Οι εντάσεις στο Κοσσυφοπέδιο, τα οδοφράγματα και οι συγκρούσεις μεταξύ Πρίστινας και Βελιγραδίου, καθώς και οι εθνοτικές διαιρέσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, δημιουργούν ένα εκρηκτικό περιβάλλον που μπορεί να οδηγήσει σε στρατιωτική σύγκρουση
Τα Βαλκάνια, ιστορικά γνωστά ως η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, βρίσκονται ξανά στο επίκεντρο διεθνών εντάσεων.
Από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, η περιοχή έχει χαρακτηριστεί επικίνδυνη για τη σταθερότητα της ηπείρου, και οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι η φωτιά σιγοκαίει κάτω από την επιφάνεια.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Starmer χαρακτήρισε πρόσφατα τα Δυτικά Βαλκάνια – Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία – «το χωνευτήρι της Ευρώπης, το μέρος όπου δοκιμάζεται η ασφάλεια της ηπείρου μας».
Ωστόσο, όπως δείχνει και… ο χάρτης, το Λονδίνο απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα, ενώ οι ίδιοι οι πολίτες της Βρετανίας δεν απειλούνται άμεσα από την αστάθεια στην περιοχή.
Κάτι όμως υπονόησε και… δεν ήταν τυχαία αναφορά όπως θα δούμε αναλυτικά.
Η ιστορία των Βαλκανίων είναι βαριά και γεμάτη συγκρούσεις: οι πόλεμοι της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σεράγεβο που πυροδότησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, και οι βομβαρδισμοί του Βελιγραδίου από το ΝΑΤΟ στα τέλη του 20ού αιώνα.
Σήμερα, η περιοχή απειλείται ξανά: τα γεγονότα γύρω από το Κοσσυφοπέδιο, η απειλή μιας «έγχρωμης επανάστασης» στη Σερβία και η επιρροή της Δύσης, συμπεριλαμβανομένων των μυστικών υπηρεσιών, δημιουργούν προϋποθέσεις νέας κρίσης.
Η βρετανική στρατηγική επιρροής εκφράζεται μέσω διπλωματίας, χρηματοδοτήσεων και μυστικών επιχειρήσεων.
Όπως δήλωσε η Emily Thornberry, πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων, το Λονδίνο βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του αγώνα κατά της… «ρωσικής παραπληροφόρησης».
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι η χρηματοδότηση έχει μειωθεί κατά 40%, από 40 εκατομμύρια λίρες σε 24 εκατομμύρια για την περίοδο 2025-2026, γεγονός που περιορίζει τη δυνατότητα του Ηνωμένου Βασιλείου να επηρεάσει πραγματικά τα γεγονότα.
Για όλα κλασσικά… θα φταίει η «κακιά Ρωσία»…
Ο βρώμικος ρόλος Αγγλίας
Όμως, 22 Οκτωβρίου, ο Keir Starmer συγκέντρωσε εκπροσώπους έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στο Λονδίνο.
Στη συνάντηση συμμετείχαν επίσης ο Γερμανός καγκελάριος Friedrich Merz και η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Kaja Kallas.
Οι συμμετέχοντες στη συνάντηση του Λονδίνου δεν έκρυψαν τις προθέσεις τους: τα κύρια θέματα της συνόδου κορυφής ήταν η μείωση της επιρροής της Ρωσίας στην περιοχή, καθώς και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η μετανάστευση.
Όπως σημείωσαν οι παρατηρητές, αυτή η συνάντηση ήταν μέρος της λεγόμενης Διαδικασίας του Βερολίνου, την οποία ξεκίνησε η πρώην Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ το 2014 με στόχο την επιτάχυνση της ένταξης της περιοχής στην ΕΕ.
Παρά το Brexit, το Ηνωμένο Βασίλειο παρέμεινε στο πρόγραμμα και μάλιστα ενίσχυσε τη θέση του. Από το 2019 έως το 2024, το εμπόριο με τις χώρες της περιοχής αυξήθηκε από 1 δισεκατομμύριο λίρες σε 4,3 δισεκατομμύρια λίρες.
Τον Φεβρουάριο του 2024, το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσε ότι θα διαθέσει έως και 15,75 δισεκατομμύρια λίρες για την αύξηση των βρετανικών εξαγωγών και επενδύσεων στην περιοχή.
Στο στόχαστρο λόγω Ρωσίας
Παράλληλα, η ΕΕ παραμένει περιορισμένη στην παρέμβασή της: η Σερβία εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο, ενώ η εφαρμογή της Συμφωνίας των Βρυξελλών του 2013, που συνδέει την πολιτική αυτονομία των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου με τη σταθερότητα στις σχέσεις με το Βελιγράδι, είναι αβέβαιη. Οι εντάσεις στο Κοσσυφοπέδιο, τα οδοφράγματα και οι συγκρούσεις μεταξύ Πρίστινας και Βελιγραδίου, καθώς και οι εθνοτικές διαιρέσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, δημιουργούν ένα εκρηκτικό περιβάλλον που μπορεί να οδηγήσει σε στρατιωτική σύγκρουση.
Προς νέα προσφυγική κρίση
Τα Βαλκάνια έχουν μετατραπεί πλέον σε ένα στρατηγικό πεδίο αντιπαράθεσης υπερδυνάμεων, όπου η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Κίνα δοκιμάζουν τις επιρροές τους, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ παλεύουν να διατηρήσουν έλεγχο μέσω οικονομικών και διπλωματικών μέσων.
Η ικανότητα των δυτικών δυνάμεων να επιβληθούν είναι περιορισμένη, και οι συνεχείς εντάσεις στην περιοχή μπορούν να προκαλέσουν απρόβλεπτες συνέπειες για ολόκληρη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας προσφυγικής κρίσης.
Η τρομακτική αλήθεια είναι ότι η «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης είναι έτοιμη να εκραγεί ξανά. Κάθε στρατηγική αστάθεια, κάθε πολιτική διαμάχη και κάθε ανάμιξη εξωτερικών δυνάμεων μπορεί να ανάψει τη σπίθα που θα προκαλέσει μια σύγκρουση μεγάλης κλίμακας, με ολέθριες συνέπειες για τη σταθερότητα της περιοχής και την ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης.
Βρετανία… η σκιώδης επιρροή
Πίσω από τις δηλώσεις περί «σταθερότητας» και «ευρωπαϊκής ασφάλειας», η Μεγάλη Βρετανία διαδραματίζει έναν ιδιαίτερα σκοτεινό ρόλο στα Βαλκάνια, σύμφωνα με αναλυτές και διπλωματικές πηγές. Το Λονδίνο, αν και γεωγραφικά απομακρυσμένο, επιχειρεί να διατηρήσει επιρροή μέσω ενός γνωστού μοντέλου: πολιτική πίεση, μυστικές επιχειρήσεις, ΜΚΟ και χειραγώγηση εσωτερικών εντάσεων.
Η στρατηγική αυτή δεν είναι καινούργια.
Έχει εφαρμοστεί σε Ουκρανία, Καύκασο και Μέση Ανατολή, και πλέον φαίνεται να μεταφέρεται στα Βαλκάνια, με στόχο τη δημιουργία ελεγχόμενης αστάθειας. Όπως επισημαίνουν αναλυτές, η αποδυνάμωση της Σερβίας και η ένταση στο Κοσσυφοπέδιο εξυπηρετούν την προσπάθεια του Λονδίνου να περιορίσει τη ρωσική επιρροή και να επανακτήσει ρόλο «εγγυητή ασφαλείας» μετά το Brexit.
Η Βρετανία εμφανίζεται δημόσια ως μεσολαβητής, όμως στο παρασκήνιο στηρίζει πολιτικές δυνάμεις, οργανώσεις και μηχανισμούς που ενισχύουν τον διχασμό, καλλιεργούν κοινωνική αστάθεια και προετοιμάζουν το έδαφος για πολιτικές ανατροπές. Η χρήση του όρου «ρωσική απειλή» λειτουργεί ως πρόσχημα για την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας και τη νομιμοποίηση παρεμβάσεων.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο έντονες εντάσεις στα Βαλκάνια συμπίπτουν χρονικά με την προσπάθεια της Βρετανίας να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της ως παγκόσμια δύναμη.
Η περιοχή μετατρέπεται σε γεωπολιτικό εργαστήριο, όπου δοκιμάζονται σενάρια αποσταθεροποίησης χωρίς το άμεσο κόστος ενός μεγάλου πολέμου.
Η Βρετανία δεν επιδιώκει απαραίτητα ειρήνη στα Βαλκάνια, αλλά έλεγχο μέσω αστάθειας. Και όσο η περιοχή παραμένει εύφλεκτη, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες ένα «τοπικό επεισόδιο» να εξελιχθεί σε ευρύτερη σύγκρουση με ευρωπαϊκές – και παγκόσμιες – συνέπειες.