Για να μην περάσουμε από τους άνεργους νέους, στους άστεγους εργαζόμενους, χρειάζεται ένας συνδυασμός πολιτικών, που θα πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα, πριν φύγουν και όσοι έμειναν.
Σταδιακά έχουν αρχίσει και εμφανίζονται στην διεθνή οικονομία τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης μετά την βαθειά ύφεση της πανδημίας. Η πρόοδος του εμβολιασμού αναμένεται να επιτρέψει την μαζική επιστροφή των «έγκλειστων ανέργων» στην αγορά εργασίας, ενώ τα γιγαντιαία προγράμματα κρατικής στήριξης σε πολλές χώρες θα προσφέρουν επενδύσεις, επιχειρηματικές ευκαιρίες και θέσεις απασχόλησης για να επανέλθει όσο πιο γρήγορα γίνεται η κανονικότητα.
Όμως η νέα περίοδος δεν θα είναι και τόσο κανονική, γιατί η οικονομία δεν θα επιστρέψει ακριβώς εκεί που σταμάτησε πριν ένα χρόνο. Ακόμα και αν όλα πάνε σύμφωνα με τον προγραμματισμό, υπάρχει ένας τομέας που παρουσιάζει τεράστιο έλλειμμα μεταξύ προσφοράς και ζήτησης: η ενοικίαση ή απόκτηση κατοικίας για νέους εργαζόμενους για να μπορέσουν να οργανώσουν την επαγγελματική τους εξέλιξη. Το πρόβλημα θα οξυνθεί πολύ περισσότερο μετά την λήξη της πανδημίας επειδή σταδιακά αλλάζει και η μορφή της εργασίας και πολλές υπηρεσίες θα παρέχονται πλέον εξ αποστάσεως ακόμα και μετά την άρση του λοκντάουν.
Οι εργαζόμενοι όχι μόνο πρέπει να εξειδικευτούν σε νέες μορφές ψηφιακής τεχνολογίας, αλλά και να έχουν μια κατάλληλη βάση να τις παρέχουν. Το σπίτι τους πρέπει να είναι κάπως ευρύχωρο για να έχει ένα αποκλειστικό χώρο για γραφείο, να έχει πρόσβαση σε δίκτυα υψηλής ταχύτητας και αξιοπιστίας και να είναι κοντά σε κοινωνικές υποδομές για τα μέλη της οικογένειας τους. Οι δυνατότητες αυτές συρρικνώνονται δραματικά, ιδιαίτερα σε σύγκριση με το παρελθόν.
Ακόμα και δυο-τρεις δεκαετίες πριν, όταν έμπαινε ένας νέος (ή ακόμα καλύτερα ένα νέο ζευγάρι) στην αγορά εργασίας υπήρχε η προοπτική να αποκτήσει στέγη κοντά στον τόπο δουλειάς, ψάχνοντας σε μια προσιτή ακόμα αγορά ακινήτων και αξιοποιώντας τραπεζικά στεγαστικά προγράμματα (εννοείται χωρίς τις υπερβολές που οδήγησαν στην στεγαστική «φούσκα» των ΗΠΑ και άλλων χωρών). Στις πιο ανεπτυγμένες χώρες και ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις, οι δυνατότητες αυτές πλέον τείνουν να εκλείψουν και στην ίδια τροχιά μπαίνει σταδιακά και η δική μας.
Αν και μέχρι πρόσφατα η Ελλάδα πρόσφερε σχετικά προσιτές τιμές κατοικίας λόγω της δεκαετούς ύφεσης, τα τελευταία τρία χρόνια η κατάσταση άρχισε να αντιστρέφεται . Πέραν από την εύλογη αναζωπύρωση της ζήτησης που παρατηρήθηκε μετά το τέλος των Μνημονίων, οι τιμές άρχισαν να τσιμπάνε και εξαιτίας δύο νέων παραγόντων: Ένας ήταν το κύμα τουριστικής μίσθωσης που κατέκλυσε τις αστικές και τουριστικές περιοχές πριν προλάβει να επεκταθεί η προσφορά κατοικιών με νέες κατασκευές. Παράλληλα είχε τεθεί σε εφαρμογή το πρόγραμμα Golden Visa, σύμφωνα με το οποίο αν άτομα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης καταβάλουν ένα αξιοσέβαστο ποσόν μπορούν ταυτόχρονα να αποκτήσουν σπίτι και άδεια παραμονής στην χώρα μας. Ο νόμος έγινε το 2014 και σκόπευε να τονώσει την ρευστότητα της αγοράς σε μια περίοδο απόλυτης επενδυτικής ξηρασίας, διατηρήθηκε όμως και όταν οι επενδύσεις και η οικονομία άρχισαν να ανακάμπτουν.
Σήμερα το πρόγραμμα έχει φτάσει να αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα ζήτησης στην αγορά ακινήτων. Μόνο το 2019, σημειώθηκαν 3.500 πωλήσεις ακινήτων, εκ των οποίων οι 3.000 αφορούν σε αγοραστές από την Κίνα. Μόλις παρέλθει η κάμψη λόγω πανδημίας, αναμένεται νέα έξαρση και ήδη οι τιμές των ακινήτων έχουν πάρει την ανιούσα. Η έξαρση των πωλήσεων και η πρόθυμη καταβολή του υψηλού τιμήματος από τις κινεζικές καταθέσεις έχει ενθουσιάσει τις επιχειρήσεις του Real Estate και συχνά μάλιστα επιδεικνύεται από τα εκάστοτε κυβερνητικά μέσα ως απόδειξη της εμπιστοσύνης που τρέφουν οι ξένοι στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας!
Το πρόβλημα μεταφέρεται όμως δραματικά στην εγχώρια ζήτηση, καθώς κάνει την εξεύρεση στέγης ακόμα πιο δύσκολη για τους εργαζόμενους και σχεδόν απλησίαστη για τους νέους που ψάχνουν να μείνουν κοντά στα μέρη με προοπτικές απασχόλησης, δηλαδή τις μεγάλες πόλεις και τις πιο ανεπτυγμένες περιοχές. Η Πολιτεία ακόμα δεν φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει ότι γερές προοπτικές θα έχει η οικονομία μόνο αν παράγει δικά της προϊόντα, βρίσκει δουλειά στους νέους της και τους δίνει ευκαιρίες να φτιάξουν καλύτερα την ζωή τους. Σε άλλες χώρες σχεδιάζονται και υλοποιούνται σύγχρονες οικιστικές περιοχές κοντά σε κέντρα οικονομικής δραστηριότητας για να πάνε να κατοικήσουν όσοι θα δουλέψουν εκεί κοντά. Για παράδειγμα, η βρετανική κυβέρνηση προχωρεί με γρήγορους ρυθμούς στην ίδρυση νέων μικρών πόλεων ως αναπόσπαστο μέρος στην ανασυγκρότηση της οικονομίας με υποδομές και επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες.
Σε αντίθεση με άλλες χώρες, στην Ελλάδα, η οικιστική επέκταση γίνεται κυρίως στις παρυφές των πόλεων, χωρίς κεντρικό σχέδιο και – προπάντων – χωρίς καμμία μέριμνα διασύνδεσης με εστίες οικονομικής ανάπτυξης. Έτσι η αναζήτηση κατοικίας από νέους εργαζόμενους πάει και αθροίζεται με την συνολική ζήτηση των αστικών κέντρων, πιέζοντας ακόμα περισσότερο τις τιμές και δυσκολεύοντας την απόκτηση στέγης.
Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, η πολιτεία πρέπει να κινηθεί σε τρία επίπεδα: πρώτον, να ελέγξει την άνοδο της ζήτησης κατοικίας και να περιορίσει δραστικά το πρόγραμμα Golden Visa (όπως και τον αδικαιολόγητο ενθουσιασμό της). Οι εξαγορές υπηκοότητας με κατοικίες να απαιτούν διπλάσια και τριπλάσια ποσά και να έχουν χαμηλά ετήσια πλαφόν στις χορηγήσεις. Επιπλέον, πρέπει να βασίζονται σε αυστηρούς ελέγχους για να αποφύγουμε τα εξευτελιστικά φαινόμενα διαφθοράς που παρατηρήθηκαν πρόσφατα στην Κύπρο.
Δεύτερον, οι πόλεις οφείλουν να θέσουν όρια και αυστηρούς κανόνες στις τουριστικές μισθώσεις ως αναλογία στο οικιστικό δυναμικό της κάθε περιοχής.
Και οι δύο κινήσεις όμως είναι αμυντικές και βραχυχρόνιες. Ουσιαστική αντιμετώπιση θα υπάρξει όταν στην Ελλάδα προγραμματιστούν και υλοποιηθούν μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις στον οικιστικό τομέα, ώστε οι νέοι να βρίσκουν και δουλειά και κατοικία.
Μην ξεχνάμε, ότι οι λόγοι για τους οποίους πολλοί Έλληνες επιστήμονες ξενιτεύονται δεν είναι μόνο οι δυνατότητες απασχόλησης και καλύτερων αμοιβών, αλλά και η ευκολότερη πρόσβαση σε προγράμματα στέγασης.
Το Ταμείο Ανάκαμψης θα μπορούσε να ακολουθήσει μια μακροχρόνια πολιτική παραγωγικών επενδύσεων για να δημιουργηθούν μαζικές νέες θέσεις απασχόλησης. Παράλληλα όμως πρέπει να αυξηθεί δραστικά και η προσφορά στέγης. Αλλιώς από τους άνεργους νέους, θα περάσουμε στους άστεγους εργαζόμενους. Για να μην συμβεί, χρειάζεται ένας συνδυασμός πολιτικών που θα περιλαμβάνει τις κατάλληλες χρήσεις γης, πρωτοβουλίες από τις κατασκευαστικές εταιρείες και πιστωτικές διευκολύνσεις από το τραπεζικό σύστημα προς τους νέους εργαζόμενους. Πριν φύγουν και όσοι έμειναν.