Επιμέλεια Ευθύμιος Τσιλιόπουλος
«Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι» είναι ένα απόφθεγμα που αποδίδεται στον Πέρσυ Μπις Σέλλεϊ. Στο “A Defense of Poetry” ο Σέλλεϊ παρατήρησε ότι οι υποστηρικτές του πολιτικού-φιλοσοφικού κινήματος του Ωφελισμού είχαν ενστερνιστεί το ρητό: «Σε αυτόν που έχει, θα δοθούν περισσότερα· και από αυτόν που δεν έχει, τα λίγα που έχει θα παρθούν. Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι, και οι φτωχοί έγιναν φτωχότεροι· και το σκάφος του Κράτους οδηγείται μεταξύ της Σκύλλας της αναρχίας και της Χάρυβδης του δεσποτισμού».
Η φράση «σε αυτόν που έχει» είναι μια αναφορά στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο 13.12 (ὅστις γαρ ἔχει, δοθήσεται αὐτῷ και περισσευθήσεται· ὅστις δε οὐκ ἔχει, κατ’ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾿ αὐτοῦ).
Ο πλούτος γεννά πλούτο, λοιπόν. Αυτή η απλή έννοια των προνομίων έχει προσθέσει στην αυξανόμενη δυσαρέσκεια για την ανισότητα που κλιμακώθηκε στη σκιά της πανδημίας COVID-19.
Μια μελέτη που συντάχθηκε το 2020 από οικονομολόγους είναι πιθανότερο να κερδίσουν υψηλότερες αποδόσεις από τις επενδύσεις τους. Δείχνει επίσης ότι οι απόγονοι των πλούσιων, ενώ είναι πιθανό να κληρονομήσουν αυτόν τον πλούτο, δεν πρόκειται απαραίτητα να έχουν τις ίδιες υψηλές αποδόσεις στις επενδύσεις.
Τα λεπτομερή στοιχεία για τον πλούτο είναι εξαιρετικά σπάνια, αλλά φορολογικά αρχεία 12 ετών (2004-2015) από τη Νορβηγία έχουν ανοίξει ένα νέο παράθυρο στη συσσώρευση πλούτου για τα άτομα και τους απογόνους τους. Η σκανδιναβική χώρα έχει έναν φόρο περιουσίας που απαιτεί να αναφέρονται τα περιουσιακά στοιχεία από εργοδότες, τράπεζες και τρίτους, προκειμένου να μειωθούν τα σφάλματα από την αυτο-αναφορά. Τα δεδομένα, τα οποία δημοσιοποιούνται υπό ορισμένες προϋποθέσεις, καθιστούν επίσης δυνατή την αντιστοίχιση των γονέων με τα παιδιά τους.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι ένα άτομο στο 75ο εκατοστημόριο της κατανομής του πλούτου που επένδυσε $1 το 2004 θα είχε αποδώσει 1,50 $ μέχρι το τέλος του 2015 – απόδοση 50%. Για ένα άτομο στο κορυφαίο 0,1% η ίδια επένδυση θα είχε αποφέρει $2,40, δηλαδή απόδοση 140%.
Αν ανέβεις στην κορυφή δύσκολα πέφτεις
Ένα άλλο σημαντικό εύρημα ήταν ότι οι υψηλές αποδόσεις φέρνουν τα άτομα στην κορυφή της κλίμακας πλούτου και τα εμποδίζουν από το να εκπέσουν Ο έλεγχος για την ηλικία, το γονεϊκό υπόβαθρο και τα κέρδη, η μετάβαση από το 10ο εκατοστημόριο στο 90ο εκατοστημόριο της κατανομής του πλούτου αυξάνει την πιθανότητα να φτάσει στο κορυφαίο 1 τοις εκατό κατά 1,2 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με μια μέση πιθανότητα 0,89 τοις εκατό.
Γιατί οι πλούσιοι κερδίζουν υψηλές αποδόσεις; Η συμβατική σοφία προτείνει ότι τα πλουσιότερα άτομα τοποθετούν περισσότερα από τα περιουσιακά τους στοιχεία σε επενδύσεις υψηλού κινδύνου, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε υψηλότερες αποδόσεις. Αλλά η έρευνά του ΔΝΤ διαπίστωσε ότι οι πλούσιοι άνθρωποι συχνά κερδίζουν υψηλότερη απόδοση ακόμη και με συντηρητικότερες επενδύσεις.
Τα πλουσιότερα άτομα απολαμβάνουν καθαρές «επιστροφές στην κλίμακα» στον πλούτο τους. Συγκεκριμένα, για δεδομένη κατανομή χαρτοφυλακίου, τα άτομα που είναι πιο πλούσια είναι πιο πιθανό να έχουν υψηλότερες αποδόσεις προσαρμοσμένες στον κίνδυνο, πιθανώς επειδή έχουν πρόσβαση σε αποκλειστικές επενδυτικές ευκαιρίες ή καλύτερους διαχειριστές πλούτου. Η οικονομική πολυπλοκότητα, οι οικονομικές πληροφορίες και το επιχειρηματικό ταλέντο είναι επίσης σημαντικά. Αυτά τα χαρακτηριστικά κάνουν τις επιστροφές στον πλούτο επίμονες με την πάροδο του χρόνου. Αυτή η έρευνα είναι η πρώτη που ποσοτικοποίησε αυτόν τον μηχανισμό και δείχνει ότι είναι πιθανό να έχει σημασία εμπειρικά.
Διατηρούνται οι υψηλές αποδόσεις μεταξύ των γενεών; Η απάντηση είναι ναι. Ο πλούτος έχει υψηλό βαθμό συσχέτισης μεταξύ των γενεών, αλλά υπάρχουν σημαντικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι επιστροφές στον πλούτο συγκεντρώνονται μεταξύ των γενεών. Τα παιδιά των πλουσιότερων είναι πιθανό να είναι πολύ πλούσια, αλλά είναι απίθανο να έχουν τόσο υψηλές αποδόσεις από αυτόν τον πλούτο όσο οι γονείς τους. Αυτό υποδηλώνει ότι ενώ τα χρήματα είναι απολύτως κληρονομήσιμα, το εξαιρετικό ταλέντο δεν είναι.
Η πανδημία που έσπειρε τον θάνατο στον πλανήτη, έδωσε αβαντάζ στους πλούσιους.
Σύμφωνα με το Bloomberg Billionaires Index, 131 δισεκατομμυριούχοι υπερδιπλασίασαν την καθαρή τους περιουσία κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, ο επικεφαλής της Louis Vuitton Μπερνάρ Αρνό, είχε περιουσία 159 δισεκατομμύρια δολάρια στις 27 Δεκεμβρίου 2022, αυξημένη κατά περίπου 60 δισεκατομμύρια δολάρια σε σύγκριση με τις αρχές του 2020. Ο Ίλον Μασκ, ο δεύτερος πλουσιότερος άνθρωπος του πλανήτη, διέθετε περιουσία 139 δισεκατομμυρίων δολαρίων — ήταν μικρότερη από 50 δισεκατομμύρια δολάρια πριν από την πανδημία.
Την ίδια στιγμή, σχεδόν 97 εκατομμύρια άνθρωποι ωθήθηκαν στην ακραία φτώχεια μόνο το 2020, κερδίζοντας λιγότερο από 1,9 δολάρια την ημέρα (το όριο της φτώχειας που καθορίζει η Παγκόσμια Τράπεζα). Το παγκόσμιο ποσοστό φτώχειας εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί από 7,8% σε 9,1% μέχρι τα τέλη του 2021. Τώρα, ο εκτοξευόμενος πληθωρισμός επηρεάζει την αύξηση των πραγματικών μισθών, παγκοσμίως.
Η Γκαμπριέλα Μπουχέρ, Εκτελεστική Διευθύντρια της Oxfam International, επ’ ευκαιρία της περσινής συνάντησης στο Νταβός είχε δηλώσει τότε: «Οι δισεκατομμυριούχοι φτάνουν στο Νταβός για να γιορτάσουν μια απίστευτη αύξηση της περιουσίας τους. Η πανδημία και τώρα οι κατακόρυφες αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων και της ενέργειας, με απλά λόγια, ήταν γι’ αυτούς ένα μπόνους. Εν τω μεταξύ, οι δεκαετίες προόδου κατά της ακραίας φτώχειας έχουν πλέον αντιστραφεί και εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν αδύνατες [να ανιμετωπιθστούν] αυξήσεις στο κόστος απλά για να παραμείνουν στη ζωή», δήλωσε. 
Ενας νέος δισεκατομμυριούχος και 10 εκατομμύριο νεόπτωχοι κάθε μέρα
Μια έκθεση της οργάνωσης στα τέλη του 2022 έδειξε ότι 573 άνθρωποι έγιναν νέοι δισεκατομμυριούχοι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με ρυθμό ένας κάθε 30 ώρες, και θεωρούσε ότι φέτος (2023) ότι 263 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι θα πέσουν σε ακραία φτώχεια, με ρυθμό ένα εκατομμύριο άτομα κάθε 33 ώρες. Οι δισεκατομμυριούχοι είδαν την περιουσία τους να αυξάνεται σε 24 μήνες όσο σε 23 χρόνια, σύμφωνα με την έκθεση της Oxfam.
Νέα έρευνα της Oxfam αποκαλύπτει επίσης ότι οι εταιρείες στους τομείς της ενέργειας, των τροφίμων και των φαρμακευτικών προϊόντων, όπου κυριαρχούν τα μονοπώλια, σημειώνουν κέρδη ρεκόρ, παρόλο που οι μισθοί μόλις έχουν υποχωρήσει και οι εργαζόμενοι παλεύουν να αντιμετωπίσουν υψηλές τιμές δεκαετιών.
Η περιουσία των δισεκατομμυριούχων τροφίμων και ενέργειας αυξήθηκε κατά 453 δισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2020 και 2022, που ισοδυναμεί με 1 δισεκατομμύριο δολάρια κάθε δύο ημέρες. Πέντε από τις μεγαλύτερες εταιρείες ενέργειας (BP, Shell, TotalEnergies, Exxon και Chevron) αποκομίζουν συνολικά κέρδη 2.600 δολαρίων κάθε δευτερόλεπτο, και τώρα υπάρχουν 62 νέοι δισεκατομμυριούχοι στον τομέα των τροφίμων.
Μαζί με μόλις τρεις άλλες εταιρείες, η οικογένεια Cargill ελέγχει το 70% της παγκόσμιας αγροτικής αγοράς. Το 2021, η Cargill πραγματοποίησε το μεγαλύτερο κέρδος στην ιστορία της (5 δισεκατομμύρια δολάρια σε καθαρό εισόδημα) και η εταιρεία αναμένεται να ξεπεράσει ξανά τα κέρδη ρεκόρ της το 2022. Μόνο η οικογένεια Cargill έχει τώρα 12 δισεκατομμυριούχους, από οκτώ πριν από την πανδημία.
Ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων έχει αυξηθεί περισσότερο τους πρώτους 24 μήνες του COVID-19 από ό,τι τα 23 χρόνια μαζί. Ο συνολικός πλούτος των δισεκατομμυριούχων του κόσμου ισοδυναμεί τώρα με το 13,9% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Πρόκειται για τριπλάσια αύξηση (από 4,4%) το 2000.
Τα στοιχεία της Fed είναι χαρακτηριστικά. Το πρώτο τρίμηνο του 2023 το 0,01% των πλουσιότερων Αμερικανών συγκέντρωνε το 11,4% του συνολικού πλούτου της χώρας. Το τέταρτο τρίμηνο του 2019 το ποσοστό ήταν 10,8%. Το 2008 το ποσοστό ήταν 9,7%. 
Εν ολίγοις, Πολλές χώρες υιοθετούν πολιτικές όπως φορολογικές ελαφρύνσεις και οικονομικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις για να ενισχύσουν τις οικονομίες τους εν μέσω κρίσεων όπως η πανδημία. Οι κεντρικές τράπεζες πλημμυρίζουν την οικονομία με χρήματα για να διευκολύνουν τον δανεισμό και τις δαπάνες. Αυτό βοηθά τους πλούσιους να αυξήσουν τα χρήματά τους μέσω επενδύσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Έκρηξη στο χρηματιστήριο
Όταν ξεκίνησε η πανδημία, οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο ανέλαβαν δράση για να προστατεύσουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές που δέχθηκαν σοβαρά χτυπήματα καθώς οι κυβερνήσεις άρχισαν να επιβάλλουν περιορισμούς καραντίνας.
Για να σώσουν την οικονομία από την κατάρρευση, οι κεντρικές τράπεζες μείωσαν τα επιτόκια, μειώνοντας έτσι το κόστος δανεισμού και αυξάνοντας την προσφορά χρήματος. Έδωσαν επίσης τρισεκατομμύρια δολάρια στις χρηματοπιστωτικές αγορές με στόχο να ενθαρρύνουν τις εταιρείες να επενδύσουν στην οικονομία. Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες έχουν εισφέρει περισσότερα από 11 τρισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομία από το 2020.
Αυτές οι παρεμβάσεις προκάλεσαν έκρηξη στην αξία των μετοχών, των ομολόγων και άλλων χρηματοπιστωτικών μέσων, αλλά η άνοδος των τιμών των περιουσιακών στοιχείων δεν συνοδεύτηκε από αύξηση της οικονομικής παραγωγής.
Ένα χρόνο μετά την αρχή της πανδημίας, οι κεφαλαιαγορές είχαν αυξηθεί κατά 14 τρισεκατομμύρια δολάρια, με 25 εταιρείες να αντιπροσωπεύουν το 40% των συνολικών κερδών, σύμφωνα με ανάλυση της απόδοσης μετοχών 5.000 εταιρειών από συμβουλευτική εταιρεία. McKinsey.
Αύξηση ανισοτήτων από τo 1980
Οι ανισότητες εισοδήματος και πλούτου αυξάνονται από τη δεκαετία του 1980, όταν οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο άρχισαν να απορρυθμίζουν και να απελευθερώνουν την οικονομία για να επιτρέψουν μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.
Η εισοδηματική ανισότητα αναφέρεται στο χάσμα στο διαθέσιμο εισόδημα των πλουσίων και των φτωχών, ενώ η ανισότητα πλούτου αφορά την κατανομή οικονομικών και πραγματικών περιουσιακών στοιχείων, όπως μετοχών ή κατοικιών, μεταξύ των δύο ομάδων.
Μεταξύ άλλων, η περίοδος μετά την απελευθέρωση είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της διαπραγματευτικής δύναμης των εργαζομένων.
Η πανδημία επιτάχυνε τις δομές ανισότητας. Ένα παράδειγμα είναι ότι 143 από τις 161 χώρες που αναλύθηκαν από την Oxfam πάγωσαν τους φορολογικούς συντελεστές για τους πλούσιους κατά τη διάρκεια της πανδημίας και 11 χώρες τους μείωσαν.
Η ανισότητα είναι πολιτική επιλογή
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι χώρες άρχισαν να ακολουθούν προοδευτικές φορολογικές πολιτικές και έλαβαν μέτρα για την αντιμετώπιση των μονοπωλίων. Και ενώ πολλά κράτη αντέστρεψαν αυτή την προσέγγιση κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μερικά πήγαν κόντρα σε αυτή την τάση. Η Κόστα Ρίκα αύξησε τον υψηλότερο φορολογικό της συντελεστή κατά 10% και η Νέα Ζηλανδία κατά 6% προκειμένου να αναδιανείμει τον πλούτο.
Επιπλέον, αν δεν αντιμετωπιστεί, η ανισότητα πλούτου δίνει τη δυνατότητα στους πλούσιους να επηρεάσουν τις πολιτικές προς όφελός τους, γεγονός που μπορεί να εμβαθύνει περαιτέρω το χάσμα εισοδήματος, ανεξάρτητα από τη φύση της άνθησης και της κατάρρευσης των οικονομικών κύκλων.
Πηγή: ΟΤ