Δέκα μήνες πολέμου και καταστροφής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, μια σύγκρουση με τη Ρωσία στην «αυλή» της Ευρώπης, περνά στον δεύτερο χρόνο -ημερολογιακά-, χωρίς να υπάρχει στον ορίζοντα καμία προοπτική τερματισμού του. Το 2023 πολλά θα κριθούν στο πεδίο της διπλωματίας αλλά και των μαχών. Το BBC απευθύνθηκε σε στρατιωτικούς αναλυτές με το ερώτημα πώς πιστεύουν ότι θα εξελιχθεί ο πόλεμος το 2023. Θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το επόμενο έτος και πώς – στο πεδίο της μάχης ή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων; Ή μπορεί και το 2024 ακόμη να μιλάμε για πόλεμο;
O Mάικλ Κλαρκ, αναπληρωτής διευθυντής του Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών στο Εξετερ, σχολιάζει: «Οσοι επιδιώκουν να εισβάλουν σε μια άλλη χώρα οπουδήποτε στις μεγάλες ευρασιατικές στέπες καταδικάζονται τελικά να ξεχειμωνιάσουν σε αυτήν. Ο Ναπολέων, ο Χίτλερ και ο Στάλιν έπρεπε όλοι να κρατήσουν τον στρατό τους υπ’ ατμόν εν όψει ενός χειμώνα στις στέπες. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν κάνει ακριβώς το ίδιο, ενώ προετοιμάζεται για μια νέα ρωσική επίθεση την άνοιξη. Και οι δύο πλευρές χρειάζονται μια παύση, αλλά οι Ουκρανοί είναι καλύτερα εξοπλισμένοι και έχουν κίνητρο για να συνεχίσουν.
Εκτιμούμε ότι θα διατηρήσουν την πίεση, τουλάχιστον στο Ντονμπάς. Το Κίεβο θα είναι απρόθυμο να σταματήσει όταν το έπαθλο είναι τόσο μεγάλο. Οι ουκρανικές επιθέσεις ενδέχεται, ωστόσο, να σταματήσουν στα νοτιοδυτικά, μετά την ανάκτηση της Χερσώνας. Η διέλευση στην ανατολική πλευρά του ποταμού Ντνίπρο, που ασκεί πίεση στις ευάλωτες οδικές και σιδηροδρομικές συνδέσεις της Ρωσίας προς την Κριμαία, μπορεί να αποδειχθεί μια πολύ απαιτητική επιχείρηση. Αλλά το ενδεχόμενο το Κίεβο να ξεκινήσει μια νέα αιφνιδιαστική επίθεση δεν μπορεί ποτέ να αποκλειστεί.
Το 2023, καθοριστικός παράγοντας θα είναι η τύχη της εαρινής επίθεσης της Ρωσίας. Ο Πούτιν είχε παραδεχτεί ότι περίπου 50.000 στρατιώτες βρίσκονται ήδη στο μέτωπο, ενώ 250.000 από αυτούς που μόλις επιστρατεύτηκαν εκπαιδεύονται για το επόμενο έτος. Περιμένουμε, λοιπόν, περισσότερο πόλεμο. Μια σύντομη και ασταθής κατάπαυση του πυρός είναι η μόνη εναλλακτική. Ο Πούτιν έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα σταματήσει. Και η Ουκρανία έχει ξεκαθαρίσει ότι εξακολουθεί να μάχεται για τη ζωή της».
Ο αναλυτής Αντρέι Πιοντκόβσκι, με έδρα την Ουάσινγκτον, εκτιμά ότι η Ουκρανία θα κερδίσει, αποκαθιστώντας πλήρως την εδαφική της ακεραιότητα, το αργότερο έως την άνοιξη του 2023. Δύο παράγοντες τον οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα. Ο ένας είναι το κίνητρο, η αποφασιστικότητα και το θάρρος του ουκρανικού στρατού και του ουκρανικού έθνους στο σύνολό του, κάτι που δεν έχει προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία του πολέμου. Ο άλλος είναι το γεγονός ότι η Δύση επιτέλους συνειδητοποίησε το μέγεθος της ιστορικής πρόκλησης που αντιμετωπίζει. Αυτό φαίνεται καλύτερα από μια πρόσφατη δήλωση του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ.
«Το τίμημα που πληρώνουμε είναι σε χρήμα. Ενώ το τίμημα που πληρώνουν οι Ουκρανοί είναι σε αίμα. Εάν τα αυταρχικά καθεστώτα δουν ότι η βία ανταμείβεται, όλοι θα πληρώσουμε πολύ υψηλότερο τίμημα. Και ο κόσμος θα γίνει πιο επικίνδυνος για όλους μας. Ο ακριβής χρόνος της αναπόφευκτης ουκρανικής νίκης θα καθοριστεί από την ταχύτητα με την οποία το ΝΑΤΟ μπορεί να παραδώσει ένα νέο πακέτο εξοπλισμών που αλλάζει το παιχνίδι (τανκς, αεροπλάνα, πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς)».
Ο Πιοντκόβσκι εκτιμά ότι η Μελιτόπολη θα αποτελέσει το βασικό πεδίο μάχης τους επόμενους μήνες (ίσως και εβδομάδες). Εχοντας καταλάβει τη Μελιτόπολη, οι Ουκρανοί θα μετακινηθούν εύκολα στην Αζοφική Θάλασσα, διακόπτοντας ουσιαστικά τις γραμμές ανεφοδιασμού και επικοινωνίας προς την Κριμαία. Η ρωσική συνθηκολόγηση θα συμφωνηθεί επίσημα σε τεχνικές συνομιλίες. Οι νικήτριες δυνάμεις -Ουκρανία, Η.Β., ΗΠΑ- θα διαμορφώσουν μια νέα αρχιτεκτονική διεθνούς ασφάλειας.
Δίχως τέλος
Η Μπάρμπαρα Ζαντσέτα, καθηγήτρια στο τμήμα Πολεμικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου, εκτιμά ότι «ο Βλαντιμίρ Πούτιν περίμενε την παθητική αποδοχή από την Ουκρανία των ενεργειών του ισχυρότερου γείτονά του, χωρίς ουσιαστική ανάμειξη άλλων χωρών. Αυτός ο σοβαρός λάθος υπολογισμός οδήγησε σε μια παρατεταμένη σύγκρουση, χωρίς φαινομενικά ορατό τέλος.
Ο χειμώνας θα είναι δύσκολος, καθώς οι ρωσικές επιθέσεις στις ουκρανικές υποδομές θα προσπαθήσουν να σπάσουν το ηθικό και την αντοχή ενός ήδη συντετριμμένου πληθυσμού. Αλλά η ουκρανική ανθεκτικότητα είναι εντυπωσιακή και έτσι θα παραμείνει. Ο πόλεμος θα συνεχιστεί. Οι προοπτικές για διαπραγμάτευση είναι ζοφερές. Για μια πιθανή ειρηνευτική συμφωνία, οι βασικές απαιτήσεις τουλάχιστον μιας πλευράς πρέπει να αλλάξουν. Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι αυτό συνέβη ή ότι θα συμβεί σύντομα».
Σενάρια
Το κόστος του πολέμου, τόσο υλικό όσο και ανθρώπινο, μπορεί να σπάσει το επίπεδο δέσμευσης της ρωσικής πολιτικής ελίτ. Το «κλειδί» θα είναι μέσα στη Ρωσία. Οι προηγούμενοι πόλεμοι στους οποίους ο λάθος υπολογισμός ήταν ένα κρίσιμο στοιχείο, όπως το Βιετνάμ για τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Αφγανιστάν για τη Σοβιετική Ενωση, τελείωσαν μόνο με αυτόν τον τρόπο. Οι εσωτερικές πολιτικές συνθήκες μετατοπίστηκαν στη χώρα που είχε υπολογίσει λανθασμένα, καθιστώντας την έξοδο -είτε «τιμητική» είτε όχι- τη μόνη βιώσιμη επιλογή.
Αυτό μπορεί να συμβεί, ωστόσο, μόνο εάν η Δύση παραμείνει σταθερή στην υποστήριξή της προς την Ουκρανία, εν όψει των αυξημένων εσωτερικών πιέσεων που συνδέονται με το κόστος του πολέμου. Δυστυχώς, αυτή θα συνεχίσει να είναι μια μακροχρόνια πολιτική, οικονομική και στρατιωτική μάχη. Και μέχρι το τέλος του 2023 πιθανότατα θα είναι ακόμα σε εξέλιξη.
«Η Μόσχα θα χάσει και στην Κριμαία»
O Μπεν Χότζες, πρώην διοικητής στρατηγός των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη, θεωρεί ότι είναι πολύ νωρίς να μιλά κανείς στο Κίεβο για νίκη, αν και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θα κερδίσουν αυτόν τον πόλεμο, πιθανότατα το 2023.
«Τα πράγματα θα κινηθούν πιο αργά κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι δυνάμεις της Ουκρανίας θα είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν καλύτερα από τις δυνάμεις της Ρωσίας, λόγω του εξοπλισμού που προέρχεται από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και τη Γερμανία. Μέχρι τον Ιανουάριο, η Ουκρανία θα μπορούσε να είναι σε θέση να ξεκινήσει την τελική φάση της εκστρατείας, που είναι η απελευθέρωση της Κριμαίας. Γνωρίζουμε από την ιστορία ότι ο πόλεμος είναι μια δοκιμασία θέλησης και μια δοκιμασία υλικοτεχνικής υποστήριξης» λέει ο Χότζες, και συμπληρώνει:
«Οταν βλέπω την αποφασιστικότητα του ουκρανικού λαού και των στρατιωτών, και τη ραγδαία βελτίωση της υλικοτεχνικής κατάστασης για την Ουκρανία, δεν βλέπω άλλο αποτέλεσμα παρά μόνο μια ρωσική ήττα.
Η ρωσική αποχώρηση από τη Χερσώνα με οδήγησε εν μέρει σε αυτό το συμπέρασμα. Πρώτον, ως ψυχολογική ώθηση για τον ουκρανικό λαό, δεύτερον, ως μια βαθιά αμηχανία για το Κρεμλίνο και, τρίτον, δίνοντας στις δυνάμεις της Ουκρανίας ένα βασικό επιχειρησιακό πλεονέκτημα – όλες οι προσεγγίσεις στην Κριμαία βρίσκονται πλέον εντός εμβέλειας των ουκρανικών οπλικών συστημάτων. Πιστεύω ότι στα τέλη του 2023 η Κριμαία θα αποκατασταθεί πλήρως υπό τον ουκρανικό έλεγχο και κυριαρχία, αν και μπορεί να υπάρξει κάποιο είδος ή συμφωνία που επιτρέπει στη Ρωσία να καταργήσει σταδιακά μέρος της ναυτικής της παρουσίας στη Σεβαστούπολη, ίσως ακόμη και μέχρι το τέλος της συνθήκης (περίπου το 2025 ) που υπήρχε πριν από την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία.
Θα γίνουν προσπάθειες ανασυγκρότησης στην ουκρανική υποδομή κατά μήκος της ακτής της Αζοφικής Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένων των σημαντικών λιμανιών της Μαριούπολης και του Μπερντιάνσκ, και η επαναλειτουργία του καναλιού της βόρειας Κριμαίας που εκτρέπει το νερό από τον Ντνίπρο στην Κριμαία θα είναι ένα άλλο σημαντικό έργο».
Επανάληψη του ίδιου σκηνικού
Ο Ντέιβιντ Τζέντελμαν, στρατιωτικός αναλυτής, με έδρα το Ισραήλ, σχολιάζει ότι αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία δεν είναι «πώς θα τελειώσει» ο πόλεμος, αλλά τι θα ήθελε να πετύχει η κάθε πλευρά στην επόμενη φάση.
«Μόνο περίπου οι μισοί από τους 300.000 επιστρατευμένους στρατιώτες της Ρωσίας βρίσκονται ήδη στις εμπόλεμες ζώνες. Οι υπόλοιποι δίνουν στους Ρώσους την ευκαιρία να ξεκινήσουν μια νέα, μεγάλης κλίμακας, επίθεση. Η κατοχή των περιοχών του Λουχάνσκ και του Ντόνετσκ θα συνεχιστεί, αλλά μια σημαντική ρωσική επανάσταση, όπως η κίνηση από τον νότο στο Πάβλογκραντ για να περικυκλωθούν οι ουκρανικές δυνάμεις στο Ντονμπάς, είναι λιγότερο πιθανή. Η συνέχιση των επιθέσεων στις ουκρανικές ενεργειακές υποδομές αποτελεί μέρος της στρατηγικής ενός πολέμου φθοράς. Σημαντικές ουκρανικές δυνάμεις απελευθερώθηκαν επίσης έπειτα από μια ρωσική υποχώρηση από τη Χερσώνα. Για αυτούς τη μεγαλύτερη στρατηγική αξία έχει η νότια κατεύθυνση προς τη Μελιτόπολη ή το Μπερντιάνσκ, καθώς στόχος είναι να κόψουν τον ρωσικό ηπειρωτικό διάδρομο προς την Κριμαία. Αυτή θα ήταν μια μεγάλη ουκρανική νίκη, και γι’ αυτό ακριβώς οι Ρώσοι οχυρώνουν τη Μελιτόπολη. Μια άλλη επιλογή για την Ουκρανία είναι το Σβάτοβε – η επιτυχία εκεί θα έθετε σε κίνδυνο ολόκληρη τη βόρεια πλευρά της ρωσικής δύναμης. Το μεγάλο ερώτημα είναι πόσες ουκρανικές δυνάμεις είναι ελεύθερες και διαθέσιμες για την επίθεση σε αυτό το σημείο και ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα».
Πέρασε σε νέα φάση η εισβολή
Ο Μπάιντεν κάλεσε τον Ζελένσκι στην Ουάσινγκτον επειδή πιστεύει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία εισέρχεται σε «νέα φάση». Η έλευση του χειμώνα και οι ρωσικές επιθέσεις σε μη στρατιωτικές υποδομές ήταν κατά τον Oυκρανό πρόεδρο η κατάλληλη στιγμή να κάνει μια δραματική δημόσια έκκληση για συνεχή διεθνή υποστήριξη. Ωστόσο, η νέα φάση δεν είναι μόνο στο πεδίο της μάχης. Σε όλον τον κόσμο οι ηγέτες αντιμετωπίζουν τις τραγικές συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας. Οι υψηλότερες τιμές ενέργειας και τροφίμων, που εν μέρει προκλήθηκαν από τις σκληρές κυρώσεις στη Μόσχα, έχουν προκαλέσει προβλήματα στους πολιτικούς στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στην Ουάσινγκτον οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα υποστηρίξουν κάθε αίτημα του Μπάιντεν για βοήθεια στην Ουκρανία. Είναι ενδεικτικό ότι ορισμένοι Ρεπουμπλικάνοι αρνήθηκαν να παρευρεθούν στην ομιλία του Ζελένσκι στο Κογκρέσο, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα δολάρια που «φεύγουν» από τις ΗΠΑ. Την ίδια ώρα, φαίνεται ότι η Ρωσία δεν μπορεί τώρα να κερδίσει τον πόλεμο με τους όρους που είχε αρχικά θέσει να επιτύχει: να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο της Ουκρανίας. Από την άλλη, ο Πούτιν έχει επενδύσει προσωπικά στον πόλεμο που δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει.
Η Ουκρανία, εν τω μεταξύ, είναι πλέον αρκετά εξοπλισμένη για να μη χάσει τον πόλεμο, αλλά όχι τόσο ώστε να πετύχει μια μεγάλη οριστική νίκη. Η άνοιξη θα είναι καθοριστική για τη συνέχιση ή το τέλος του πολέμου.