Άδεια κατσαρολικά, λιπόσαρκα παιδιά, μητέρες που κλαίνε. Οι εικόνες που φτάνουν από τη Γάζα κάνουν τον γύρο του κόσμου και επηρεάζουν, σε μεγάλο βαθμό, ακόμα και πολιτικές αποφάσεις.
Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός αναλύσεων δείχνει ότι πολλές από αυτές τις φωτογραφίες είναι προσεκτικά επιλεγμένες, σκηνοθετημένες ή ακόμα και παραπλανητικές. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο φωτογράφος Άνας Ζαγιέντ Φτεϊχά, συνεργάτης του τουρκικού πρακτορείου ειδήσεων Anadolu, που κατηγορείται ότι δημιουργεί εικόνες, οι οποίες εξυπηρετούν ανοιχτά την προπαγάνδα της Χαμάς.
Εικόνες που συγκλονίζουν, αλλά και χειραγωγούν
Σκελετωμένα παιδιά, απελπισμένοι άμαχοι, σκηνές απόλυτης ένδειας: οι φωτογραφίες από τη Λωρίδα της Γάζας, που δημοσιεύονται από διεθνή μέσα όπως το CNN, το BBC, το Stern, το New York Magazine, η Deutsche Welle και η Bild, έχουν τεράστια απήχηση και επηρεάζουν το πολιτικό κλίμα διεθνώς. Ακόμη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, παραδοσιακά φιλικά διακείμενος προς το Ισραήλ, δήλωσε πρόσφατα ότι «αυτά τα παιδιά φαίνονται πολύ πεινασμένα» και κάλεσε το Ισραήλ να αναθεωρήσει κάποιες από τις τακτικές του.
Φωτογραφίες απόγνωσης από τη Λωρίδα της Γάζας
Αυτή την περίοδο κυκλοφορούν στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα αρκετές σκηνές που δεν ξεχνιούνται εύκολα: ένα πλήθος απελπισμένων ανθρώπων πίσω από φράχτες, κρατώντας άδεια κατσαρολικά και μπολ, προφανώς εκλιπαρώντας για τροφή. Μια μητέρα που κρατά στην αγκαλιά της το σκελετωμένο παιδί της. Από το λεπτό του δέρμα διακρίνονται τα πλευρά του και η σπονδυλική στήλη. Αντί για πάνα, το παιδί φορά μια σακούλα απορριμμάτων. Και επαναλαμβανόμενες εικόνες ανθρώπων που σκύβουν θλιμμένοι πάνω από λευκούς σάκους, όπου διακρίνονται τα περιγράμματα σωμάτων.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο, η Χαμάς έδωσε η ίδια στη δημοσιότητα βίντεο με έναν από τους Ισραηλινούς ομήρους, που κρατά εδώ και σχεδόν δύο χρόνια. Στο βίντεο φαίνεται ο 24χρονος Εβγιατάρ Νταβίντ, σχεδόν σκελετωμένος, να σκάβει έναν ρηχό λάκκο μέσα σε ένα από τα τούνελ όπου, σύμφωνα με πληροφορίες, κρατούνται πολλοί όμηροι. Όπως λέει, σκάβει τον ίδιο του τον τάφο. Δεν υπάρχει φαγητό, παρά μόνο πού και πού μερικές φακές ή φασόλια.
«Και οι όμηροι υποφέρουν από την πείνα στη Γάζα» λέει η Χαμάς, επιχειρώντας να εξηγήσει γιατί έδωσε το βίντεο στη δημοσιότητα, σε μια περίοδο που η διεθνής κοινότητα εμφανίζεται διχασμένη: από τη μία, ανάμεσα στις εκκλήσεις για τερματισμό της διεθνούς απομόνωσης της Γάζας, που οδηγεί μέρα με τη μέρα σε λιμοκτονία τους κατοίκους της περιοχής και, από την άλλη, στην ανάγκη για την άμεση απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων της Χαμάς.
Το βίντεο με τον Ισραηλινό όμηρο της Χαμάς
Την ίδια στιγμή, οργανώσεις όπως ο ΟΗΕ και το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης προειδοποιούν για επικείμενο λιμό. Οι εικόνες συνοδεύονται από ισχυρό συναισθηματικό φορτίο, μεταφέροντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα: ο άμαχος πληθυσμός της Γάζας υποφέρει. Όμως, σύμφωνα με δημοσιογραφικές έρευνες, δεν παρουσιάζεται πάντα η πλήρης αλήθεια.
Για παράδειγμα, ορισμένα από τα παιδιά που εμφανίζονται εξαντλημένα, δεν είναι απαραίτητα έτσι λόγω ασιτίας, αλλά πιθανώς λόγω σοβαρών ασθενειών που αποσιωπήθηκαν. Το αγόρι που κρατά η μητέρα του –φωτογραφία που δημοσίευσε και η Süddeutsche Zeitung- πάσχει από εγκεφαλική παράλυση, μια νευρολογική πάθηση που εξηγεί τη σωματική του κατάσταση.
Η εικόνα που έκανε τον γύρο των διεθνών μέσων ενημέρωσης και υποχρέωσε σε διόρθωση ακόμα και τους New York Times
Μια άλλη εικόνα ενός εξαιρετικά αδύναμου αγοριού, δεν τραβήχτηκε στη Γάζα. Το παιδί φέρει γενετική ασθένεια και από τα μέσα Ιουνίου νοσηλεύεται στην Ιταλία, σύμφωνα με ισραηλινά μέσα που επικαλούνται τοπικές αρχές.
Ο ρόλος του Άνας Ζαγιέντ Φτεϊχά και η στρατευμένη φωτογραφία
Κεντρικό πρόσωπο στη διακίνηση αυτών των εικόνων, όπως γράφει η Bild, είναι ο Άνας Ζαγιέντ Φτεϊχά, Παλαιστίνιος φωτογράφος που εργάζεται για το τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu. Το έργο του παρουσιάζεται διεθνώς ως ντοκουμέντο της κατάστασης στη Γάζα, όμως μαρτυρίες και παράλληλα πλάνα δείχνουν ότι αρκετές σκηνές είναι τουλάχιστον μερικώς σκηνοθετημένες.
Το ρεπορτάζ της Bild για τον Παλαιστίνιο φωτογράφο
Μολονότι πολλοί συνάδελφοί του φωτογραφίζουν άντρες να περιμένουν την ανθρωπιστική βοήθεια, σχηματίζοντας ουρές, ο Φτεϊχά διακινεί μόνο κοντινά πλάνα σε γυναίκες και παιδιά, με φορτισμένα συναισθηματικά κάδρα και τέλειο φωτισμό.
Παράλληλα, στον λογαριασμό του στο Instagram δημοσιεύει φωτομοντάζ όπου απεικονίζεται με στρατιωτική περιβολή, το σήμα «PRESS» στο στήθος και φόντο το σύνθημα «Free Palestine». Σε άλλες αναρτήσεις του, εμφανίζονται βίντεο με το σύνθημα «Fuck Israel». Ο ίδιος είναι ενεργός στο δίκτυο europe.palestine.network, που προωθεί παγκόσμιες δράσεις «αντίστασης» κατά του Ισραήλ.
Φωτογραφία της Bild από το Instagram του Φτεϊχά
Πώς η προπαγάνδα της Χαμάς περνά μέσα από τα φωτορεπορτάζ
Σύμφωνα με τον ιστορικό και ειδικό στη φωτογραφία, Γκέρχαρντ Πάουλ, που επικαλείται σε δική της έρευνα η Süddeutsche Zeitung, η Χαμάς έχει τον πλήρη έλεγχο της παραγωγής εικόνας στον νότιο τομέα της Γάζας. «Ο στόχος είναι να προκαλέσουν συμπόνια στη Δύση και οργή κατά του Ισραήλ» σημειώνει.
Ο ίδιος εξηγεί ότι πολλές εικόνες από τη Γάζα δεν είναι απαραίτητα ψεύτικες, αλλά παρουσιάζονται με τρόπο που κατευθύνει την αντίληψη του κοινού. «Πρόκειται για στρατηγική συναισθηματική κινητοποίηση της μνήμης και της εικόνας» τονίζει. Αντίστοιχα περιστατικά χειραγώγησης έχουν καταγραφεί ήδη από το 2002, όταν ο ιστορικός ηγέτης της PLO, Γιασέρ Αραφάτ, φωτογραφήθηκε «σκοτεινός» και μόνος στο αρχηγείο του, ενώ, λίγα λεπτά αργότερα, βίντεο τον έδειχναν με πλήρη φωτισμό –απλώς επειδή οι ρεπόρτερ είχαν συνεννοηθεί να κλείσουν τα φώτα για το «καλό πλάνο».
Από την άλλη πλευρά, η ισραηλινή κυβέρνηση δεν επιτρέπει ακόμη την είσοδο ανεξάρτητων δημοσιογράφων στη Γάζα. Έτσι, το πεδίο κατακλύζεται σχεδόν αποκλειστικά από Παλαιστίνιους φωτογράφους, πολλοί εκ των οποίων έχουν δεσμούς με τη Χαμάς. Ο εκπρόσωπος των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, Κρίστοφερ Ρες, προειδοποιεί: «Όταν όλοι οι φωτογράφοι στιγματίζονται ως προπαγανδιστές, κινδυνεύουν –πολλοί δέχονται απειλές κατά της ζωής τους».
Παράλληλα, υπογραμμίζει ότι ακόμη και οι σκηνοθετημένες εικόνες μπορούν να αντανακλούν μια πραγματική κατάσταση, εφόσον συνοδεύονται από διαφάνεια.
Ο Γερμανικός Σύνδεσμος Δημοσιογράφων (DJV) επισημαίνει: όλες οι εμπόλεμες πλευρές –και το Ισραήλ- χρησιμοποιούν τις εικόνες, για να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. Το ερώτημα δεν είναι αν οι εικόνες λένε την αλήθεια, αλλά ποια αλήθεια λένε –και ποια αποκρύπτουν. Δεν είναι κάθε φωτογραφία ψεύτικη. Ούτε όμως και κάθε φωτογραφία δείχνει αυτό που ισχυρίζεται…