Αποκλειστικό ρεπορτάζ του Reuters φέρνει στο φως την κρίσιμη εμπλοκή πέντε Ρώσων ολιγαρχών δισεκατομμυριούχων και των εταιρειών τους που παράγουν χημικά, στη στήριξη της πολεμικής μηχανής της Μόσχας κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με ανάλυση δεδομένων από μεταφορές μέσω του σιδηροδρομικού δικτύου και οικονομικά στοιχεία, εργοστάσια χημικών που ανήκουν ή ιδρύθηκαν από πλούσιους Ρώσους επιχειρηματίες προμηθεύουν συστατικά που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή εκρηκτικών.
Αυτά τα εκρηκτικά στηρίζουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Από την έναρξη του πολέμου τον Φεβρουάριο του 2022 έως τον Σεπτέμβριο του 2024, πέντε εταιρείες χημικών, στις οποίες έχουν συμμετοχή πέντε δισεκατομμυριούχοι υπό δυτικές κυρώσεις, παρείχαν πάνω από το 75% των χημικών που μεταφέρθηκαν στα μεγαλύτερα εργοστάσια εκρηκτικών της Ρωσίας.
Ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι δισεκατομμυριούχοι
Ανάμεσα στους επιχειρηματίες που σχετίζονται με αυτές τις εταιρείες είναι οι:
- Ρομάν Αμπράμοβιτς: Πρώην ιδιοκτήτης της Chelsea FC
- Βαγκίτ Αλεκπέροφ: Ο πλουσιότερος Ρώσος σύμφωνα με το Forbes, με περιουσία 28,6 δισεκατομμύρια δολάρια
- Αντρέι Μελνιτσένκο: Η περιουσία του εκτιμάται στα 17,5 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το Forbes
Κανένας από τους δύο δεν απάντησε σε σχετικές ερωτήσεις του Reuters.
Η Evraz, εταιρεία στην οποία ο Αμπράμοβιτς κατέχει το 28%, ανέφερε ότι τα χημικά της προορίζονται αποκλειστικά για πολιτική χρήση. Η Lukoil, διυλιστήριο στο οποίο ο Αλεκπέροφ διατηρεί συμμετοχή, δήλωσε ότι «δεν παράγει εκρηκτικά ή συναφή υλικά».
Προμήθειες και χρήση χημικών
Το Reuters ανέλυσε περισσότερες από 600.000 σιδηροδρομικές αποστολές που μετέφεραν χημικά, απαραίτητα για την παραγωγή εκρηκτικών.
Τα στοιχεία προήλθαν από δύο εμπορικές βάσεις δεδομένων της Ρωσίας, μέσω του Open Source Centre, μια βρετανική ΜΚΟ που ασχολείται με τη συλλογή πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στο κοινό και την παρακολούθηση πιθανών παραβιάσεων των κυρώσεων, και περιλάμβαναν λεπτομέρειες για τα φορτία, το βάρος, την προέλευση και τον προορισμό τους.
Οι πέντε εταιρείες παρείχαν χημικά σε πέντε εργοστάσια εκρηκτικών και πυρίτιδας, θυγατρικές της Rostec, του κρατικού κολοσσού όπλων της Ρωσίας, τα οποία υπόκεινται σε δυτικές κυρώσεις.
Ρωσικές επενδύσεις
Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει εξελιχθεί σε έναν πόλεμο πυροβολικού, όπου η έλλειψη εκρηκτικών υψηλής απόδοσης από το ΝΑΤΟ και την Ουκρανία έχει επιτρέψει στις ρωσικές δυνάμεις να κερδίσουν εδάφη, σύμφωνα με πολλούς Ουκρανούς διοικητές που μίλησαν στο Reuters.
Η Μόσχα επενδύει μαζικά στην παραγωγή πυρομαχικών και προσπαθεί να αναπληρώσει τα αποθέματά της. Σύμφωνα με Ουκρανό αξιωματούχο ασφαλείας, το 2024 η Ρωσία παρήγαγε περίπου 2,4 εκατομμύρια βλήματα πυροβολικού και εισήγαγε άλλα 3 εκατομμύρια από τη Βόρεια Κορέα.
Η πρεσβεία της Βόρειας Κορέας στο Λονδίνο δεν απάντησε στις κλήσεις του Reuters για σχόλια.
Η ανάλυση των ειδικών
Η Άννα Ναγκούρνεϊ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, δήλωσε: «Αυτές οι χημικές εταιρείες μπορεί να λειτουργούν ως πολιτικές, αλλά στηρίζουν την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας».
Ο καθηγητής Τόμας Κλαπότκε από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, που βοήθησε στην ανάλυση των δεδομένων, ανέφερε ότι οι συγκεκριμένοι συνδυασμοί χημικών που μεταφέρονται σε συγκεκριμένα εργοστάσια εγείρουν «κόκκινες σημαίες».
Κυρώσεις και προκλήσεις
Παρά τις κυρώσεις στους συγκεκριμένους ολιγάρχες, οι εταιρείες χημικών τους δεν έχουν υποστεί σοβαρές οικονομικές ποινές ή περιορισμούς στις εισαγωγές. Η παραγωγή τους αφορά κυρίως πολιτικά προϊόντα, όπως λιπάσματα.
Ο Πίτερ Χάρελ, πρώην αξιωματούχος του Λευκού Οίκου, δήλωσε πως «Ίσως ήρθε η ώρα να επανεξετάσουμε τις αποφάσεις του 2022, καθώς οι χώρες που βασίζονταν σε ρωσικά λιπάσματα έχουν βρει εναλλακτικές πηγές».
Ωστόσο, ο Μανίς Ν. Ραϊζάντα, καθηγητής γεωργίας στον Καναδά, προειδοποίησε ότι κυρώσεις στις ρωσικές χημικές εταιρείες θα μπορούσαν να επηρεάσουν εκατομμύρια μικροκαλλιεργητές παγκοσμίως, με μικρό οικονομικό κόστος για τη Ρωσία.
Η στάση της Ε.Ε.
Σύμφωνα με το Reuters, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε πως διερευνά «την πιθανότητα νέων μέτρων για να εντείνουμε την πίεση και να κλείσουμε τα παραθυράκια, χωρίς να πλήξουμε την επισιτιστική ασφάλεια».
Οι δεσμοί των δισεκατομμυριούχων με τη στρατιωτική βιομηχανία
Ανάμεσα στα πέντε εργοστάσια πυρομαχικών που προμηθεύονται χημικά από εταιρείες δισεκατομμυριούχων, ξεχωρίζει η τεράστια μονάδα Sverdlov στο Ντζερζίνσκ.
Σύμφωνα με Ουκρανό αξιωματούχο, το εργοστάσιο είναι ο μοναδικός σημαντικός παραγωγός των πλαστικών εκρηκτικών HMX και RDX που χρησιμοποιούνται σε πυρομαχικά και πυραύλους στη Ρωσία.
Δύο εργοστάσια της Eurochem, μία από τις μεγαλύτερες κατασκευάστριες λιπασμάτων παγκοσμίως, που ιδρύθηκε από τον Ρώσο δισεκατομμυριούχο Αντρέι Μελνιτσένκο, προμηθεύουν χημικά στη Sverdlov, σύμφωνα με δεδομένα σιδηροδρομικών μεταφορών.
Τιμολόγια που εξέτασε το Reuters επιβεβαιώνουν ότι η Eurochem υπήρξε προμηθευτής της Sverdlov κατά το προηγούμενο έτος.
Ο δισεκατομμυριούχος Μελνιτσένκο, δεν απάντησε σε ερωτήσεις του Reuters. Μετά την επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, μετέφερε το μερίδιό του στην Eurochem σε trust που ωφελεί τη σύζυγό του.
Τέλος, ερωτήσεις που στάλθηκαν στη διεύθυνση email του εργοστασίου Sverdlov παρέμειναν εξίσου αναπάντητες.
Η Uralchem, μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες λιπασμάτων, που ιδρύθηκε από τον δισεκατομμυριούχο Ντμίτρι Μαζεπίν (ο οποίος υπόκειται σε κυρώσεις), προμήθευσε το εργοστάσιο Sverdlov με περισσότερους από 27.000 μετρικούς τόνους νιτρικού αμμωνίου, σύμφωνα με τα σιδηροδρομικά δεδομένα.
Το νιτρικό αμμώνιο χρησιμοποιείται για την παραγωγή HMX και RDX, ενώ αναμιγνύεται με TNT για την κατασκευή του εκρηκτικού Amatol.
Η Uralchem προμήθευσε επίσης 6.000 μετρικούς τόνους νιτρικού οξέος από το εργοστάσιο αζωτούχων λιπασμάτων της στο Μπερεζνίκι. Οι ίδιες καταγραφές δείχνουν ότι δύο κρατικά εργοστάσια πυρομαχικών, το Tambov Gunpowder Plant και το Kazan Gunpowder Plant, έλαβαν χημικά από την Uralchem.
Η απάντηση της Eurochem
Σε απάντηση λεπτομερών ερωτήσεων, η Eurochem δήλωσε ότι το ρεπορτάζ του Reuters περιέχει «πολλά ουσιαστικά πραγματικά σφάλματα».
Στην ανακοίνωση της εταιρείας, που έχει έδρα στην Ελβετία, αναφέρεται: «Η Eurochem δεν αποτελεί μέρος του αμυντικού τομέα της ρωσικής οικονομίας και κανένα από τα προϊόντα μας δεν σχεδιάζεται για στρατιωτική χρήση».
Η εταιρεία επίσης ανέφερε ότι το 97% της παραγωγής της αφορά λιπάσματα, ενώ προμηθεύει και άλλες βιομηχανικές χημικές ουσίες σε διάφορους πελάτες στη Ρωσία και το εξωτερικό. Ωστόσο, δεν απάντησε στις ερωτήσεις του Reuters για τις αποστολές χημικών στη Sverdlov.
Η απάντηση της Uralchem
Διαρροές ρωσικών φορολογικών τιμολογίων που εξετάστηκαν από το Reuters, αποκάλυψαν ότι η Uralchem προμήθευσε, εκτός από τη Sverdlov, τα εργοστάσια Tambov, Kazan και το κρατικό εργοστάσιο Perm Powder το προηγούμενο έτος.
Σε ερωτήσεις σχετικά με τις αποστολές, η Uralchem δήλωσε ότι οι πληροφορίες είναι «εσφαλμένες» χωρίς να παρέχει περαιτέρω διευκρινίσεις.
Ο Ντμίτρι Μαζέπιν, που μείωσε την ιδιοκτησία του στην εταιρεία από 100% σε 48% μετά την εισβολή στην Ουκρανία, δεν ήταν διαθέσιμος για σχόλια. Τα εργοστάσια Tambov, Perm και Kazan επίσης δεν απάντησαν σε ερωτήσεις που στάλθηκαν στις καταχωρημένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις τους.
Συμβολή της Evraz
Ένα εργοστάσιο χάλυβα στη Σιβηρία, ιδιοκτησίας της Evraz, που είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο του Λονδίνου, προμήθευσε 5.000 μετρικούς τόνους τολουολίου -βασικό συστατικό για την παραγωγή TNT- στο εργοστάσιο Biysk Oleum, σύμφωνα με τα σιδηροδρομικά δεδομένα που ανέλυσε το Reuters.
Η Evraz, η οποία τέθηκε υπό κυρώσεις από τη βρετανική κυβέρνηση το 2022, δήλωσε ότι προμήθευε τολουόλιο «αποκλειστικά για πολιτική χρήση».
Ωστόσο, τον Απρίλιο του 2024, η κυβέρνηση της περιοχής Κράι των Αλταΐων, όπου βρίσκεται η πόλη Μπισκ, συμπεριέλαβε το εργοστάσιο στις εγκαταστάσεις που «αύξησαν σημαντικά» την παραγωγή τους το 2023 για την εκπλήρωση συμβάσεων κρατικών αμυντικών προμηθειών.
Άλλες εταιρείες και τα χημικά που προμηθεύουν
Δύο ακόμα εταιρείες που συνδέονται με δισεκατομμυριούχους προμηθεύουν χημικά σε εργοστάσια πυρομαχικών:
- Sredneuralsk Copper Smelting Plant (SUMZ): Παρέχει oleum στα εργοστάσια Tambov, Kazan και Perm Powder. Το εργοστάσιο ιδρύθηκε από τον μεγιστάνα μετάλλων Ισκαντέρ Μαχμούντοβ.
- Lukoil: Το διυλιστήριο της Lukoil στο Περμ προμήθευσε 6.500 μετρικούς τόνους τολουολίου στα εργοστάσια Perm Powder, Kazan και Biysk.
Η Lukoil, της οποίας ο πρώην πρόεδρος Βαγκίτ Αλεκπέροφ διατηρεί μερίδιο 8,55%, δήλωσε ότι το διυλιστήριο της «δεν παράγει εκρηκτικά ή σχετικά εξαρτήματα».