Στον ολοένα και πιο δικτυωμένο κόσμο μας, δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε νέους ανθρώπους να περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους κοιτάζοντας επίμονα μια οθόνη. Ο εθισμός αυτός σε δημοφιλείς εφαρμογές, όπως Instagram, Facebook, TikTok, Χ, YouTube και Netflix απειλεί πλέον την ψυχική υγεία ορισμένων νέων και καθιστά αναγκαία την απεξάρτησή τους, όπως θα γινόταν και με κάθε άλλο βλαβερό εθισμό.
Η αυξανόμενη συχνότητα του εθισμού αυτού κάνει τώρα τους ειδικούς στη Βρετανία να ζητούν να ανακηρυχθεί ο Ιανουάριος «εθνικός μήνας ψηφιακής απεξάρτησης», με στόχο την καταπολέμηση «της πιο διαδεδομένης κακής συνήθειας του κόσμου». Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας της Βρετανίας καταγράφουν αύξηση 100% τα τελευταία τρία χρόνια στον αριθμό ανθρώπων που αναζητούν βοήθεια για να ξεπεράσουν τον εθισμό τους στην οθόνη του κινητού. «Η πρωτοχρονιά είναι η ημερομηνία που καλούμαστε να κάνουμε μικρές αλλαγές, οι οποίες θα βελτιώσουν σημαντικά τις ζωές μας. Για τους περισσότερους από εμάς η μείωση του χρόνου που περνάμε μπροστά σε οθόνες είναι ο καλύτερος τρόπος αυτοβελτίωσης», λέει η Μπεθ Τάτγκεϊ, ψυχοθεραπεύτρια στον Δήμο Μπέρμιγχαμ.
Το «χημικό της χαράς»
«Ο όρος εθισμός παραπέμπει συνήθως στην τοξικομανία ή στην κατάχρηση “ψυχαγωγικών” ναρκωτικών. Ο εθισμός στην οθόνη είναι όμως κι αυτός πολύ σοβαρό πρόβλημα. Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη κακή συνήθεια στον κόσμο, η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε εθισμό για κάποιους και να επηρεάσει σοβαρά την ψυχική υγεία των ίδιων και των οικείων τους», λέει η Τάτγκεϊ. Οι ειδικοί εξηγούν ότι ο ήχος έναρξης λειτουργίας του τηλεφώνου μάς οδηγεί σε άμεση απελευθέρωση ντοπαμίνης –ουσία νευροπομπός, γνωστή ως «χημικό της χαράς»– στον εγκέφαλο. Με την πάροδο του χρόνου ο εγκέφαλος αναπτύσσει «παβλοφικό» συνειρμό μεταξύ της χρήσης του τηλεφώνου και της ικανοποίησης, που μπορεί να εξελιχθεί σε εθισμό.
«Η αύξηση στον χρόνο χρήσης των κινητών είναι ανησυχητική. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να υιοθετούμε ενεργητικές μεθόδους για τη μείωση του χρόνου αυτού. Οι γονείς θα διαπιστώσουν ότι κάτι τέτοιο θα τους διευκολύνει πολύ όταν θα ζητήσουν από τα παιδιά τους να μην είναι συνέχεια κολλημένα στην οθόνη και δεν θα μοιάζουν υποκριτές όταν οι ίδιοι δεν μπορούν να τηρήσουν τον κανόνα τους», λέει η Τάτγκεϊ. Μια από τις απλούστερες λύσεις είναι η απενεργοποίηση των ειδοποιήσεων.
Η οικογενειακή σύμβουλος Τζόρτζια Στόρμερ προσθέτει: «Οπως και με άλλους εθισμούς, ο εθισμός στην οθόνη αποτελεί συνήθως σημάδι πιο σοβαρού προβλήματος στην καθημερινή μας ζωή. Αρπάζουμε τη συσκευή ως σχεδία σωτηρίας για να νιώσουμε καλύτερα, αντί να αντιμετωπίσουμε ευθέως το πρόβλημά μας».
Η Τάτγκεϊ βλέπει από κοντά τις επιπτώσεις των ανθυγιεινών ψηφιακών συνηθειών στους ασθενείς της. «Ο εθισμός αυτός ενισχύει το αίσθημα μοναξιάς και αποξένωσης από τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Μας κάνει να νιώθουμε εξάντληση, απογοήτευση και άγχος. Σε κάποιους μπορεί να έχει σοβαρές και μακροπρόθεσμες ψυχολογικές συνέπειες, ιδιαίτερα αν ο εθισμός αρχίσει από τη νεαρή ηλικία», λέει η ψυχοθεραπεύτρια.
Η Στόρμερ, από τη μεριά της, επισημαίνει ότι ο εθισμός στην οθόνη οδηγεί σε φαύλο κύκλο. «Ξεκινάει συχνά σαν δραστηριότητα αναπλήρωσης όταν νιώθουμε μοναξιά, άγχος ή αντιμετωπίζουμε προβλήματα στις σχέσεις μας. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι όταν νιώθουμε έτσι, ο χρόνος που περνάμε στην οθόνη επιβαρύνει τη διάθεσή μας αντί να τη βελτιώνει. Οι οθόνες μάς κάνουν να νιώθουμε πιο μόνοι, πιο ξεκομμένοι και λιγότερο ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας. Εμποδίζουν επίσης τις “υγιείς” στρατηγικές αντιμετώπισης της μελαγχολίας, όπως το βάδισμα, η παραμονή στην ύπαιθρο, η επικοινωνία με ανθρώπους και ο ποιοτικός ύπνος», λέει.
Η ιδέα του εθνικού μήνα ψηφιακής απεξάρτησης αποτελεί ιδανική αρχή, σύμφωνα με την Τάτγκεϊ. «Κάποιες αλλαγές στις συνήθειές μας έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές. Ο περιορισμός του ημερήσιου χρόνου παραμονής σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης στα 30 λεπτά μπορεί να οδηγήσει σε δραστικό περιορισμό των συμπτωμάτων μοναξιάς και κατάθλιψης», λέει η ψυχοθεραπεύτρια.
Ελλειψη αυτοπεποίθησης
Ο μέσος Αμερικανός ελέγχει το τηλέφωνό του περισσότερες από 100 φορές την ημέρα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύει το περιοδικό Fortune, ενώ οι αλγόριθμοι των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης φέρουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για το φαινόμενο αυτό και για τον εθισμό πολλών χρηστών. Οι Αμερικανοί μαθητές περνούν κατά μέσο όρο πέντε ώρες την ημέρα στα κοινωνικά δίκτυα, με τη χρήση αυτή να συνδέεται με ψυχικές διαταραχές αλλά και με έλλειψη αυτοπεποίθησης και μελαγχολία, ιδίως σε νεαρά κορίτσια.
Αντίθετα, ο περιορισμός του χρόνου στα κοινωνικά δίκτυα έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα επίπεδα άγχους και τα συμπτώματα κατάθλιψης, ενώ δίνει λύση στη «φοβία της άγνοιας» ή FOMO (Fear Of Missing Out), καινοφανής φοβία, η οποία πηγάζει από την ψευδαίσθηση της απώλειας επαφής με τις εξελίξεις, όπως αυτές αποτυπώνονται στον μικρόκοσμο των κοινωνικών δικτύων.
Η «αποσύνδεση» δεν πρέπει να γίνει απότομα
1 Περιορίστε όσο μπορείτε τον χρόνο που περνάτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
2 Αποφύγετε το multitasking – την ταυτόχρονη παρακολούθηση τηλεόρασης και οθόνης κινητού.
3 Οσο πιο αρνητική ήταν η διαδικτυακή εμπειρία σας, τόσο μεγαλύτερος πρέπει να είναι ο χρόνος αποχής σας από το δίκτυο.
4 Η σταδιακή απεξάρτηση είναι ο δρόμος προς μία βιώσιμη και υγιή σχέση με τα social media.
5 Εξίσου σημαντική είναι η σταδιακή επανεισαγωγή στα μέσα αυτά, ύστερα από περίοδο αποχής για απεξάρτηση.