Συντάκτης: Σταύρος Μαλαγκονιάρης
Ηταν 15 Δεκεμβρίου 1990, ανήμερα του Αγίου Ελευθερίου. Λίγο πριν από τις 9 το βράδυ, πυροβολισμοί και σειρήνες, από τον χώρο των φυλακών, αναστάτωναν τους κατοίκους του Κορυδαλλού.
Μερικοί απ’ αυτούς, έκπληκτοι και τρομοκρατημένοι, έσπευδαν στο ΙΣΤ’ Αστυνομικό Τμήμα Πειραιά, που βρισκόταν, τότε, στην οδό Χοζοβιωτίσσης, δίπλα στις φυλακές. Εκεί μάθαιναν ότι είχε γίνει απόδραση, η μεγαλύτερη στα χρονικά των ελληνικών φυλακών, με 81 κρατουμένους να ξεχύνονται στους δρόμους…
«Γέμισε δραπέτες η Αθήνα», ήταν ένας από τους χαρακτηριστικούς τίτλους των εφημερίδων, για τη μαζική απόδραση, που είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον και ξένων μέσων ενημέρωσης.
Ταυτόχρονα, όμως, έρχονταν στο «φως» όλες οι παθογένειες της τότε κυβέρνησης Κων. Μητσοτάκη, με τα υπουργεία Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως να αλληλοκατηγορούνται με «διαρροές» και ανακοινώσεις τους, και τελικά να ψάχνουν να φορτώσουν ευθύνες στους τότε πολιτικούς αντιπάλους τους, στον χώρο του ΠΑΣΟΚ!
Στην πραγματικότητα, όμως, οι αιτίες βρίσκονταν στην τραγική εικόνα που παρουσίαζαν οι μεγαλύτερες φυλακές της χώρας, του Κορυδαλλού, και είχαν επισημάνει, πολλές φορές, οι τότε εισαγγελείς του Πειραιά.
Ο τότε αντεισαγγελέας Πρωτοδικών Πειραιά Ιωάννης Αγγελής σε ομιλία του, σε συνέδριο της Εταιρείας Δικαστικών Λειτουργών για τη Δημοκρατία και τις Ελευθερίες (Αθήνα 22 και 23 Νοεμβρίου 1991), με θέμα «Η εισαγγελική εποπτεία στις φυλακές», είχε αναφέρει για τις συνθήκες κράτησης:
«Τι να λέει άραγε ο κρατούμενος, όταν στριμωγμένος με άλλους δύο ή και τρεις πολλές φορές ακόμα, στο διαστάσεων 6 τετρ. μέτρων κελί του διαβάζει ότι οι κοινοί κοιτώνες πρέπει να διαθέτουν εμβαδόν τουλάχιστον 6 τ. μέτρων για κάθε άτομο και να περιέχουν όλα τα πιο πάνω (κρεβάτι, τραπέζι, κάθισμα και ντουλάπα) αντικείμενα;».
Ομως, όχι μόνο δεν υπήρχαν αυτές οι… ανέσεις, αλλά τις πιο πολλές φορές σε μια γωνιά του κελιού υπήρχε η τουαλέτα, χωρίς έστω κάποιο διαχωριστικό από τον υπόλοιπο χώρο.
Οι δύο τεκμηριωμένες αναφορές του προϊσταμένου της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Πειραιά Αθανάσιου Δαδούκη για τη μεγάλη απόδραση των 81 κρατουμένων. Στη μία κατέρριπτε τα σχέδια της κυβέρνησης Κ. Μητσοτάκη για «πολιτικοποίηση» της απόδρασης
Επίσης, συχνοί ήταν οι θάνατοι κρατουμένων μέσα στις φυλακές από χρήση ναρκωτικών, καθώς, όπως είχαν αναδείξει εισαγγελικές έρευνες, ο έλεγχος τόσο εξωτερικά από την Αστυνομία όσο και εσωτερικά από το σωφρονιστικό προσωπικό ήταν για διάφορους λόγους (έλλειψη εκπαίδευσης, πλημμελής φύλαξη κ.ά.) ελλιπέστατος.
Με άθλιες συνθήκες κράτησης, υπερκορεσμό και υποτυπώδη μέτρα ασφαλείας, με σταθερά μειωμένο προσωπικό, η μεγάλη απόδραση ήταν, ουσιαστικά, θέμα χρόνου.
«Ορθάνοιχτες πύλες… παραβίασαν οι 81 κρατούμενοι των φυλακών Κορυδαλλών, που “πέταξαν” προς την ελευθερία», όπως έγραφε χαρακτηριστικά το «Εθνος» στις 17 Δεκεμβρίου 1991, αφήνοντας τα υπουργεία Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως να αλληλοκατηγορούνται.
«Με τα κλειδιά στο… χέρι, που άρπαξαν από τους φύλακες, κάνοντας ριφιφί, πηδώντας από ταράτσα σε ταράτσα και πετροβολώντας τους πάντες, βγήκαν στον δρόμο σαν κύριοι παραβιάζοντας την πόρτα τροφοδοσίας. Η κόλαση που ακολούθησε δεν περιγράφεται. Δεκάδες πυροβολισμοί έδιναν την εντύπωση σκληρής οδομαχίας και, σε συνδυασμό με τις… στριγκλιές των σειρήνων των περιπολικών, έσπειραν τον τρόμο και τον πανικό στους περιοίκους», έγραφε η ίδια εφημερίδα. Από την απόλυτα τεκμηριωμένη αναφορά που είχε συντάξει στις 20 Δεκεμβρίου 1990 ο τότε προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Πειραιά Αθανάσιος Δαδούκης, προέκυπταν ακόμα τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία:
1. Την ώρα που επρόκειτο να κλείσουν τα κελιά της Γ’ πτέρυγας των φυλακών, όπου κρατούνταν 277 κρατούμενοι, μια ομάδα κρατουμένων επιτέθηκε σε δύο σωφρονιστικούς υπαλλήλους και πήρε τα κλειδιά της κεντρικής πύλης της πτέρυγας και των κελιών. Ο τρίτος φύλακας πρόλαβε να φύγει και σήμανε συναγερμό.
2. Με μια σιδερένια πόρτα ενός κελιού κατέστρεψαν τμήμα του κιγκλιδώματος παραθύρου του πρώτου ορόφου και άνοιξαν μια τρύπα στο νεοκατασκευασμένο στηθαίο, απ’ όπου ένας ένας άρχισαν να βγαίνουν στην ταράτσα του μαγειρείου, απ’ όπου εφοδιάστηκαν με πέτρες, ξύλα, σίδερα και τούβλα.
Οι αστυνομικοί της φρουράς πυροβολούσαν στον αέρα για εκφοβισμό αλλά οι κρατούμενοι συνέχισαν απτόητοι, φτάνοντας στη δυτική πύλη των φυλακών. Παραβίασαν τα λουκέτα, έσυραν τη σιδερένια πόρτα…και βγήκαν στην οδό Νικηφορίδου.
Οι περισσότεροι πέρασαν από τον χώρο του πρώην ασύλου, που έχει κατεδαφιστεί και στη θέση του έχει ανεγερθεί το νέο δημαρχείο, και έφυγαν στους γύρω δρόμους.
«Η πρωτοφανής αυτή απόδραση (…) οφείλεται κατά την άποψή μου σε λειτουργικές αδυναμίες και λάθη που ανάγονται περισσότερο στον χρόνο της κατασκευής αυτής της φυλακής και στον υπερκορεσμό της, όπως επίσης στο ελλιπές φυλακτικό προσωπικό, την ελλιπή φρουρά και κυρίως την ανυπαρξία πρόσφορων μέσων (καπνογόνα ή άλλα χημικά μέσα), τα οποία ειδικώς εκπαιδευμένοι αστυνομικοί και φύλακες, σε δεδομένη στιγμή, θα μπορούσαν αποτελεσματικά να χρησιμοποιήσουν», έγραφε ο κ. Δαδούκης και κατέληγε προτείνοντας να τεθεί η δικογραφία στο αρχείο.
Ομως, η κυβέρνηση, αφού σταμάτησε τις αλληλοκατηγορίες μεταξύ των υπουργείων, ήθελε να βρεθούν «ένοχοι» και, ει δυνατόν, από τον χώρο του κύριου -τότε- πολιτικού αντιπάλου της, του ΠΑΣΟΚ.
Μάλιστα, βρέθηκαν και δύο κρατούμενοι που με αόριστες αναφορές επιχείρησαν να εμπλέξουν συνδικαλιστές της ΠΑΣΚ. Ο ένας κρατούμενος είχε καταγγείλει (!), ακόμα, την ύπαρξη ανακοινώσεων της συγκεκριμένης συνδικαλιστικής παράταξης, με την οποία υποστηρίζονταν και αιτήματα των κρατουμένων.
Ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πειραιά σε νέα αναφορά του κατέρριψε αυτά τα εμφανώς κατασκευασμένα σενάρια και εξήγησε τους λόγους που είχε κάνει εφτά καίριες επισημάνσεις για τη λειτουργία των φυλακών. Η υπεύθυνη στάση του εισαγγελέα δεν πέρασε απαρατήρητη.
Πριν περάσουν λίγοι μήνες ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αθαν. Κανελλόπουλος καταθέτει, αιφνιδιαστικά, ερώτημα στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο για την απομάκρυνση του κ. Δαδούκη από τη θέση του προϊσταμένου της Εισαγγελίας Πειραιά.
Το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο, στο οποίο προήδρευε ο τότε πρόεδρος του Αρείου Πάγου Βασίλης Κόκκινος, είχε αποφασίσει με ψήφους 4-3 την αντικατάσταση του κ. Δαδούκη. Είχε δημοσιευτεί, τότε, ότι με τη μειοψηφούσα άποψη είχε ταχθεί ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Γεώργιος Πλαγιαννάκος.
Ο Δικηγορικός Σύλλογος Πειραιά σε ανακοίνωσή του κατήγγειλε παρέμβαση στη Δικαιοσύνη και πλήγμα στην ανεξαρτησία της, ενώ οι εφημερίδες της εποχής χαρακτήριζαν πρωτοφανές γεγονός την αντικατάσταση του προϊσταμένου της Εισαγγελίας Πειραιά μεσούσης της διετούς θητείας του.
Η ομαδική απόδραση των 27 κομμουνιστών τον Ιούλιο του 1955 ήταν μήνυμα στο καθεστώς
Η κινηματογραφική απόδραση των 27 κομμουνιστών κρατουμένων από τις φυλακές των Βούρλων ήταν η τελευταία ομαδική απόδραση πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα.
Δύο από τους δραπέτες, ιστορικά στελέχη της Ανανεωτικής Αριστεράς, οι Βαρδής Βαρδινογιάννης και Λεωνίδας Τζεφρώνης, μιλώντας το 2003 στην εφημερίδα «Εθνος», σε ιστορική έρευνα, είχαν αναφερθεί στο πολιτικό πλαίσιο των αποδράσεων λέγοντας τα εξής:
1. «Η παράδοση, που υπήρχε στο κόμμα είναι ότι αυτές οι αποδράσεις γίνονταν κατόπιν κομματικής εντολής», είχε πει ο Λ. Τζεφρώνης.
Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση έγινε κάτι πρωτοποριακό για τα κομματικά δεδομένα της εποχής καθώς, όπως είπε ο Β. Βαρδινογιάννης, «η απόφαση για την απόδραση δεν πάρθηκε ύστερα από εντολή που έδωσαν απ’ έξω, αλλά έκριναν οι ίδιοι κρατούμενοι που ήταν στη φυλακή ότι το συμφέρον είναι να γίνει αυτό». Ετσι άρχισε η προετοιμασία και ακολούθως ήρθε η έγκριση.
2. Για την περίοδο μετά τον εμφύλιο η απόδραση «ήταν μια εξαίρεση», είχε πει ο Β. Βαρδινογιάννης, προσθέτοντας πως «ο κανόνας είναι ότι δεν προσπαθείς συνέχεια να δραπετεύσεις, όπως κάνουν οι ποινικοί. Ζεις και παλεύεις από μέσα από τη φυλακή, από μέσα από την εξορία κ.λπ., γιατί αυτός που κάθεται στον σβέρκο σου, αυτός που σε πατάει, έχει όλα τα μέσα της καταστολής και παίρνει μέτρα, τα οποία δυσκολεύουν ύστερα τον αγώνα και τη ζωή των χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων».
3. Ηταν συνειδητή επιλογή να δραπετεύσουν περισσότεροι από 20 κρατούμενοι για να υπάρξει μεγαλύτερος αντίκτυπος και να ακουστεί το βασικό αίτημα, να σταματήσουν οι πολιτικές διώξεις.
Πρωτοσέλιδο δημοσίευμα της «Απογευματινής» της 19ης Ιουλίου 1955. Στη φωτ. αριστερά, το κτίριο της «Δικαστικής Φυλακής Πειραιώς», όπως ήταν η επίσημη ονομασία των φυλακών των Βούρλων, και στη δεξιά φωτ. η τρύπα στο κελί απ’ όπου έφυγαν οι δραπέτες
Πραγματικά, η είδηση προκάλεσε πάταγο και η κυβέρνηση Παπάγου υποχρεώθηκε να απαγορεύσει τη δημοσίευση πληροφοριών. Ωστόσο, ακόμα και συντηρητικές εφημερίδες, όπως η «Απογευματινή», «έσπασαν» την απαγόρευση και στελέχη τους παραπέμφθηκαν σε δίκη.
Η απόδραση έγινε την Κυριακή 17 Ιουλίου 1955, περίπου στις 3 το μεσημέρι, από ένα τούνελ που οι κρατούμενοι άνοιξαν σκάβοντας κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες για περίπου 4 μήνες.
Η σήραγγα ξεκινούσε από το κελί 13 της πτέρυγας των πολιτικών κρατουμένων, το πιο κοντινό στον εξωτερικό τοίχο των φυλακών του Πειραιά.
Το σκάψιμο γινόταν με ένα κοπίδι και ένα τσαγκαράδικο σφυρί και αργότερα προστέθηκε ένα σκεπάρνι.
Αρχικά, τρύπησαν το τσιμεντένιο δάπεδο σχηματίζοντας ένα «πηγάδι» βάθους τριών μέτρων. Από εκεί ξεκινούσε η σήραγγα, μήκους 18-19 μέτρων. Περνούσε κάτω από τα θεμέλια του τοίχου της φυλακής και του εξωτερικού μαντρότοιχου, διέσχιζε την οδό Δογάνης και κατέληγε στους λουτήρες παρακείμενου εργοστασίου.
Αντίθετα με αυτή την περίοδο, που η κομματική «γραμμή» δεν ευνοούσε τις αποδράσεις, κατά τον Μεσοπόλεμο είχαν γίνει, πάντα με κομματική έγκριση, πολλές αποδράσεις από φυλακές και από νησιά εξορίας.
Πρωτοσέλιδο δημοσίευμα της εφημερίδας «Απογευματινή» της 18ης Ιουλίου 1955 με την είδηση της απόδρασης των 27 κομμουνιστών από τις φυλακές των Βούρλων
Η πρώτη ομαδική απόδραση είχε γίνει στις 15 Απριλίου 1931 από τις φυλακές Συγγρού, στην οδό Χαμοστέρνας, στον Ταύρο.
Είχαν πάρει μέρος ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Ανδρόνικος Χαϊτάς και τρία μέλη τού τότε Πολιτικού Γραφείου, ο Κώστας Ευτυχιάδης (το πραγματικό όνομά του ήταν Καρακαζόφ), ο πρώην γραμματέας της ΟΚΝΕ Γιώργος Κολοζώφ και ο Δημήτρης Παπαρήγας. Δηλαδή, ένα μεγάλο τμήμα της κομματικής ηγεσίας.
Συνολικά είχαν δραπετεύσει 9 κρατούμενοι, ενώ μαζί τους είχε φύγει και ο αρχιφύλακας της φρουράς, Ελευθέριος Γρηγοριάδης.
Οι κρατούμενοι είχαν προμηθευτεί ένα σιδεροπρίονο και μ’ αυτό έκοψαν ορισμένα σίδερα παραθύρου, απ’ όπου βγήκαν, με σκοινί, ο ένας μετά τον άλλο.
Οι δραπέτες μαζί με τον δεκανέα επιβιβάστηκαν κρυφά σε ρωσικό πλοίο και διέφυγαν στη Σοβιετική Ενωση.
Ωστόσο, από την ίδια μέρα ξεκίνησαν τα… αντίποινα για τους άλλους πολιτικούς κρατουμένους.
Δημοσίευμα της εφημερίδας «Βραδυνή» για την απόδραση από τα Βούρλα
Οπως έγραφε τις επόμενες μέρες ο «Ριζοσπάστης», στις φυλακές της Τίρυνθας ξυλοκοπήθηκαν πολιτικοί κρατούμενοι και τέσσερις απ’ αυτούς οδηγήθηκαν αναίτια στο πειθαρχείο, ενώ σε άλλες φυλακές έγιναν μεταγωγές.
Ανάλογα μέτρα, με πρώτο την απαγόρευση επισκεπτηρίου, πάρθηκαν και μετά τη δεύτερη ομαδική απόδραση, που είχε γίνει στις 8 Μαΐου 1934 από τις φυλακές της Αίγινας.
Οπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Νίκος Πηγαδάς στο βιβλίο του «Αίγινα… κάθε κελί και σελίδα ιστορίας» (εκδόσεις «Το Ποντίκι»), η απόδραση είχε οργανωθεί, με κομματική εντολή, από τον Αρη Βελουχιώτη.
Συνολικά, είχαν φύγει 8 κρατούμενοι, που είχαν σκάψει, πιθανόν με σίδερα από παλιά κρεβάτια, ένα λαγούμι μήκους περίπου 30 μέτρων. Το λαγούμι τούς οδήγησε έξω από τη φυλακή, όπου τους περίμενε ο Βελουχιώτης και με μια βάρκα έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση.
Το μόνο που βρήκαν οι αρχές στην άκρη του τούνελ ήταν ένα σημείωμα το οποίο έγραφε το εξής: «Είμεθα ασύλληπτα πουλιά. Οπως φύγαμε ‘μείς θα φύγουν και οι άλλοι».
Βρήκαν μιμητές
Η μεγάλη απόδραση των 81 κρατουμένων… πυροδότησε ένα «κύμα» ομαδικών αποδράσεων σε πολλές φυλακές, που συνεχίστηκε όλη τη δεκαετία του 1990, για ν’ ακολουθήσουν, τα επόμενα χρόνια, οι θεαματικές αποδράσεις με ελικόπτερα…
Γενικά, από στοιχεία της Στατιστικής Αρχής φαίνεται ότι οι προσπάθειες για απόδραση καταγράφουν, από το 2012, μια αυξητική τάση, με εμπλεκόμενους κυρίως αλλοδαπούς, για τους οποίους οι συνθήκες κράτησης είναι, για πολλούς λόγους, πολύ δυσκολότερες.
Ετσι ενώ το 2010 είχαν δικαστεί 56 υποθέσεις αποδράσεων με 93 κατηγορουμένους, το 2013 δικάστηκαν 148 υποθέσεις (αύξηση 164%) με 323 εμπλεκομένους (250 αλλοδαποί και 73 Ελληνες) και το 2017 δικάστηκαν 134 υποθέσεις με 155 εμπλεκομένους (116 αλλοδαποί και 39 Ελληνες).
Σε ό,τι αφορά τις ομαδικές αποδράσεις, η επόμενη μετά την απόδραση των «81» έγινε και πάλι στις φυλακές Κορυδαλλού, στις 12 Μαΐου 1991, οπότε δραπέτευσαν 31 κρατούμενοι.
Ακολούθησαν οι εξής ομαδικές αποδράσεις:
Στις 16 Δεκεμβρίου 1995, στη διάρκεια εξέγερσης στη φυλακή Ιωαννίνων 17 αλλοδαποί αναρριχήθηκαν στους εξωτερικούς τοίχους και πήδηξαν εκτός του χώρου κράτησης.
Στις 10 Μαρτίου 1996, δραπετεύουν από τη φυλακή της Κέρκυρας 44 κρατούμενοι χρησιμοποιώντας τούνελ μήκους 150 μέτρων, το οποίο είχε κατασκευαστεί όταν το νησί βρισκόταν υπό αγγλική κατοχή!
Το τούνελ περνούσε κάτω από έναν δρόμο και έβγαινε πίσω από τον τοίχο ενός κοντινού σχολείου.
Εκεί οι δραπέτες έσκαψαν άλλα δέκα μέτρα καθ’ ύψος και βγήκαν στην επιφάνεια. Αλλαξαν ρούχα, φόρεσαν καθαρά για να μην τους εντοπίσουν οι αστυνομικοί και εξαφανίστηκαν.
Στις 31 Ιανουαρίου 1997, στη φυλακή της Λάρισας 27 κρατούμενοι αιφνιδίασαν τον φρουρό της υπερυψωμένης σκοπιάς, του επιτέθηκαν και τον αφόπλισαν. Κατόπιν, χρησιμοποιώντας μια κουβέρτα για να προφυλαχθούν από το αγκαθωτό συρματόπλεγμα του εξωτερικού τοίχου δραπέτευσαν.
Στις 15 Αυγούστου 1998, 35 ανήλικοι κρατούμενοι δραπέτευσαν από το Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Αυλώνα κατεβαίνοντας από έναν στύλο φωτισμού που σχεδόν εφαπτόταν στον εξωτερικό τοίχο της φυλακής.
Πηγή: https://www.efsyn.gr