύνει προς τους Τούρκους είναι ότι παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο επειδή κινούνται μονομερώς, όχι επειδή κάνουν έρευνες στο απώτατο εξωτερικό όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Συγκεκριμένα, ο κύριος Μητσοτάκης έγραψε: «Φέτος το καλοκαίρι, αντιδρώντας στην υπογραφή μιας μακροχρόνιας νόμιμης και διεθνώς αναγνωρισμένης συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων συνόρων μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου, ο πρόεδρος Ερντογάν έστειλε το πολεμικό ναυτικό του για να στηρίξει μια προσπάθεια εξερεύνησης κοιτασμάτων φυσικού αερίου σε περιοχή της ανατολικής Μεσογείου στην οποία τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία διεκδικούν δικαιώματα και η οποία ακόμη δεν έχει οριοθετηθεί.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, επρόκειτο για μονομερή πράξη κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου». Εν προκειμένω, λοιπόν, ο κύριος Μητσοτάκης δεν κατηγορεί την Τουρκία για παραβίαση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, αλλά για μονομερή πράξη σε μη οριοθετημένη περιοχή. Στην ουσία, λοιπόν, στέλνει μήνυμα στον Ερντογάν ότι η θαλάσσια ζώνη κάτω από το πετράδι του στέμματος Καστελόριζο πέραν του 28ου Μεσημβρινού τίθεται υπό διαπραγμάτευση και μάλιστα ad hoc. Οπερ εστί μεθερμηνευόμενον ότι πάμε σε διάλογο εφ’ όλης της ύλης. Για όλα: Θράκη, αποστρατιωτικοποίηση, εναέριος χώρος, νησίδες, βραχονησίδες. Ο,τι συμφωνήσουμε συμφωνήσαμε και τα λοιπά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Ερώτημα τρίτο και τελευταίο: Θα εκτιμήσει, άραγε, ο Ερντογάν την τολμηρή στάση του Ελληνα πρωθυπουργού, ο οποίος είναι πρόθυμος να καταβάλει πολιτικό κόστος (ο Βενιζέλος είχε εξορίσει τους Γούναρη – Μεταξά στην Κορσική), αρκεί να κλείσει μια για πάντα το κεφάλαιο αυτό; Οι εκτιμήσεις διίστανται. Πολλοί θέλουν να πιστεύουν πως ναι. Με τη βοήθεια και των Γερμανών που γράφουν το νέο προσχέδιο συμφωνίας, «ναι».
Άλλοι, ωστόσο, θεωρούν πως όχι. Πως στόχος του Ερντογάν δεν είναι τα κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου αλλά η ηγεμονία στην περιοχή. Εκατό χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης ο Ερντογάν θεωρεί τη χώρα του αδικημένη και πασχίζει να την ξηλώσει πόντο πόντο. Και γι’ αυτό όχι μόνο δεν πρέπει να εφησυχάζουμε, αλλά οφείλουμε να ετοιμαζόμαστε. Όλα είναι ανοικτά. Ο «σουλτάνος» αναζητά συνθηκολόγηση επί του πεδίου και όχι επί του τραπεζίου.