Πώς έφτασε όμως η Γηραιά ήπειρος σε αυτό το σημείο;
Η πρόσφατη συνάντηση μεταξύ Αμερικανών και Ρώσων αξιωματούχων στη Σαουδική Αραβία, η οποία αφορούσε συζητήσεις για μια ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία, έφερε στην επιφάνεια μια σειρά από καίρια ζητήματα που αφορούν την Ευρώπη και τη θέση της στη διεθνή πολιτική σκηνή. Αν και οι συζητήσεις ήταν σημαντικές, οι Ουκρανοί εκπρόσωποι έλειπαν από τη σύνοδο, όπως και οι ευρωπαϊκοί παράγοντες, γεγονός που δημιούργησε ερωτήματα σχετικά με τη δυναμική των διεθνών σχέσεων και τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο.
Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, προχώρησε σε μια αιχμηρή και επικριτική αξιολόγηση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης, χαρακτηρίζοντας την ως «αδύναμη». Παρά το γεγονός ότι παραδέχθηκε ότι η ετοιμότητα έχει αυξηθεί, σημείωσε ότι η πραγματική ισχύς της Ευρώπης, όσον αφορά τον αριθμό των στρατευμάτων, το ναυτικό, την αεροπορία και τα drones, είναι περιορισμένη. «Ειλικρινά πιστεύω ότι η Ευρώπη είναι αδύναμη σήμερα», δήλωσε ο Ζελένσκι. Αυτή η παρατήρηση φανερώνει μια σκληρή αλήθεια για την κατάσταση της Ευρώπης, ενώ θέτει το ερώτημα του πώς αυτή η ήπειρος, η οποία κάποτε κυριαρχούσε στις παγκόσμιες υποθέσεις, κατέληξε σε αυτή την αδυναμία.
Το ερώτημα αυτό, όπως αναλύεται σε άρθρο του TRT World, αφορά τις βαθύτερες αιτίες της παρακμής της ευρωπαϊκής επιρροής και της μείωσης της στρατηγικής της ισχύος. Για αιώνες, οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες ασκούσαν κυριαρχία και επιρροή σε μεγάλο μέρος του κόσμου, είτε μέσω της άμεσης διακυβέρνησης είτε μέσω πολιτικών και οικονομικών στρατηγικών. Ωστόσο, σήμερα, αυτή η επιρροή έχει μειωθεί σημαντικά και έχει αντικατασταθεί από έναν μοτίβο δισταγμού και αδράνειας. Η εξάρτηση της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι εμφανής, και σε πολλούς κρίσιμους τομείς, η Ευρώπη φαίνεται να έχει παραχωρήσει την ηγεσία στους Αμερικανούς.
Αυτή η εξάρτηση είναι εμφανής σε μια σειρά από συγκρούσεις και κρίσεις, όπως ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του 1990, η συριακή κρίση και η τρέχουσα σύγκρουση στην Ουκρανία, όπου η Ευρώπη δεν κατάφερε να επιβληθεί χωρίς τη στήριξη των ΗΠΑ. Στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, για παράδειγμα, η Ευρώπη υπήρξε αμήχανη και διαχωρισμένη, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες επηρεάζουν σημαντικά τις εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το άρθρο του TRT World αναρωτιέται αν αυτή η αδυναμία είναι αποτέλεσμα μειωμένης βούλησης, έλλειψης καινοτομίας ή μια πιο θεμελιώδης διαρθρωτική αδυναμία. Για να βρει απάντηση σε αυτό το ερώτημα, εξετάζει ένα από τα σημαντικότερα αίτια της παρακμής της Ευρώπης: την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία. Η Ευρώπη, παρά την πολιτική ένταση και τις κυρώσεις που επέβαλε στη Ρωσία λόγω της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης, εξακολουθεί να εξαρτάται από το ρωσικό αέριο για περίπου το 20% των αναγκών της σε υγροποιημένο φυσικό αέριο.
Η αυξανόμενη εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια, η οποία ξεκίνησε πριν από εξήντα χρόνια με την κατασκευή ενός περίπλοκου δικτύου αγωγών, έχει οδηγήσει την Ευρώπη σε ένα κρίσιμο δίλημμα. Από τη μία πλευρά, η Ευρώπη προσπαθεί να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, αλλά από την άλλη συνεχίζει να πληρώνει εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ για ρωσικό αέριο. Ο αγωγός Nord Stream, ο οποίος κάποτε θεωρούνταν σύμβολο του οικονομικού πραγματισμού, έχει εξελιχθεί σε γεωπολιτική θηλιά για την Ευρώπη. Η ενεργειακή αβεβαιότητα και οι υψηλές τιμές ενέργειας επιβαρύνουν την ευρωπαϊκή οικονομία και προκαλούν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες, όπως οι αυξημένες τιμές καταναλωτή και η επιβράδυνση της βιομηχανικής παραγωγής.
Αυτή η ενεργειακή εξάρτηση είναι ενδεικτική ενός γενικότερου προβλήματος που έχει να κάνει με την έλλειψη οικονομικής συνοχής στην Ευρώπη. Παρά την ύπαρξη μιας ενιαίας αγοράς, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια λόγω των εθνικών πολιτικών και των γραφειοκρατικών διαδικασιών, οι οποίες καθιστούν δύσκολη την προώθηση κοινών οικονομικών στρατηγικών. Η ευρωπαϊκή αγορά παραμένει κατακερματισμένη, με τα κράτη μέλη να προτιμούν την εγχώρια αποταμίευση ή την αναζήτηση υψηλότερων αποδόσεων στις αγορές των ΗΠΑ, παρά να επενδύουν στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Euro area #IndustrialProduction down by 1.1% in December 2024 over November 2024, -2.0% over December 2023 https://t.co/SOX8w1IWUr pic.twitter.com/Zu1ewS8jaa
— EU_Eurostat (@EU_Eurostat) February 13, 2025
Η έλλειψη οικονομικής συνοχής συνοδεύεται από έναν σημαντικό περιορισμό στην καινοτομία και την τεχνολογία. Ενώ η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι πρωτοπόρος στην αυτοματοποίηση και την εκβιομηχάνιση, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, της ρομποτικής και των μεγάλων τεχνολογιών. Η Ευρώπη βρίσκεται σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα, με τα αναδυόμενα οικονομικά κέντρα να αυξάνουν τη δυναμική τους και την Ευρώπη να αγωνίζεται να διατηρήσει την πολιτική, οικονομική και στρατηγική της σημασία.
Αυτό το κενό στη στρατηγική καινοτομία δεν έχει περάσει απαρατήρητο από την Ουάσιγκτον. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς, στην πρόσφατη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, τόνισε ότι είναι κρίσιμο για την Ευρώπη να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την άμυνά της τα επόμενα χρόνια. Η δήλωσή του φανερώνει τη δυσαρέσκεια των ΗΠΑ για την έλλειψη ετοιμότητας της Ευρώπης να αναλάβει το βάρος της στρατηγικής της ασφάλειας, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της υποστήριξης των ΗΠΑ προς την Ευρώπη.
Η αδυναμία της Ευρώπης στην παγκόσμια ασφάλεια είναι ορατή σε πολλές κρίσεις, όπως οι πόλεμοι της Γιουγκοσλαβίας, η κρίση στη Συρία, και η αποτυχία να μεσολαβήσει αποτελεσματικά στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης. Η συνεχής εξάρτησή της από τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει κάνει την Ευρώπη να φαίνεται αβέβαιη και διχασμένη σε πολλές διεθνείς συγκρούσεις. Αυτή η αδυναμία επιδεινώνεται από τις εσωτερικές διαφορές εντός του ΝΑΤΟ και τις δυσκολίες να βρεθούν κοινές στρατηγικές απαντήσεις.
Η κατάσταση αυτή καταδεικνύεται με χαρακτηριστικό τρόπο στην Ουκρανία, όπου η Ευρώπη, παρά την υποστήριξη που παρέχει στην Ουκρανία, παραμένει σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδίως όταν πρόκειται για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν συμμετείχαν ενεργά στις τελευταίες διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία στη Σαουδική Αραβία, όπως επισημάνθηκε από τον στρατηγό Κιθ Κέλογκ, αναδεικνύει την περιορισμένη επιρροή της Ευρώπης στις αποφάσεις που αφορούν την ίδια τη στρατηγική της ασφάλειας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει φέρει στην επιφάνεια τα ευρωπαϊκά αδύνατα σημεία: μια υποτονική οικονομία, μια αδύναμη αμυντική βιομηχανία και μειωμένη παραγωγική ικανότητα. Οι τελευταίες παγκόσμιες εξελίξεις, η οικονομική στασιμότητα και οι αμφιλεγόμενες στρατηγικές επιλογές της Ευρώπης την έχουν φέρει σε μια πολύ δύσκολη θέση. Η Ευρώπη είτε θα αντιμετωπίσει αυτή τη συγκυρία ως μια προειδοποίηση για να αναλάβει τις ευθύνες της είτε θα συνεχίσει να κινείται στον κόσμο της γεωπολιτικής ασημαντότητας.