Ναγκόρνο – Καραμπάχ: Γιατί αναζωπυρώθηκε η «παγωμένη» Αρμενο-αζερική σύγκρουση;

 

Η αναζωπύρωση της, «παγωμένης» επί πολλά χρόνια, σύγκρουσης μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα του Καυκάσου ως μια επιπλέον ζώνης αστάθειας στην περιφέρεια του «τοξικού γεωπολιτικού παίκτη» που λέγεται Τουρκία.

Αναζωπύρωση μιας παλιάς σύγκρουσης

Η κλιμάκωση των συνοριακών συγκρούσεων μεταξύ Αρμενίας και Αζεραμπαϊτζάν έλαβε χώρα στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το πρωί της Κυριακής 27 Σεπτεμβρίου 2020. Ήδη μετρά έναν σημαντικό αριθμό απωλειών και από τις δύο πλευρές. Επίσημα οι νεκροί ανέρχονται στους 23 (εκ των οποίων 16 στρατιώτες) και οι τραυματίες σε τουλάχιστον 100. 

Το Υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας ανακοίνωσε ότι οι Αρμενικές δυνάμεις κατέρριψαν δύο ελικόπτερα του Αζερμπαϊτζάν, 15 μη επανδρωμένα αεροσκάφη και 10 τεθωρακισμένα οχήματα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ως απάντηση στην αζερική επίθεση που είχε στόχο οικισμούς αμάχων, περιλαμβανομένης και της περιφερειακής πρωτεύουσας Στεπανακέρτ.

Από την πλευρά του το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε ότι οι αρμενικές δυνάμεις πυροβόλησαν κατά μήκος της συνοριακής γραμμής και ότι υπήρχαν θύματα μεταξύ των αμάχων. Το Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε επίσης ότι κατέλαβε έξι χωριά που βρίσκονται στα σύνορα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Γενική επιστράτευση των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ

Ως απάντηση στις εκτεταμένες επιθέσεις των Αζέρων η τοπική κυβέρνηση της, αποσχισμένης από το Αζερμπαϊτζάν, αυτόνομης περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ που υποστηρίζεται από την Αρμενία, κήρυξε στρατιωτικό νόμο και «γενική επιστράτευση» σε όλους τους Αρμένιους άνδρες άνω των 18 ετών.

Η Αρμενία ανακοίνωσε ότι το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε μια επίθεση προς την κατεύθυνση του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ το Μπακού δηλώνει ότι λαμβάνουν μόνο αμοιβαία μέτρα ενάντια στις επιθετικές ενέργειες της Αρμενίας. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, δήλωσε πως εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Ναγκόρνο Καραμπάχ -κάτι που απέφευγε να κάνει όλα τα προηγούμενα χρόνια- ενώ σχετικά συμβουλεύτηκε και τη Μόσχα, η οποία είναι και ο ισχυρότερος σύμμαχος της χώρας του. Οι επόμενες ώρες και μέρες θα δείξουν αν μια παλιά και «παγωμένη» σύγκρουση μπορεί να επαναφέρει τον πόλεμο στον Καύκασο. Κάτι τέτοιοι μπορεί να οδηγήσει την Τουρκία και τη Ρωσία σε τροχιά μετωπικής σύγκρουσης καθώς υποστηρίζουν διαμετρικά αντίθετα συμφέροντα και πλευρές στην περιοχή.

Το ιστορικό της σύγκρουσης και η εύθραυστη εκεχειρία 

Η σύγκρουση μεταξύ Μπακού και Έρεβαν ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1988, όταν η αυτόνομη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κήρυξε την απόσχισή της από το Αζερμπαϊτζάν.

Κατά τη διάρκεια της πολεμικής σύγκρουσης του 1992-1994, στην οποία σκοτώθηκαν 35.000 άτομα και τραυματίστηκαν περίπου 70.000, η Αρμενία νίκησε με τη βοήθεια της Μόσχας και το Αζερμπαϊτζάν έχασε τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και επτά γειτονικών περιοχών. Μετά το 1994 η αυτοανακηρυγμένος «Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ» κατείχε και τον στρατηγικής σημασίας διάδρομο του Βατσίνα, που εξασφαλίζει την εδαφική σύνδεση με την Αρμενία. Επίσης οι Αρμένιοι κατέχουν στο Αζερμπαϊτζάν και δύο μικρές περιοχές ως «εγγύηση», που υποτίθεται πως θα τις επιστρέψουν σε περίπτωση συμφωνίας.

Οι Αζέροι έφυγαν από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, που έχει έκταση 4.400 τ.χλμ, και πληθυσμό 150.000, Αρμένιοι σε ποσοστό άνω του 90%. Αντίστοιχα ο γειτονικός θύλακας του Ναχιτσεβάν, που ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν, άδειασε από αρμενικούς πληθυσμούς, όπως άλλωστε και η πρωτεύουσα Μπακού και το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν. Από το 1994 και μετά υπάρχουν de facto στον Καύκασο δύο αρμενικά κράτη. Το ένα επίσημα αναγνωρισμένο, η Αρμενία, και το άλλο μη αναγνωρισμένο, το Ναγκόρνο Καραμπάχ.  

Αρμενία: στριμωγμένη στη μέση

Το Ναγκόρνο Καραμπάχ, δηλαδή το «ορεινό Καραμπάχ», εκτός από τη γεωπολιτική και γεωστρατηγική του σημασία, χρησιμεύει ως εργαλείο ενεργοποίησης των λεγόμενων «πολιτισμικών πολέμων» στον Καύκασο, μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών πληθυσμών. Οι σημερινοί Αρμένιοι, ως απομεινάρια ενός διασπορικού και γενοκτονημένου λαού, θεωρούν ύψιστο καθήκον τους να υπερασπιστούν τις δύο αυτές περιοχές που τους απέμειναν μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Στον Κάυκασο ζουν σήμερα περίπου 3,5 εκατομμύρια Αρμένιοι έχοντας ως γείτονες τους στην ανατολή το Αζερμπαϊτζάν, με 10 εκατομμύρια πληθυσμό, και στη δύση την Τουρκία με 84 εκατομμύρια, αν και οι άμεσοι γείτονές τους είναι οι Κούρδοι της Τουρκίας.

Το σημαντικότερο τους πλεονέκτημα είναι ότι έχουν ως προστάτη και σύμμαχό τους μια υπερδύναμη της Ευρασίας, τη Ρωσία, η οποία τους στήριξε και τους στηρίζει, στρατιωτικά αλλά και οικονομικά, στις δύσκολες σχέσεις με τους γείτονες τους. Ως αντάλλαγμα η Αρμενία αποτελεί μια σταθερή βάση και προπύργιο της Μόσχας στον Καύκασο, δίπλα στα πετρέλαια της Κασπίας και μεταξύ Τουρκίας και Ιράν.

Η Τουρκία στηρίζει τους «αδελφούς Αζέρους»

Από την άλλη πλευρά η Τουρκία και οι Τούρκοι στηρίζουν αναφανδόν το Αζερμπαϊτζάν. Ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας, Χουλουσί Ακάρ, είπε πως η Άγκυρα θα στηρίξει το Αζερμπαϊτζάν «με όλα της τα μέσα». Ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε σε μήνυμα του στο Twitter πως «ο τουρκικός λαός θα στηρίξει τους Αζέρους αδελφούς μας με όλα μας τα μέσα, όπως πάντα». Ο ίδιος επέκρινε τη διεθνή κοινότητα που δεν «αντέδρασε όπως έπρεπε» απέναντι σε αυτό που αποκάλεσε «επιθετικότητα» της Αρμενίας. Κατηγόρησε μάλιστα τους Αρμένιους ότι «τους χρησιμοποιούν ως μαριονέτες», φωτογραφίζοντας ασφαλώς τη Ρωσία. Το Αζερμπαϊτζάν έχει επίσης πολύ ισχυρούς συμμάχους στη Δύση, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε., καθώς τροφοδοτεί την τελευταία με πετρέλαιο και φυσικό αέριο από τα μεγάλα κοιτάσματά του στην Κασπία θάλασσα.

Η στάση της Μόσχας

Η Μόσχα, από την πλευρά της ζήτησε εκεχειρία και κάλεσε τα μέρη που εμπλέκονται στην σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ να σταματήσουν αμέσως τις συγκρούσεις και να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για τη σταθεροποίηση της κατάστασης. «Η ρωσική πλευρά εξέφρασε σοβαρές ανησυχίες για τις ένοπλες συγκρούσεις ευρείας κλίμακας. Σημειώθηκε ότι είναι σημαντικό τώρα να γίνει ιό,τι είναι δυνατόν για να αποφευχθεί η περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης και να σταματήσουν οι εχθροπραξίες», ανέφερε η υπηρεσία Τύπου του Κρεμλίνου.

Η Ρωσία δεν επιθυμεί για την ώρα το άνοιγμα ενός νέου μετώπου στην Υπερκαυκασία καθώς θα έχει άμεση επίδραση στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς π.χ. Τσετσένους και Κιρκάσιους, που κατοικούν στο βόρειο Καύκασο ο οποίος θεωρείται και το «μαλακό υπογάστριο» της. Αν όμως χρειαστεί να εμπλακεί δεν έχει άλλη επιλογή από το να στηρίξει την Αρμενία, που είναι ουσιαστικά ένα μεγάλο «προτεκτοράτο» της μεταξύ Τουρκίας και Ιράν.

Η στάση της Ευρώπης και της Γαλλίας

Το ίδιο ζήτησε και η Ευρωπαϊκή Ένωση, κάνοντας έκκληση για τερματισμό των εχθροπραξιών και «άμεση επιστροφή στις διαπραγματεύσεις». Έχει σοβαρούς λόγους να το ζητά αυτό. Η Ευρώπη εφοδιάζεται, ως γνωστόν, με υδρογονάνθρακες από την Κασπία μέσω Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Τουρκίας (πετρελαιαγωγός Μπακού-Τσειχάν και αγωγός φυσικού αερίου ΤΑP, στον οποίο συμμετάσχει και η Ελλάδα).

Η εκπρόσωπος Τύπου του γαλλικού ΥΠΕΞ Ανιές μπον ντε Μουλ, επισήμανε ότι «η Γαλλία ανησυχεί πολύ για την αντιπαράθεση». Υπόψιν η Γαλλία φιλοξενεί τη μεγαλύτερη, εκτός Ρωσίας, αρμενική κοινότητα στην Ευρώπη, η οποία αριθμεί στη χώρα περί τα 600.000 μέλη, αποτελώντας ένα υπολογίσιμο «λόμπι» που επηρεάζει τη γαλλική εξωτερική πολιτική π.χ. η πρόσφατη αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων από το γαλλικό κοινοβούλιο, η οποία εξόργισε την Άγκυρα.

Θα ενεργοποιηθεί και το ευρύτερο ντόμινο αστάθειας;

Η αναζωπύρωση αυτής της παλιάς σύγκρουσης στον Καύκασο, με την άμεση ή έμμεση εμπλοκή της Ρωσίας και της Τουρκίας και τη Δύση στο ρόλο του παρατηρητή, ενέχει τον κίνδυνο να ενεργοποιήσει ένα ντόμινο αστάθειας παρασύροντας τη Γεωργία (νότια Οσετία και Αμπχαζία), το Κουρδιστάν, το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία και φτάνοντας μέχρι την Κύπρο, την Ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Λιβύη, μη αφήνοντας απ’ έξω την Ουκρανία και τα Βαλκάνια. Γι’ αυτό και χρειάζεται πολύ προσοχή και άμεση δράση για την εδραίωση της κατάπαυσης του πυρός. Μια πυρκαγιά πρέπει να σταματάει στο ξεκίνημά της, διαφορετικά θα σταματήσει από μόνη της αφού όμως πρώτα κάψει τα πάντα.