Φαινόμενα άγριας βίας πλημμυρίζουν τη ζωή μας, χωρίς να μας αιφνιδιάζουν πια.
Γίνονται μορφές υπερεξουσίας και αιχμαλωτίζουν τις αντιδράσεις. Η δε βία ανηλίκων, η εφηβική βία, ξετυλίγεται μπροστά μας ανεξέλεγκτη και απειλεί την ελληνική κοινωνία. Μήπως τελικά είμαστε μια κοινωνία εθισμένη στη βία; Μήπως η βία αποτελεί μια παροξυμένη μορφή της αδιαφορίας μας; Οι ειδικοί με τα επιστημονικοφανή ιδεοληπτικά τους στερεότυπα δε βοηθούν ιδιαίτερα, παρά μόνο εκφράζουν γενικευμένες διαπιστώσεις.
Ουδείς αμόλυντος από τη βία διατείνονται κάποιοι και αυτό γιατί η βία εμφιλοχωρεί παντού, αποτελεί ένα συμπαγές και κλειστό βιοψυχαναγκαστικό σύστημα με μια υστερική προσφυγή στην υποταγή της δύναμης και της υβριστικής αλαζονείας. Η βία είναι η έλλειψη λεξιλογίου έλεγε ο Gilles Vigneault, γιατί εξισώνεται μόνο με την ωμότητα της πράξης.
Γενικότερα η βία στις μέρες μας συντελείται ως κοινωνική έκρηξη όπου η αρχή της πυροδοτείται από σκοτεινά ένστικτα και η εξέλιξη της χαράσσεται από το χάος. Ενώ βεβαιώνεται από κάποιο πρωτόγονο νόημα δύναμης που υποδαυλίζει ψυχοπαθολογίες. Η εποχή μας, εποχή της διεκδίκησης και της απαίτησης του εδώ και τώρα διυλίζεται πλέον στην ακραία βιαιότητα, η οποία καθίσταται αντίδικη θέση με ό,τι δεν υποτάσσεται, δεν συγκατανεύει και δε μπαίνει στην ασκιά της δύναμης και της κυριαρχίας.
Η βία στη μετανεωτερική μας εποχή είναι ανώνυμη και απρόβλεπτη. Ο γείτονας, ο φίλος ή ο σύντροφός, μπορούν να μετατραπούν εντελώς ξαφνικά χωρίς προφανή λόγο σ’ ένα δολοφόνο, ο οποίος υπερπηδά όλα τα όρια των δυνατών σκοπιμοτήτων και χωρίς αιτία να αναγνωρίσει τη θέση του μέσα στην πιο παραβατική πράξη. Ακόμη και ο πιο ευγενικός και ειρηνικός άνθρωπος μπορεί να καταστεί τρομοκράτης ανατρέποντας τις ισορροπίες της ζωής και τις δραστικές εμβέλειες του πολιτισμού. Έτσι και αλλιώς είμαστε στην εποχή στην οποία οι βίαιες ακρότητες αποστομώνουν κάθε λογική, κάθε ψυχραιμία και κάθε ισορροπημένη στάση.
Εξάπλωση της βίας
Μεταμφιέζεται (η βία) μέσα σε κάθε ακολουθία και επίδραση της ζωής και ξεδιπλώνεται με ρυθμούς πανδημίας. Άλλοτε έρχεται ως εισαγόμενη μόδα η οποία λεηλατεί τη φαντασία, ξεριζώνει τις αποκτημένες πολιτιστικές αντιλήψεις και εκβαρβαρώνει όλα τα αισθήματα. Και άλλοτε ως εξατομικοποιημένη ψύχωση που ιδιοποιείται στην εκκεντρικότητα της εγωπάθειας.
Η ανήλικη βία έχει εγγύτητες με τη βία των χούλιγκαν, αποτελεί μια σύρραξη εκεί όπου ομαδοποιείται, μεταξύ εχθρικών δυνάμεων, ή ακόμη καλύτερα θα λέγαμε – όπως το περιγράφει ο Ζαν Μπωντριγιάρ – «μια σύγκρουση ανταγωνιστικών παθών, μια συνισταμένη αργόσχολων και αδιάφορων δυνάμεων». Μια τέτοια βία φιλοδοξεί να έχει ενεργούς συντελεστές όλους εκείνους που βουλιάζουν στην απάθεια του θεάματος. Αυτή η υποκουλτούρα του μηδενισμού και ακόρεστης βίας καλεί τους αδρανοποιημένους και αποκλεισμένους να παρατήσουν τη στάση της απάθειας τους και να παρέμβουν ως συντελεστές παραβατικής δράσης.
Σήμερα το συμβολικό κύκλωμα της βίας επιτίθεται στο “νόημα” των αξιών οι οποίες ως μούμιες των Φαραώ ακίνητες στις σαρκοφάγους τους τις σαπίζει ο θάνατος. Εξάλλου τις αξίες τις εκτέλεσε εδώ και χρόνια με φιλική εννόηση ένας προοδευτισμός της παραζάλης. Παράλληλα η βία εντέχνως διοχετεύεται από κανάλια παραβατικών δράσεων και σπρώχνεται προς το μέλλον ως απάντηση για λύση των μεγάλων προβλημάτων. Διεκδικώντας να εκπροσωπήσει όλες τις αδικίες και όλες τις περιπέτειες των αποκλεισμένων και αδικημένων, καλώντας τους να εξαργυρώσουν μια νέα τύχη μαζί της.
Η διαφορά της βίας
Ποια όμως είναι η διαφορά της βίας των πρωτόγονων και των μεταμοντέρνων του σήμερα. Οι πρωτόγονοι λαοί, υποστηρίζει ο Μπωντριγιάρ, βίωναν τη βία και το θάνατο μέσα από τις τελετουργίες. Υπήρχε μια «συμβολική ανταλλαγή» στις τελετουργίες όπου συνέβαινε μια μετάβαση κάθαρσης από τη βία στους κρουνούς της αφομοιωτικής ισορροπίας και απελευθέρωσης. Έτσι δεν προσπαθούσαν να εξάγουν κάποιο νόημα από τη βία, αλλά βίωναν το αρνητικό της πράξης, την αταξία και την ενοχή, την ανοησία του εγχειρήματος, το κακό, όλα εκείνα που προκύπτουν από τη βία καταπολεμώντας μέσα από μια άσκηση γύρω από τους άξονες της ευθύνης και της ελευθερίας.
Σύμφωνα με τον Μπωντριγιάρ για να απελευθερωθεί από τη βία ο πρωτόγονος έπρεπε να φθάσει έως την εξάντληση του, μέσα από τους οντικούς αναβαθμούς της τελετουργίας και αυτό γιατί μόνο έτσι μπορούσε να τονώσει τις ενδογενείς δημιουργικές δυνάμεις του. Η παραπάνω διαδικασία συνεπικουρείτο από την κοινωνική “συμβολική ανταλλαγή” της εποχής η οποία εκτυλισσόταν στο πεδίο των κοινωνικών σχέσεων και αντιστρατευόταν τη βία και τον αρνητισμό της ζωής.
Αν σταθούμε στα πολιτικά, κοινωνιολογικά και ψυχολογικά κριτήρια τότε θα λέγαμε ότι η βία υπάρχει στο δρομολόγιο της καθημερινότητας μας, στους ψυχοβγαλτικούς άθλους των κοινωνικών μας σχέσεων, στο εν δυνάμει κενό της οθόνης, στην πολιτική πειθαρχική βία, «στην ορμή του θανάτου και στην απορριφθείσα επιθυμία» (Ζαν-Αλεν Μιλέρ) κλπ. Γιατί αναμφισβήτητα υπάρχει μια τοπολογία της βίας (όπως τονίζει ο Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν), αλλά πέραν τούτου «η βία αποτελεί ένα καταραμένο μερίδιο της δυτικής κουλτούρας» (Ζ. Μπωντριγιάρ) γιατί όλα κατακτώνται στη Δύση μέσω της συμβολικής θυσίας, που έχει καταδυθεί στο συνειδητό των ανθρώπων ως καλπάζουσα ψύχωση.