Πολύ πριν η Λιβύη – τουλάχιστον η μισή – αποκτήσει… θαλάσσια «σύνορα» με την Τουρκία, «προσπερνώντας» τα ελληνικά νησιά, ήταν ήδη γνωστή στους Αφρικανούς πρόσφυγες, ως «κόλαση».
Όχι άδικα.
Η Λιβύη αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πύλες εισόδους των προσφύγων που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη, αλλά μέχρι να γίνει αυτό, αντιμετωπίζουν «απίστευτες φρικαλεότητες», όπως αναφέρει επακριβώς και ο ΟΗΕ.
Το Al Jazeera συνομίλησε με κάποιους από αυτούς, οι οποίοι είχαν μόλις διασωθεί από το «Ocean Viking», το πλοίο που χρησιμοποιούν οι ΜΚΟ, «Μεσόγειος SOS» και οι «Γιατροί χωρίς Σύνορα», χρησιμοποιώντας άλλα ονόματα για ευνόητους λόγους.
Ένας από τους διασωθέντες είναι ο 42χρονος «Φλόρεντ» από το Καμερούν, ο οποίος πάλευε επί 36 ώρες με τά κύματα πριν τον εντοπίσουν οι διασώστες, μαζί με ακόμη 89 πρόσφυγες, στοιβαγμένους πάνω σε μια άθλια βάρκα που βυθιζόταν και ενώ είχε περάσει πέντε χρόνια στη Λιβύη, προσπαθώντας να μαζέψει χρήματα και να βρει τρόπο να διασχίσει την Μεσόγειο.
«Αν πεθάνω τώρα, δεν θα το έχω μετανιώσει. Κατάφερα να δραπετεύσω από τη Λιβύη. Ήταν κόλαση. Τίποτα λιγότερο από κόλαση. Αν έρθουν τώρα οι Λίβυοι λιμενικοί, θα χτυπήσω το κεφάλι μου σε αυτόν τον τοίχο, θα σκίσω τον λαιμό μου και θα πηδήξω πίσω στη θάλασσα. Αυτό θα ήταν πολύ καλύτερο από το να επιστρέψω στη Λιβύη» λέει στο Al Jazeera.
Δίπλα του είναι ο 16χρονος «Καρίμ», από την Ακτή Ελεφαντοστού, του οποίου το όνειρο να παίξει ποδόσφαιρο στην Ευρώπη τον οδήγησε να το φύγει μακριά από το σπίτι, το 2016 χωρίς να πει στους γονείς του.
«Δείτε αυτό» λέει στον δημοσιογράφο δείχνοντας τον ώμο του. «Με μαχαίρωσε ένας Λίβυος όταν ζήτησα τα χρήματα για τη δουλειά που έκανα γι’ αυτόν». Στη συνέχεια δείχνει το δεξί του πόδι: «Αυτό έγινε όταν με πυροβόλησαν στην στην Τρίπολη ενώ έψαχνα για δουλειά». «Υπάρχει πλήρης ανομία εκεί. Όλοι έχουν όπλα και μαχαίρια, δεν υπάρχουν δικαιώματα για τους μαύρους, ακόμα και κάποιον που έχει μαχαιρωθεί ή πυροβοληθεί».
Στρατόπεδα θανάτου
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, περισσότεροι από 40.000 πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη Λιβύη, αναζητώντας την ευκαιρία να περάσουν στην Ευρώπη. Μια έκθεση του Οργανισμού του 2018 υπογράμμιζε ότι οι μετανάστες υποβάλλονται σε «απίστευτες φρικαλεότητες» από τη στιγμή που εισέρχονται στη Λιβύη, κατά τη διάρκεια της παραμονής τους και στις προσπάθειές τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Αυτοί οι άνθρωποι φτάνουν στη Λιβύη προσπαθώντας να γλιτώσουν από την εξαθλίωση, τις συγκρούσεις, τον πόλεμο, την καταναγκαστική εργασία, τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις και τις απειλές κατά της ζωής τους. Μόνο το ένστικτο της επιβίωσης τους οδηγεί μακριά από το σπίτι τους, προς τη Λιβύη, διασχίζοντας διάφορες χώρες, με τα πόδια ή με ό,τι άλλο βρουν στο δρόμο, με άπειρους και συνεχείς κινδύνους.
Το δημοσίευμα σημειώνει ότι μερικοί φτάνουν στη Λιβύη κατ’ επιλογή, άλλοι με τη βία. Για κάποιους, η Λιβύη είναι χώρα προορισμού και όχι διέλευσης.
«Αυτό το ταξίδι είναι τρομακτικό, επικίνδυνο και πολύ δύσκολο» επιβεβαιώνει στο Al Jazeera ο Μάικλ Φαρκ, από τους «Γιατρούς χωρίς Σύνορα», μέλος της ομάδας διάσωσης του «Ocean Viking». «Οι άνθρωποι αυτοί πρέπει να αντιμετωπίσουν εγκληματικά δίκτυα και δίκτυα τράφικινγκ. Υφίστανται εκβιασμούς, κακοποιήσεις, σωματική και σεξουαλική βία, αυθαίρετη κράτηση και απαγωγές για λύτρα. Αναγκάζονται να επικοινωνούν με τις οικογένειές τους για να στείλουν χρήματα ώστε να απελευθερωθούν. Και μόλις καταφέρουν να φτάσουν στη Λιβύη, αντιμετωπίζουν την ίδια κατάσταση».
Στο χάος που ακολούθησε την πτώση του Καντάφι και που βασιλεύει κλιμακούμενο από τον εμφύλιο μεταξύ της λεγόμενης «Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας», με «πρωθυπουργό» τον Φαγιέζ αλ Σαράτζ και της Βουλής των Αντιπροσώπων, η οποία έχει συμμαχήσει με τον στρατηγό Χαφτάρ και τον «Λιβυκό Εθνικό Στρατό» του, έχει απαξιωθεί εντελώς η ζωή των προσφύγων. Περίπου 4.500 άνθρωποι βρίσκονται σήμερα σε «επίσημα» κέντρα κράτησης στη Λιβύη. Χιλιάδες περισσότεροι κρατούνται σε φυλακές που διοικούνται από ένοπλες ομάδες. Όλα αυτά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης – διότι περί αυτού πρόκειται – έχουν ξεπεράσει κατά πολύ και προ πολλούς τον αριθμό των ανθρώπων που μπορούν να «υποστηρίξουν», οι οποίοι επιβιώνουν μέσα σε ανθυγιεινές και απάνθρωπες συνθήκες και βασανιστήρια. Υπάρχει έλλειψη τροφίμων και πόσιμου νερού, αλλά «επάρκεια» άθλιας συμπεριφοράς εκ μέρους των δεσμοφυλάκων τους και καταναγκαστικής εργασίας. Αυτά τα στρατόπεδα κράτησης δεν είναι καν ασφαλή ούτε από την ένοπλη σύγκρουση. Ένα από αυτά, που βρίσκεται στο προάστιο της Ταχούρα στα ανατολικά της Τρίπολης, βομβαρδίστηκε τον περασμένο Ιούλιο, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τουλάχιστον 50 μετανάστες και πρόσφυγες και να τραυματιστούν περισσότεροι από 130.
«Οι συνθήκες σε αυτά τα κέντρα είναι τρελές», λέει ο 17χρονος «Αλκαόλ» από τη Γκάμπια. «Κάποιες φορές έχεις φαγητό, κάποιες όχι. Αν σου δώσουν ψωμί, τρως το μισό και φυλάς το υπόλοιπο. Αν δεν έχεις λεφτά, η μόνη διέξοδος είναι η απόδραση ή ο θάνατος. Αν πιάσουν ανθρώπους που το σκάνε, τους πυροβολούν στο πόδι, μπορεί και στο κεφάλι. Τα πάντα είναι κίνδυνος.
Ο «Σάου», από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, χαρακτήρισε τη φυλάκιση ως «χρόνο μεταξύ ζωής και θανάτου», προσθέτοντας ότι πολλοί από τους φίλους του πέθαναν εκεί λόγω των βάναυσων συνθηκών.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κατά τη μάχη της Τρίπολης – δηλαδή την ευρείας κλίμακας επίθεσης του Χαφτάρ εναντίον της πρωτεύουσας που βρίσκεται σε εξέλιξη από τον περασμένο Απρίλιο -περισσότεροι από χίλιοι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, τουλάχιστον 5.750 τραυματίστηκαν και περίπου 100.000 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
«Στις περισσότερες από τις ιστορίες που ακούμε από τους διασωθέντες, ο κοινός παρονομαστής είναι η βία, τόσο η σεξουαλική όσο και η σωματική», λέει ο Χουάν Πάμπλο Σάντσεζ, ένας γιατρός των Γιατρών χωρίς Σύνορα στο «Ocean Viking». «Είχαμε πολλούς ανθρώπους που υπέφεραν από σωματική βία: Ηλεκτροσόκ, πληγές από μαχαίρια και ματσέτες, τραύματα από σφαίρες, ξυλοδαρμό από γκλόμπ και μεταλλικούς σωλήνες».
Φέτος, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης ανέφερε πάνω από 10.700 αφίξεις στην Ιταλία. Ωστόσο, σύμφωνα με την υπηρεσία του, Missing Migrants, περισσότεροι από 740 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να διασχίζουν την Μεσόγειο με προορισμό την Μάλτα και την Ιταλία.
Περιμένουν επί εβδομάδες, ακόμη και μήνες για να επιβιβαστούν σε μια φουσκωτή βάρκα, έχοντας πλήρη επίγνωση της «τύχης» των προηγουμένων από αυτούς αλλά αγνοώντας την, ακριβώς διότι δεν έχουν επιλογή.
Κάποιοι λένε πως δεν είναι παρά ένα «μικρό ποτάμι» που πρέπει να διασχίσουν, βάζοντας για σημάδι τις πλωτές εξέδρες πετρέλαιου που φωτίζουν το απόλυτο σκοτάδι του απειλητικού νερού στα 100 χιλιόμετρα από την ακτή. Άλλοι προσπαθούν να πάρουν κουράγιο, θυμίζοντας στον εαυτό τους εκείνους που τα κατάφεραν. Όλοι όμως φοβούνται και δεν είναι σίγουροι για το τι τους περιμένει. Μεταξύ αυτών και η «Kelly», μια 32χρονη από την Ακτή του Ελεφαντοστού στον όγδοο μήνα της εγκυμοσύνης της, και η 19χρονη «Victoria» από το Καμερούν, με την τρίχρονη κόρη της, που η «επιλογή» της είναι να «φύγει ή να πεθάνει».
«’Οταν βλέπεις ότι έχεις χάσει τα πάντα, δεν φοβάσαι τίποτα πια» λέει ο «Σάου». «Δεν βλέπεις τα κύματα. Βλέπεις μόνο μια βάρκα και αυτή είναι η ευκαιρία σου να ξαναβρείς την ελευθερία σου μακριά από τη Λιβύη».