Η εργαλειοποίηση του προσφυγικού από τους Τούρκους ξανά στο προσκήνιο

του Κυριάκου Μαντούβαλου

Δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο αναπαράγουν ξανά εικόνες με βάρκες γεμάτες ανθρώπους να σταματούν στη μέση του Αιγαίου. Με πλάνα που ξεκινούν στη μέση της διαδρομής, σφιχτά, σχεδόν μονταρισμένα, παρουσιάζουν το τέλος μιας διαδρομής, χωρίς να καταγράφεται πουθενά η έναρξη αυτής. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα επιδιώκεται να επανέλθει στο προσκήνιο με συγκεκριμένο τρόπο, με τελευταίους ωφελούμενους τους ίδιους τους ανθρώπους που αναζητούν μια καλύτερη τύχη.

Το BBC, το ARTE, το Spiegel πριν από λίγους μήνες, και άλλα διεθνή και εγχώρια Μ.Μ.Ε. αναπαράγουν εικόνες μέσα από βάρκες που έχουν εισέλθει στα ελληνικά χωρικά ύδατα και σκάφη του λιμενικού που φέρονται να εμποδίζουν τη διέλευση τους. «Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα κατηγορείται ότι φυλάει τα σύνορα της. Από ποιους; Από αυτούς που κάνουν τα στραβά μάτια στο φαινόμενο της διακίνησης ανθρώπων; Υπάρχει η κοινή δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας, η οποία προβλέπει μεταξύ άλλων ότι η Τουρκία θα ελέγχει τους λαθροδιακινητές από τις ακτές της, ώστε να μην ξεκινούν. Αντιθέτως κάνει ότι δεν τους βλέπει» ανέφερε στο enikos.gr πηγή του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου που έχει εικόνα τόσο για τα Κέντρα Υποδοχής Και Ταυτοποίησης των νησιών, όσο και για το διπλωματικό παρασκήνιο.

Η πρακτική που υπάρχει είναι γνωστή και δυστυχώς επαναλαμβανόμενη. Φουσκωτά, βάρκες, μικρά σκάφη γεμάτα με ταλαιπωρημένους ανθρώπους. Οι λαθροδιακινητές παίρνουν τα χρήματά τους, έχοντας ταυτόχρονα τη στήριξη χρηματοδοτών. Ξεκινούν από τις τουρκικές ακτές και δεν είναι λίγες οι φορές που τα βαρκάκια αυτά φτάνουν συνοδευόμενα στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Στη συνέχεια το ελληνικό λιμενικό βρίσκεται εκεί, ώστε να μην επιτρέψει τη διέλευση. Σύμφωνα με το Δίκαιο της θάλασσας, χώρα στα ύδατα της οποίας σημειώνεται ναυάγιο, έχει μόνο μια επιλογή, να προχωρήσει σε διάσωση. Όσο δεν προκαλείται ή δεν υπάρχει ναυάγιο, η φύλαξη των συνόρων είναι συνέπεια πολιτικής επιλογής και ευθύνης.

Γίνονται push-back στο Αιγαίο;

Το καίριο ερώτημα που τίθεται είναι αν στο Αιγαίο γίνονται push back από το λιμενικό. Η απάντηση που δίνεται από το Υπουργείο Μετανάστευσης είναι σαφής: «Η Ελλάδα δεν κάνει push-back. Έχουν γίνει κατά καιρούς διάφορες καταγγελίες, ότι τόσο το ελληνικό λιμενικό όσο και η frontex προχωρούν σε push-back (επαναπροωθήσεις) στη θάλασσα. Καμία τέτοια καταγγελία δεν έχει επιβεβαιωθεί».

Παρ’ όλα αυτά το ρεπορτάζ που παρουσιάστηκε και πρόσφατα από το BBC δείχνει ότι οι ελληνικές αρχές έχουν «σκληρύνει» τη στάση τους απέναντι στα σκάφη των λαθροδιακινητών που φτάνουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Αυτό, την ώρα που Ελλάδα προχώρησε σε ακόμη μια κίνηση που δημιούργησε τριγμούς, αναγνωρίζοντας την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα για ανθρώπους που κατάγονται από πέντε συγκεκριμένες χώρες (Συρία, Πακιστάν, Αφγανιστάν, Μπαγκλαντές, Σομαλία). Στο προσφυγικό-μεταναστευτικό ρεύμα, από αυτές τις χώρες προέρχεται το 70% περίπου όσων φτάνουν. Υπό κανονικές συνθήκες από τη στιγμή που οι άνθρωποι αυτοί θα υπέβαλαν αίτημα ασύλου κι αυτό απορρίπτονταν θα έπρεπε να επιστρέψουν στην Τουρκία, καθώς γι’ αυτούς είναι ασφαλής χώρα. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει κι ούτε φαίνεται ότι μπορεί να συμβεί άμεσα.

«Οι ευρωπαίοι εταίροι μας ήταν ενήμεροι για την πρόθεση μας να αναγνωρίσουμε ως ασφαλή τρίτη χώρα την Τουρκία. Δεν υπήρξαν αρχικά αντιρρήσεις. Παρ’ όλα αυτά υπήρξαν κάποιες φωνές που έκαναν λόγο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατά πόσο αυτά τηρούνται στην Τουρκία κ.α. Όταν σε αυτή τη βάση θέσαμε ξανά το ζήτημα της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για το Άσυλο και τον ευρωπαϊκό μηχανισμό υποδοχής των ανθρώπων αυτών, διαπιστώσαμε ότι έχουμε ακόμα μεγάλη απόσταση από τους στόχους αυτούς», μας είπε υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Υπουργείου σχετικά με την απόφαση της Ελλάδας να χαρακτηρίσει την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα.

Είναι πολιτική απόφαση η Ελλάδα να αυστηροποιήσει τη φύλαξη τόσο των θαλάσσιων, όσο και των ηπειρωτικών συνόρων της. Εκπρόσωποι ΜΚΟ, άνθρωποι που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, ομάδες προσφύγων και μεταναστών αντιδρούν για τον τρόπο αντιμετώπισης των ανθρώπων στη θάλασσα, όπως και για τις συνθήκες φιλοξενίας στην Ελλάδα. Διαχρονικά εντοπίζεται ένα έλλειμμα στην κριτική για τις συνθήκες που επικρατούν στην Τουρκία, τον τρόπο διαχείρισης του θέματος από την πλευρά της, και για την ευκολία με την οποία γεμίζουν οι βάρκες με ανθρώπους και φτάνουν στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα. Αντίστοιχο έλλειμμα εντοπίζεται και στην κριτική στην Ε.Ε., καθώς παρατηρούνται χαρακτηριστικές καθυστερήσεις στην χάραξη κοινών πολιτικών για το Άσυλο ή την υποδοχή.

Η έκθεση της LIBE και η απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης

Η Frontex δεν έκανε η ίδια τις παράνομες επαναπροωθήσεις στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., αλλά έκλεινε τα μάτια της μπροστά σ’ αυτές. Γνώριζε, είχε «αποδεικτικά στοιχεία για την υποστήριξη των καταγγελιών για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων σε κράτη – μέλη με τα οποία είχε κοινή επιχείρηση», αλλά δεν επενέβη, ενώ ο ίδιος ο εκτελεστικός διευθυντής της Φαμπρίς Λεγκερί έκλεισε υπόθεση επαναπροώθησης στο Αιγαίο, χωρίς να ενημερώσει το Ευρωκοινοβούλιο. Σ’ αυτά τα συμπεράσματα έφτασε η ομάδα εργασίας της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωκοινοβουλίου (LIBE) που ερευνούσε τον ρόλο της Frontex στις καταγγελίες για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και επαναπροωθήσεις στα σύνορα της Ε.Ε. στο Αιγαίο. Το πόρισμα είναι επικριτικό για την ελληνική κυβέρνηση, καθώς υπάρχει ρητή αναφορά σε καταγγελίες που έχουν γίνει κατά των Αρχών για push back στο Αιγαίο από ΜΚΟ ή φορείς, στις οποίες η frontex δεν είχε συμμετοχή, αλλά ούτε τις ερεύνησε στο βάθος που έπρεπε.

 

 

«Στην έκθεση της LIBE διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις που να εμπλέκουν τον ευρωπαϊκό Οργανισμό Προστασίας Συνόρων (FRONTEX), με φερόμενα περιστατικά επαναπροωθήσεων. Το συμπέρασμα της ομάδας εργασίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην οποία ανατέθηκε η διερεύνηση της λειτουργίας του FRONTEX, κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, είναι ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επιχειρούν σε ένα περίπλοκο περιβάλλον στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, αντιμετωπίζοντας σύνθετες προκλήσεις από την επιθετική συμπεριφορά της τουρκικής ακτοφυλακής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, “ο Frontex δρα και θα συνεχίσει να δρα σε περιοχές, όπου οι γεωπολιτικές περιπλοκότητες είναι απρόβλεπτες”. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζει ότι ο ευρωπαϊκός Οργανισμός είναι σήμερα περισσότερο αναγκαίος από ποτέ για την προστασία των συνόρων της ΕΕ» αναφέρουν πηγές του υπουργείου Μετανάστευσης στο enikos.gr, σχολιάζοντας την έκθεση.

Σύμφωνα με το υπουργείο, «η Έκθεση συμπεραίνει ότι υπάρχουν περιθώρια για βελτίωση της εσωτερικής λειτουργίας του FRONTEX και απευθύνει συστάσεις στον Οργανισμό, την Επιτροπή και το Συμβούλιο για πιο αποτελεσματική δράση και αντιμετώπιση τυχόν παρατηρούμενων δυσλειτουργιών. Ωστόσο, όσον αφορά τις καταγγελίες για πρακτικές επαναπροωθήσεων, δεν επιβεβαιώνει τους βασιζόμενους σε δημοσιογραφικές πληροφορίες και αμφιβόλου αξιοπιστίας μαρτυρίες, ισχυρισμούς».

Ευρώπη – Τουρκία – ΜΚΟ -πρόσφυγες και μετανάστες – κονδύλια και η Ελλάδα…

Κατά το μεγάλο προσφυγικό ρεύμα του 2015 είχαν υπάρξει καταγγελίες για συνεργασία των λαθροδιακινητών με κάποιες ΜΚΟ, οι οποίες δρούσαν στα νησιά του Αιγαίου. Είχαν μάλιστα τόσο αγαστή συνεργασία που οι ΜΚΟ γνώριζαν πότε θα φτάσουν οι βάρκες στις ακτές της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου κ.α. ώστε να υποδεχτούν τους ανθρώπους. Κάτι τέτοιο φαίνεται να συνεχίζεται μέχρι και στις μέρες μας. Το lobbying που σχετίζει προσφυγικό/μεταναστευτικό με την εξωτερική πολιτική έχει εξάλλου πολλές διαστάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο το 2015, όσο και τώρα που γίνεται ξανά μια προσπάθεια εργαλειοποίησης του προσφυγικού από την Τουρκία, με την ανοχή κάποιων χωρών, αυτό βασίζεται πάνω σε κάποιους άξονες.

 

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, κυρίως βρετανικά και γερμανικά – δηλαδή ΜΜΕ χωρών των οποίων η σχέση με την Τουρκία υπερβαίνει τη σχέση των γειτόνων μας με την Ε.Ε. – αναδεικνύουν βίντεο, όπως το τελευταίο του BBC. Στις εφημερίδες και τα site υπάρχουν πύρινα άρθρα για τις απάνθρωπες συνθήκες στην Ελλάδα, για τους ανθρώπους που είναι στοιβαγμένοι στη Μόρια ή σε άλλες δομές, για περιπτώσεις trafficking, βιασμών ακόμη και αγοροπωλησίες παιδιών. Πάντα στο ίδιο «κάδρο», κάνοντας λόγο για μια Ελλάδα που δεν έχει μηχανισμό υποστήριξης προσφύγων, οπότε είναι απαραίτητη η παρουσία Μ.Κ.Ο. Σπάνια στα άρθρα αυτά θα δει κανείς να συμπεριλαμβάνεται και ρεπορτάζ από τις τουρκικές ακτές, από τη συναλλαγή διακινητών-προσφύγων κτλ ή ακόμη κι από την συνεργασία δουλεμπόρων με Τούρκους παράγοντες.

Η Τουρκία, διαπραγματεύεται οτιδήποτε έχει να κάνει με τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση έχοντας μια δεξαμενή τεσσάρων εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών στα εδάφη της, τους οποίους, όσο η διαπραγμάτευση πάει καλά γι’ αυτήν, τους φιλοξενεί, παίρνοντας παράλληλα κι έναν πακτωλό χρημάτων (ποσά που αγγίζουν και ξεπερνούν τα 4-5 δισεκατομμύρια ευρώ) γι’ αυτή της την «υποχρέωση». Η σχέση της Τουρκίας και με την Ε.Ε. και με επιμέρους χώρες (Γερμανία, Αγγλία κ.α.) είναι πολυεπίπεδη και αναπτύσσεται σε πολλούς τομείς. Η εξωτερική πολιτική των γειτόνων περιλαμβάνει: προσφυγικό, εργατικά χέρια για ευρωπαϊκές εταιρείες που έχουν μονάδες παραγωγής τους στην Τουρκία, μεγάλη αγοραστική δύναμη και φυσικά τα εκατομμύρια των Τούρκων που ζουν και εργάζονται στις χώρες αυτές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση καταδικάζει οτιδήποτε αντίκειται στα ανθρώπινα δικαιώματα, τα περιφρουρεί με μηχανισμούς που έχει δημιουργήσει, ενώ προσπαθεί να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής προσφύγων και μεταναστών, πληρώνοντας τις χώρες πρώτες υποδοχής. Όταν όμως η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη πρέπει να αποτυπωθεί με μια ριζοσπαστική αλλαγή, όπως για παράδειγμα το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για το Άσυλο, ή τη χάραξη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής υποδοχής με έναν ευρωπαϊκό μηχανισμό υποδοχής, τότε διαπιστώνεται οι χώρες να βάζουν σε δεύτερη μοίρα την αλληλεγγύη και να θέτουν εμπόδια ανάλογα με την εθνική-κρατική πολιτική που έχουν χαράξει.

Οι Μ.Κ.Ο. έκαναν πιο έντονη την παρουσία τους στην Ελλάδα το 2015, ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν τους ανθρώπους οι οποίοι ξέφυγαν από τον πόλεμο και έφτασαν στη χώρα μας. Τα χρήματα που δαπανήθηκαν και συνεχίζουν να δαπανούνται για το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα είναι πολλά. Οι Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί αναλαμβάνουν κατά καιρούς να καλύψουν κενά της κρατικής μηχανής, χρησιμοποιώντας χρήματα από τα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προφανώς υπάρχουν και σκοτεινά σημεία σε αυτές τις δράσεις καθώς χωρίς πρόσφυγες και μετανάστες ή με λίγους πρόσφυγες και μετανάστες περιορίζονται οι ανάγκες και τα χρήματα που συνοδεύουν την διαχείριση τους.

Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες για να αποφασίσουν να μπουν σε μια βάρκα με κίνδυνο της ζωής τους, παίρνοντας το ρίσκο να πάρουν μαζί και τα παιδιά τους, προφανώς δεν έχουν άλλη επιλογή και αυτή είναι η τελευταία λύση που τους απομένει για να ξεφύγουν από έναν πόλεμο, τη φτώχεια, την εξαθλίωση, την καταπίεση. Πολλοί υπερασπίζονται τα δικαιώματα τους, όμως τα βήματα που έχουν γίνει ώστε αυτοί οι άνθρωποι να έχουν πραγματικά μια ευκαιρία στη ζωή – κάτι που στερήθηκαν στη χώρα τους – είναι ελάχιστα και μικρά.

 

 

Η Ελλάδα διαχειρίστηκε την περίοδο 2015-2018 το μεγαλύτερο κύμα προσφύγων της μεταπολεμικής ιστορίας της. Στις δομές φιλοξενίας της ηπειρωτικής χώρας, στα διαμερίσματα αλλά και στα Κ.Υ.Τ. των νησιών ζουν άνθρωποι που έφτασαν στην Ελλάδα τότε, όπως και άλλοι που ήρθαν πιο πρόσφατα, μετά τη συγκεκριμένη τριετία. Η ερώτηση είναι όμως η εξής: Όλοι ήρθαν με σκοπό να μείνουν στην Ελλάδα; Στέλεχος του αρμόδιου Υπουργείου αποσαφηνίζει «όχι. Η Ελλάδα για το 80% των ανθρώπων αυτών είναι χώρα transit. Θέλουν να φύγουν από εδώ και να πάνε σε χώρες της Βόρειας –κυρίως- Ευρώπης είτε για να βρουν τις οικογένειες τους, είτε για να φτιάξουν τη ζωή τους εκεί. Και σ’ αυτό το σκέλος όμως συναντάμε αντιδράσεις. Οι άλλες χώρες θεωρούν ότι μπορούν να υποδεχθούν συγκεκριμένο αριθμό προσφύγων και μεταναστών. Υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, χρηματοδοτούν τις χώρες πρώτης υποδοχής για να τους κρατούν, αλλά για να φτάσει κάποιος πρόσφυγας ή μετανάστης στις χώρες αυτές περνάει μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Η αλληλεγγύη των κρατών αυτών δεν είναι συνολική, είναι επί μέρους. Κι αυτό συμβαίνει χρόνια, όχι τώρα. Και η Ελλάδα λοιπόν, όπως όλες οι χώρες έχει ένα «ταβάνι» στον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί να φιλοξενεί».

Γιατί εργαλειοποιείται τώρα εκ νέου το προσφυγικό

Οι εικόνες του BBC προκαλούν έντονο προβληματισμό, καθώς δείχνουν τις ελληνικές Αρχές να μην επιτρέπουν σε βάρκες να προσεγγίσουν στις ελληνικές ακτές. Κι ενώ υπάρχουν φωνές που καταγγέλλουν push-back στο Αιγαίο, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διαπραγματεύεται με την Ευρώπη, δείχνοντας συνεχώς τις δικές του δομές, όπου κρατάει περίπου τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες. Αυτό από μόνο του είναι ένα διαπραγματευτικό όπλο για τον Τούρκο πρόεδρο. Κάθε φορά που αναδεικνύεται η καλή συμπεριφορά της Τουρκίας στο προσφυγικό, συνοδεύεται από μια επιθετική τοποθέτηση της γείτονος στη Μεσόγειο, στην Κύπρο, στο Αιγαίο, στον Έβρο…

Η πίεση που ασκείται από τα διεθνή ΜΜΕ σε συνδυασμό με τις συνεχείς οικονομικές απαιτήσεις της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και τα χρήματα που μπορούν να διεκδικήσουν οι ΜΚΟ μπορούν να δώσουν μια πρώτη απάντηση στο γιατί τώρα; Ο καλός καιρός επίσης ευνοεί τις μεταφορές από τους λαθροδιακινητές, όπως και οι καλές σχετικά συνθήκες που επικρατούν στα νησιά πρώτης υποδοχής έπειτα από αρκετό καιρό. Η Ευρώπη γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι η γη της επαγγελίας και η Ελλάδα ήταν και θα συνεχίσει να είναι η πύλη γι’ αυτήν. Το να ζήσουμε ξανά ένα νέο 2015 αυτή τη φορά με διαφορετικό πληθυσμό, καθώς η κλιματική μετανάστευση ανθρώπων κυρίως από την υποσαχάρια Αφρική, είναι το νούμερο ένα πρόβλημα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Ευρώπη τα επόμενα 10 χρόνια. Και η Ελλάδα θα είναι ξανά, μαζί με τη Μάλτα, την Κύπρο, την Ιταλία και την Ισπανία, οι πύλες εισόδου για την Ευρώπη, που πλέον δεν θα μπορεί να πει ότι αιφνιδιάστηκε ή δεν γνώριζε…

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.