Σε μείζον πρόβλημα εξελίσσεται το δημογραφικό (και) για την ελληνική οικονομία οδηγώντας σε μετασχηματισμό, μεταξύ άλλων, την αγορά εργασίας. Η νέα πραγματικότητα θα έχει χρώμα… γκρίζο.
Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Ο πληθυσμός της Ελλάδας έφτασε στο μάξιμουμ το 2011, με 11,1 εκατομμύρια κατοίκους. Έπειτα, άρχισε να μειώνεται και σήμερα ζουν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι (βάσει των στοιχείων του 2023).
Το δημογραφικό δείχνει το πιο σκληρό του πρόσωπο. Η εξέλιξη των φυσικών ισοζυγίων στην Ελλάδα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο αποδεικνύουν ότι η γήρανση του πληθυσμού είναι ίσως το οξύτερο πρόβλημα των επόμενων δεκαετιών
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat, αναμένεται να μειωθούν κατά 14% μέχρι το 2050 και να φτάσουν τα 7,3 εκατομμύρια έως το 2100 – μια συνολική μείωση της τάξης του 30%.
Αναπόφευκτα η αγορά εργασίας θα χρειαστεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Το εργατικό δυναμικό της χώρας θα συρρικνωθεί και οι εργαζόμενοι που τα μαλλιά τους έχουν γκριζάρει θα κυριαρχήσουν.
Αναδιαμόρφωση των οικονομιών και των κοινωνιών
Η γήρανση, η συρρίκνωση πληθυσμού και εργατικού δυναμικού είναι στο επίκεντρο του διαλόγου με επίκεντρο τη ριζική αναδιαμόρφωση των οικονομιών και των κοινωνιών.
Λόγω του χαμηλού δείκτη γεννήσεων και του brain drain (φυγή νέων στο εξωτερικό) κατά την κρίση, ο παραγωγικός πληθυσμός μειώνεται σταθερά.
Ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων, δηλαδή η αναλογία των ατόμων (ηλικίας 65 ετών και άνω) σε σχέση με τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (άτομα ηλικίας 20 έως 64 ετών), έχει αυξηθεί αισθητά τα τελευταία 20 χρόνια.
Το 2004 ήταν στο 26,8% που σημαίνει ότι αντιστοιχούσαν περίπου τέσσερις πολίτες σε ηλικία εργασίας για κάθε άτομο μεγαλύτερο των 65 ετών. Δέκα χρόνια μετά ο δείκτης εκτοξεύτηκε στο 37% που αντιστοιχεί σε περίπου τρεις πολίτες σε ηλικία εργασίας για κάθε άτομο μεγαλύτερο των 65ω ετών.
Ο πληθυσμός άνω των 65 ετών αυξάνεται ραγδαία, ενώ η μέση ηλικία του πληθυσμού ανεβαίνει (η διάμεσος ηλικία σε εθνικό επίπεδο είναι περίπου τα 46,1 έτη). Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας θα αποτελούν ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του ενεργού δυναμικού.
Οι γενιές εργαζομένων που έχουν πληγεί περισσότερο στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια (περίοδο που περιλαμβάνει τη μακρά οικονομική κρίση του 2008-2018) είναι κυρίως οι Gen Y (Millennials) και η Gen Z (η νεότερη γενιά που εισήλθε στην αγορά εργασίας). Ωστόσο, σοβαρές επιπτώσεις δέχθηκε και η Gen X.
Αρνητικά φυσικά ισοζύγια
Στη Ελλάδα από το 2011 έως το 2024 καταγράφονται σταθερά αρνητικά φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις μείον θάνατοι), τα οποία – μαζί με τα επίσης αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια της περιόδου – προκάλεσαν τη μείωση του πληθυσμού κατά σχεδόν 500 χιλιάδες ανθρώπους. Η Ελλάδα θεωρείται πλέον μια γερασμένη χώρα.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, το ποσοστό του πληθυσμού κάτω των 15 ετών μειώνεται με διψήφιο ποσοστό. Αυτό οφείλεται στον συνεχώς χαμηλό δείκτη γεννήσεων. Η βάση της πυραμίδας ηλικιών (ηλικίες 0-25) συρρικνώνεται δραματικά.
Καθώς λοιπόν ο ενεργός πληθυσμός της χώρας μας μειώνεται, με την πτώση να είναι μεγαλύτερη στην πιο δυναμική ηλικιακή κατηγορία των νέων, αυξάνεται η εξάρτηση από εργαζομένους σε μεγαλύτερη ηλικία. Οι εκτιμήσεις για το ενεργό εργατικό δυναμικό δεν είναι αισιόδοξες και οδηγούν σε άνοδο των ηλικιακών ομάδων 55-64 και άνω των 65 ετών.
Συρρίκνωση του ΑΕΠ, αύξηση ορίων ηλικίας
Μελέτες του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) προβλέπουν μείωση στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ μέχρι το 2050 λόγω της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού, με την Ελλάδα να επιβαρύνεται σημαντικά.
Επίσης, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Οργανισμού το εργατικό δυναμικό το 2050 θα μειωθεί κατά 2 εκατ. σε σχέση με το 2024, σημειώνοντας ποσοστιαία μείωση 30%.
Λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και του δημογραφικού προβλήματος, υπάρχει πιθανότητα τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης να αυξηθούν αν και σε αυτή τη φάση δεν εξετάζεται ένα τέτοιο σενάριο.