Θάνος Τσίρος
Ηταν Απρίλιος του 1994 όταν ο πληθωρισμός κατέγραφε για τελευταία φορά διψήφια μεταβολή πάντοτε για τον συγκεκριμένο μήνα. Αυτό το ρεκόρ που «κρατάει» εδώ και 28 χρόνια εκτιμαται ότι θα σπάσει αυτή την εβδομάδα, καθώς η Ελληνική Στατιστική Αρχή αναμένεται να ανακοινώσει την εκτόξευση του δείκτη τιμών καταναλωτή στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών, με ετήσια μεταβολή άνω του 10% για πρώτη φορά ύστερα από 28 χρόνια. Ο πληθωρισμός αποδεικνύεται σαφώς πιο «ανθεκτικός» σε σχέση με όλες τις μέχρι τώρα προβλέψεις, παρουσιάζοντας και στην Ελλάδα συμπεριφορά «Λερναίας Υδρας». Ετσι, τη στιγμή που η κυβέρνηση αποφασίζει να ρίξει πάνω από 3,2 δισ. ευρώ στη μάχη συγκράτησης των τιμών ειδικά στο μέτωπο της ηλεκτρικής ενέργειας, η εξασθένηση του ευρώ έναντι του δολαρίου και το νέο κύμα αύξησης στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου έρχονται να δημιουργήσουν νέο «πονοκέφαλο», στέλνοντας το μεταφορικό κόστος για νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε νέο ιστορικό υψηλό. Ενδεικτικό της έκτασης του προβλήματος είναι το ότι –με βάση τις κυβερνητικές εκτιμήσεις– ολόκληρο το πακέτο των 3,2 δισ. ευρώ για την ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να περιορίσει τον πληθωρισμό κατά μόλις μισή ποσοστιαία μονάδα. Με αυτή την παρέμβαση, ευελπιστούν στην κυβέρνηση ότι θα καταφέρουν να συγκρατήσουν τον μέσο πληθωρισμό της χρονιάς στην περιοχή του 5%-6% (όπως προβλέπει και το νέο σύμφωνο σταθερότητας), αν και ο παράγοντας «διολίσθηση του ευρώ» που έρχεται να προστεθεί στην εξίσωση αναμένεται να προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερες ανατιμήσεις, ειδικά στη βενζίνη και στο πετρέλαιο κίνησης, αλλά και σε σειρά άλλων εισαγόμενων προϊόντων. Ηδη εκφράζονται φόβοι ότι το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας για τον Μάιο θα εκτοξευθεί σε ένα από τα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών, με τη «ζημιά» μόνο από το έλλειμμα στο ισοζύγιο καυσίμων να ξεπερνά ακόμη και τα 1,3 δισ. ευρώ μέσα σε μόλις ένα μήνα.
Με δεδομένο ότι ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή έκλεισε τον Απρίλιο στην περιοχή του 9,3%, ο εθνικός δείκτης που ανακοινώνεται από την ΕΛΣΤΑΤ την Τρίτη είναι πολύ πιθανό ότι θα είναι διψήφιος. Σημαντική αποκλιμάκωση δεν αναμένεται ούτε κατά τον Μάιο, πρώτον διότι η σύγκριση θα γίνει με τον αρνητικό πληθωρισμό του Μαΐου του 2021 (ο δείκτης έκλεισε με οριακή μεταβολή της τάξεως του 0,1%) και δεύτερον διότι οι τιμές των καυσίμων, που είναι και το βασικό πρόβλημα αυτή τη στιγμή μαζί με τα τρόφιμα, αντί να υποχωρούν, αναρριχώνται σε νέα υψηλά επίπεδα. Η μέση πανελλαδική τιμή της αμόλυβδης έχει ήδη φτάσει στα 2,14 ευρώ. Είναι υψηλότερη τιμή ακόμη και από αυτήν που κατεγράφη τον Μάρτιο, όταν η διεθνής τιμή του πετρελαίου έσπασε και το φράγμα των 122 δολαρίων το βαρέλι. Την Παρασκευή, η διεθνής τιμή του πετρελαίου ήταν στα 113 δολάρια, δηλαδή περίπου 7% χαμηλότερα σε σχέση με τα ιστορικά υψηλά του πετρελαίου. Ωστόσο, το δολάριο έχει ανατιμηθεί κατά περίπου 5% σε σχέση με το ευρώ από τον Μάρτιο μέχρι σήμερα και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι οδηγοί αγοράζουν την ακριβότερη βενζίνη όλων των εποχών. Το ίδιο θα συνέβαινε και με το πετρέλαιο κίνησης, αλλά η τιμή έχει συγκρατηθεί κάτω από τα 2 ευρώ το λίτρο, μόνο και μόνο επειδή παραμένει σε ισχύ η επιδότηση απευθείας στην αντλία με το ποσό των 15 λεπτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την επιδότηση, η τιμή λιανικής του πετρελαίου κίνησης προσεγγίζει το 1,9 ευρώ ανά λίτρο.
Ολόκληρο το πακέτο των 3,2 δισ. ευρώ για την ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να περιορίσει τον πληθωρισμό κατά μόλις μισή ποσοστιαία μονάδα.
Ο κλαδικός δείκτης της ενέργειας έχει «τρέξει» και τον Απρίλιο με ποσοστό άνω του 50%, ενώ –με τα μέχρι τώρα δεδομένα– αντίστοιχη αναμένεται ότι θα είναι η μεταβολή και για τον Μάιο. Η επιδότηση της ηλεκτρικής ενέργειας για τον τρέχοντα μήνα είναι μεν διευρυμένη όσον αφορά στον αριθμό των δικαιούχων (σ.σ. θα επιδοτηθούν και οι δευτερεύουσες κατοικίες, αλλά και οι έχοντες κατανάλωση άνω των 300 κιλοβατωρών), όμως από την άλλη, η επιδότηση για το 70% που καταναλώνουν έως 300 κιλοβατώρες ανά μήνα θα είναι χαμηλότερη σε σχέση με τον Απρίλιο, ακολουθώντας τη μείωση της τιμής χονδρικής του ηλεκτρικού ρεύματος. Ετσι, οι 300 κιλοβατώρες για τον Απρίλιο θα κοστίσουν σε πραγματικούς όρους περίπου 57,5 ευρώ (στο ποσό περιλαμβάνονται και οι μη ανταγωνιστικές χρεώσεις και ο ΦΠΑ), ενώ για τον Μάιο η ίδια κατανάλωση θα κοστίσει περίπου 60 ευρώ, δηλαδή πάνω-κάτω τα ίδια χρήματα. Οσον αφορά στο φυσικό αέριο (το οποίο βεβαίως τον Μάιο έχει μικρή συμμετοχή στο εξοδολόγιο των νοικοκυριών, καθώς τα συστήματα θέρμανσης έχουν απενεργοποιηθεί), η τιμή του δεν λέει να υποχωρήσει κάτω από τα 100 ευρώ ανά μεγαβατώρα.
Είναι προφανές ότι μεγάλο πονοκέφαλο για τα νοικοκυριά αλλά και «βαρίδι» για τον δείκτη τιμών καταναλωτή θα αποτελέσουν και τα τρόφιμα. Οι ανατιμήσεις στους καταλόγους χονδρικής είναι συνεχείς και εκτιμάται ότι τον Μάιο είναι πιθανό ο κλαδικός δείκτης των τροφίμων να καταγράψει ακόμη και διψήφια αύξηση για πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες.
Διεύρυνση των ανισοτήτων μέσα στο 2022
Ενα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αναμένεται να προκαλέσει ο… επίμονος πληθωρισμός είναι η διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων μέσα στο 2022. Από τους έχοντες τα χαμηλότερα εισοδήματα στη χώρα –ανέργους, χαμηλοσυνταξιούχους, εργαζομένους με μερική απασχόληση, εργαζομένους που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό– αυξήσεις εισοδήματος έχουν «κλειδώσει» προς το παρόν μόνο για όσους αμείβονται με τον κατώτατο μισθό αλλά και τους δικαιούχους του τακτικού επιδόματος ανεργίας. Οι χαμηλοσυνταξιούχοι δεν έχουν φέτος λαμβάνειν, ενώ είναι αμφίβολο αν θα δουν αύξηση και από τις αρχές του 2023 (σ.σ εξαρτάται από το αν έχουν αρνητική ή θετική προσωπική διαφορά στη σύνταξή τους). Και από τους ανέργους, κάποια επιπλέον χρήματα θα εισπράξουν μόνον όσοι εισπράττουν το τακτικό επίδομα ανεργίας και αυτό επειδή είναι συνδεδεμένο με τον κατώτατο μισθό.
Ο Μάιος θα είναι ο μήνας κατά τον οποίο περισσότεροι από 650.000 εργαζόμενοι που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό θα μπορέσουν να διαπιστώσουν αν με την αύξηση που δικαιούνται μετά την απόφαση της κυβέρνησης θα καταφέρουν να καλύψουν το πρόσθετο κόστος εξαιτίας του διψήφιου πληθωρισμού. Ο κατώτατος μισθός σε καθαρούς όρους θα αυξηθεί κατά 42,6 ευρώ, καθώς από τη μεικτή αύξηση που συνεπάγεται η ποσοστιαία μεταβολή του 7,5% (περίπου 54 ευρώ), τα 11 ευρώ «χάνονται» από τις κρατήσεις φόρων και ασφαλιστικών εισφορών. Με διψήφια αύξηση στον κλαδικό δείκτη των τροφίμων και διατήρηση του ενεργειακού πληθωρισμού σε επίπεδα άνω του 50%, η δαπάνη για την κάλυψη των συγκεκριμένων βασικών αναγκών μπορεί να απορροφήσει πάνω από το 11% του διαθέσιμου εισοδήματος. Κάτι που σημαίνει ότι ακόμη και αυτός που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό και περιμένει να δει στο τέλος Μαΐου την αύξηση του 7,5% σε πραγματικούς όρους, στην πραγματικότητα θα διαπιστώσει ότι η αύξηση δεν θα φθάσει για να καλύψει την πρόσθετη δαπάνη για ρεύμα και φαγητό.
Από τα στοιχεία της έρευνας οικογενειακού προϋπολογισμού προκύπτει ότι τα φτωχότερα νοικοκυριά της χώρας (με μηνιαίες αποδοχές έως και 750 ευρώ) χρειάζονταν μέχρι και πέρυσι περίπου 250 ευρώ τον μήνα ή το ένα τρίτο του εισοδήματός τους για να καλύψουν ενεργειακές και διατροφικές ανάγκες. Λόγω των συνεχιζόμενων ανατιμήσεων και παρά τις κρατικές επιδοτήσεις, πλέον απαιτούνται πάνω από 335 ευρώ. Είναι προφανές ότι αυτά τα 85 ευρώ δεν καλύπτονται με την αύξηση του κατώτατου μισθού, καθώς ενώ το έσοδο αυξάνεται κατά 7,5%, το έξοδο ανεβαίνει πάνω από 11%.
Δεν ισχύει το ίδιο για τα πιο εύπορα νοικοκυριά. Σε αυτά, η πρόσθετη επιβάρυνση λόγω ηλεκτρικής ενέργειας, καυσίμων και τροφίμων μπορεί να είναι αναλογικά μικρότερη συγκριτικά με το διαθέσιμο εισόδημα. Για να αποφευχθεί επομένως η διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων θα χρειαστεί να εξεταστεί το ενδεχόμενο επανάληψης μέτρων όπως τα «επιδόματα ακρίβειας» ή η γενναιότερη επιδότηση των φτωχότερων νοικοκυριών για να αντεπεξέλθουν στους ακριβούς λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος. Ηδη σχεδιάζεται και μετά τον Ιούλιο, που θα τεθεί σε εφαρμογή ο νέος μόνιμος μηχανισμός υπολογισμού της τιμής της κιλοβατώρας, τα φτωχότερα νοικοκυριά (κατά τεκμήριο αυτά που δικαιούνται το κοινωνικό τιμολόγιο) να εξακολουθήσουν να απολαμβάνουν μεγαλύτερες επιδοτήσεις.