Το νέο ντηλ ΗΠΑ – Ρωσίας – Κίνας, η ονομαζόμενη νέα Γιάλτα, οι κανόνες, δηλαδή, της υπό διαμόρφωση νέας παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων διακυβεύονται, ως όλα δείχνουν, με αφορμή το «Ουκρανικό». Ανάμεσα στις μυλόπετρες ΗΠΑ – Ρωσίας η Ευρώπη, σε εξαιρετικά δύσκολη θέση
Στις 19 Φεβρουαρίου 2022, ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, δήλωνε ότι, «γυρνώντας από τη Μόσχα έφερα μαζί μου την ευθεία τοποθέτηση του συναδέλφου μου, Σεργκέϊ Λαβρόφ, ότι η Ρωσία δεν πρόκειται να εισβάλει στην Ουκρανία».
Βιάστηκε και διαψεύσθηκε από τα γεγονότα. Ο Έλληνας υπουργός βιάστηκε να μεταφέρει τις ρωσικές λεκτικές «διαβεβαιώσεις», που δεν συνοδεύονταν από καμιά εγγύηση.
Όπως το ίδιο βιαστικές και υψηλού ρίσκου ήταν οι κινήσεις του να επισκεφθεί τη Μαριούπολη, πόλη με ελληνικό πληθυσμό στη νοτιοανατολική Ουκρανία, καθώς και τη Μόσχα στη συνέχεια.
Πόσο μάλλον, αφού ο ίδιος δεν κόμιζε καμία ουσιαστική ελληνική θέση για διπλωματική διαμεσολάβηση ανάμεσα στη Δύση, τη Ρωσία και την Ουκρανία. Επισκέψεις που έδειχναν να έγιναν περισσότερο για επικοινωνιακούς σκοπούς και όχι για να εξυπηρετηθούν ουσιαστικοί στόχοι ειρήνευσης.
Η Ελλάδα, βέβαια, θα μπορούσε να παίξει κάποιον διαμεσολαβητικό ρόλο, δίχως μικρομεγαλισμούς και ψευδαισθήσεις, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της ως μικρής χώρας, πλην όμως μέλους της ΕΕ και του ΝΑΤΟ με σχετικά καλές γέφυρες με τη Μόσχα. Από αυτού του σημείου, μέχρι να εκτίθεται με διπλωματικές περατζάδες, δεξιά αριστερά, έτσι χωρίς σχέδιο, η απόσταση είναι πολύ μεγάλη.
Ιδιότυπη «εισβολή»
Δεν πέρασαν, λοιπόν, ούτε δύο ημέρες από τη δήλωση Δένδια και η Μόσχα έκανε την κίνησή της στη σκακιέρα. Αναγνώρισε τις αυτόνομες -από το 2014- περιοχές του Ντονμπάς και αποφάσισε να στείλει εκεί «ειρηνευτικές δυνάμεις» (!).
Να σημειωθεί πως οι περιοχές που ελέγχονται από τους φιλορώσους αυτονομιστές (πόλεις Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ) αποτελούν το 30% της επαρχίας Ντονμπάς στην Ανατολική Ουκρανία. Το υπόλοιπο 70% ανήκει στην Ουκρανία. Οι περιοχές αποσχίσθηκαν από την Ουκρανία το 2014-2015, μετά την ανατροπή του φιλορώσου προέδρου της χώρας, Γιαννουκόβιτς, και τον εμφύλιο που ακολούθησε στην Ανατολική και Νότιο – Νοτιοανατολική Ουκρανία.
Στην πραγματικότητα, η αποστολή «ειρηνευτικών δυνάμεων» στην Ανατολική Ουκρανία αποτελεί μια ιδιότυπη εισβολή στην Ουκρανία. Βέβαια, ατύπως, ρωσικές δυνάμεις στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ υπήρχαν ήδη από 2014.
Ως εκ τούτου, δεν πρόκειται για σημερινή εισβολή, αφού έτσι κι αλλιώς οι Ρώσοι ήταν στην Ανατολική Ουκρανία. Στο μεταξύ, όμως, από το 2014 και μετά οργανώθηκαν και ένοπλες δυνάμεις με την στρατολόγηση ντόπιου πληθυσμού. Το ίδιο, βεβαίως, έκαναν και οι ΝΑΤΟϊκοί στην Ουκρανία, εκπαιδεύοντας τον στρατό της και στέλνοντάς της όπλα.
Κυρώσεις
Τώρα, πάντως, με το προσωπείο της «ειρηνευτικής δύναμης», οι ρωσικές δυνάμεις μπαίνουν και τυπικά σε ουκρανικά εδάφη. Κάτι που θα σημάνει κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας και μεγάλο κόστος για τη χώρα. Ήδη, το ρούβλι έχει σημειώσει πολύ μεγάλη πτώση σε σχέση με το δολάριο και το ευρώ.
Ωστόσο, και το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας, επιβλήθηκαν κυρώσεις, αλλά η Ρωσία τις ξεπέρασε. Εξάλλου, δεν ήταν λίγες εκείνες οι Δυτικές εταιρείες που έκαναν χρυσές δουλειές με τη Ρωσία από την πίσω πόρτα. Κάτι που έκανε, άλλωστε, και η Ελλάδα, αν και θεωρείται ότι είναι από τους πλέον χαμένους από τις έως τώρα κυρώσεις και αντι-κυρώσεις Δύσης – Ρωσίας.
Για «ανθρωπιστικούς λόγους»
Ταυτόχρονα, με την αναγνώριση της ανεξαρτησίας των «Δημοκρατιών» του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, η Μόσχα ουσιαστικά εφαρμόζει τις πρακτικές που έχουν εγκαινιαστεί από τη Δύση ήδη από τη δεκαετία του 1990, με την ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου και την αναγνώρισή του από σειρά μεγάλων χωρών της Δύσης.
Η πρακτική της αποστολής «ειρηνευτικής δύναμης» για ανθρωπιστικούς λόγους, στην προκειμένη για να προστατευθούν οι ρωσόφωνοι της Ανατολικής Ουκρανίας, είναι επίσης μια ευρέως διαδεδομένη τακτική. Το ίδιο έγινε στο Κοσσυφοπέδιο από το ΝΑΤΟ. Το ίδιο έκανε η Ρωσία στο Καύκασο, το 2008, όταν εισέβαλε η Γεωργία στη Νότιο Οσσετία, όπως επίσης και το 1993 μετά από εμφύλιο πόλεμο (Αμπχάζιων – Γεωργιανών) στην Αμπχαζία.
Περίπου το ίδιο μοντέλο εφαρμόστηκε και πρόσφατα στο Καζακστάν, οπότε υπό την απειλή ενός εμφυλίου πολέμου και της πολιτικής αποσταθεροποίησης, ο «πρόεδρος» της χώρας κάλεσε τη Μόσχα να αποστείλει στρατεύματα.
Να σημειωθεί ότι και η Τουρκία την εισβολή της στην Κύπρο και την κατοχή της μισής μεγαλονήσου, την έχει βαφτίσει «ειρηνευτική επιχείρηση».
Το διεθνές Δίκαιο
Μπορεί οι ιστορικές, πολιτικές, εθνικές ιδιαιτερότητες και οι σχέσεις των ουκρανικών πληθυσμών με τον ρωσικό να είναι διαφορετικές απ’ ότι στην περίπτωση της Κύπρου ή και την επίσης διαφορετική περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου από την -διαλυμένη Γιουγκοσλαβία- ωστόσο η «είσοδος» της Ρωσίας στην Ανατολική Ουκρανία και η αναγνώριση της ανεξαρτησίας της δεν παύει να αποτελεί παραβίαση του διεθνούς Δικαίου.
Βέβαια, ο Ταγίπ Ερντογάν καταδίκασε τις ρωσικές κινήσεις και αποφάσεις, επειδή στην προκειμένη έχει ταχθεί στο πλευρό του Κιέβου. Δύο μέτρα και δύο σταθμά. Τα εντελώς αντίθετα υποστηρίζει για την Κύπρο και την κατοχή του μισού νησιού.
Ιστορικός αναθεωρητισμός
Σε αυτό το φόντο, η Δύση κατηγορεί τη Ρωσία ως αναθεωρητική δύναμη. Ωστόσο, η Μόσχα δεν είναι η μόνη που διακατέχεται από ιστορικό αναθεωρητισμό. Η πρώτη διδάξασα είναι η ίδια η Δύση με την προώθηση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς.
Κι’ αυτό, παρά τις υποσχέσεις που είχε δώσει στη Μόσχα, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, το 1990, ότι δεν πρόκειται να διευρυνθεί προς Ανατολάς. Αντίθετα, μάλιστα, τότε συζητείτο ακόμα και το («φανταστικό» 😉 σενάριο της εισόδου της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ.
Αναθεωρητική δύναμη είναι και η Τουρκία που, ανάλογα πως τη συμφέρει, τη μια επικαλείται τις Συνθήκες (και της Λωζάννης) και την άλλη τις αμφισβητεί, είτε πρόκειται για τα ελληνο-τουρκικά, είτε για τη Συρία, κ.ο.κ.
Αναθεωρητικές πρακτικές ακολουθούν και οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Ενδεικτική είναι, άλλωστε, η περίπτωση της ανάδειξης της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ και η μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας εκεί, καθώς και η «προσάρτηση» των Υψιπέδων του Γκολάν.
Προς νέα ισορροπία δυνάμεων;
Πάμπολλες είναι οι περιπτώσεις του ιστορικού αναθεωρητισμού διεθνώς. Στην πραγματικότητα, μεγάλες δυνάμεις έχουν μπει στην τροχιά του ιστορικού αναθεωρητισμού, όχι μόνον του στάτους κβο που διαμορφώθηκε μετά τους δύο παγκοσμίους πολέμους, τον 20 αιώνα, αλλά και αυτό που ακολούθησε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.
Στην περίπτωση της Ευρώπης, με «κερασάκι» στην τούρτα το «Ουκρανικό», είναι εμφανές ότι καταβάλλονται προσπάθειες για να διαμορφωθούν οι κανόνες του νέου status quo, τριάντα χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, στο μετασοβιετικό γεωπολιτικό περιβάλλον, τόσο στις περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ, όσο και σε κομμάτι της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. Κοντολογίς, επιχειρείται με διπλωματικούς και στρατιωτικούς τρόπους, η «επαναδιαπραγμάτευση» της σχέσης της Ρωσίας, της Ευρώπης και των ΗΠΑ και της θέσης τους στην παγκόσμια σκακιέρα.
Στην πραγματικότητα, εμφανής στόχος τόσο των ΗΠΑ όσο και της Ρωσίας, αλλά και της Κίνας, είναι η διαμόρφωση νέων κανόνων έτσι όπως διαμορφώνεται ο νέος κόσμος της παγκοσμιοποίησης και της νέας διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων. Του «πολυπολικού κόσμου», όπως πολλοί τον χαρακτηρίζουν.
Οι Δημοκρατικοί και ο πρέσβης
Αυτή η διαδικασία δρομολογήθηκε ήδη επί προεδρίας Ομπάμα, συνεχίστηκε επί Τραμπ, αν και πιο διστακτικά, και επιταχύνεται τώρα και πάλι με τους Δημοκρατικούς, οι οποίοι φημίζονται για τις επιθετικές τακτικές τους στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Και ιδιαίτερα έναντι της Ρωσίας.
Εξάλλου, η πρώτη μεγάλη ανατροπή -και- στην Ουκρανία έγινε το 2014, επί Ομπάμα, οπότε ο νυν Αμερικανός πρέσβης στη χώρα μας, Τζεφρι Πάϊατ, που ήταν τότε πρέσβης στο Κίεβο, μαζί με την τότε (και σημερινή) υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βικτόρια Νούλαντ, στήριζαν ανοικτά τις διαδηλώσεις στην πλατεία Μαϊντάν, που είχαν ως αποτέλεσμα την ανατροπή του τότε φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας και εν συνεχεία τον εμφύλιο, την προσάρτηση της Κριμαίας και την απόσχιση της Ανατολικής Ουκρανίας.
Ο Λένιν πέθανε
Ουσιαστικά αυτό σηματοδότησε το χτεσινό διάγγελμα Πούτιν. Μόνο διάγγελμα δεν ήταν, βέβαια, δεδομένου ότι διήρκεσε σχεδόν μια ώρα. Πόσο μάλλον, που έμοιαζε περισσότερο με διάλεξη ιστορίας γύρω από την ΕΣΣΔ και την τσαρική Ρωσία, καθώς και ανάλυση των πολιτικών γεγονότων στην Ουκρανία τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.
Ουσιαστικά, ο Πούτιν κατηγόρησε τον Λένιν και τους μπολσεβίκους ότι αυτοί «κατασκεύασαν» την Ουκρανία. Ο Ρώσος πρόεδρος χρησιμοποίησε τα γεγονότα κατά το δοκούν, φτάνοντας στο σημείο να παραχαράξει την ιστορία.
Στην πραγματικότητα, οι μπολσεβίκοι μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, το 1917, τον συνεχιζόμενο πόλεμο με τις Κεντρικές δυνάμεις και κατόπιν τον εμφύλιο και τη σύγκρουση με τις δυνάμεις της Αντάντ, προέβησαν σε μια κίνηση τακτικισμού, «παραχωρώντας» την Ουκρανία, προκειμένου να σώσουν την επανάστασή τους.
Για τα μάτια της Δύσης και μόνο
Η σπουδή του Ρώσου προέδρου να βγάλει από το χρονοντούλαπο της ιστορίας ιστορικές στιγμές του 20ου αιώνα δεν είναι τυχαία.
Εμφανιζόμενος, όμως, να ρίχνει το ανάθεμα στους κομμουνιστές, εμφανώς επιχείρησε να χαϊδέψει τα αυτιά των Δυτικών και κυρίως των Αμερικανών, οι οποίοι προπαγανδιστικά είχαν δαιμονοποιήσει -και εξακολουθούν να το κάνουν- την «κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση».
Κι’ αυτό τη στιγμή που η Δύση κατηγορεί το σημερινό Κρεμλίνο ως τον «διάδοχο» της Σοβιετικής Ένωσης.
Στο πλαίσιο αυτού του αφηγήματός του, ο ίδιος κατήγγειλε για πολλοστή φορά όσους διέλυσαν την ΕΣΣΔ. Για να καταλήξει: Δεν θέλατε Σοβιετική Ένωση (με την έννοια της ενιαίας οντότητας κρατών) και θέλετε μετα-κομμουνιστική εποχή, τώρα θα δείτε τι σημαίνει αυτό!
Ζήτω ο «νέος Τσάρος»
Επικρίνοντας τον Λένιν και τους μπολσεβίκους, ουσιαστικά ο Πούτιν προέβαλε περισσότερο την εικόνα της σημερινής Ρωσίας ως συνεχιστή της τσαρικής Ρωσίας, των φιλοδοξιών και των αυτοκρατορικών μεγαλοϊδεατισμών της.
Και ως «νέος Τσάρος» ο ίδιος, παρουσίασε τον εαυτό του σαν εκείνον που θα επιστρέψει την Ουκρανία στους… κόλπους της «μαμάς πατρίδος». Δεν είναι τυχαίες, εξάλλου, οι αναφορές σε Ρώσους Τσάρους, στους οποίους, σύμφωνα με τον Πούτιν, η Ουκρανία χρωστάει την ύπαρξή της.
Στον δρόμο για το Κίεβο
Εάν ληφθούν σοβαρά υπόψιν όλα αυτά που είπε ο Πούτιν, σε συνδυασμό με την προώθηση της Ρωσίας στην Ανατολική Ουκρανία, τότε εκτιμάται ότι η Μόσχα δεν θα σταματήσει εκεί, αλλά, αργά ή γρήγορα, μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, θα θελήσει να φτάσει στο… Κίεβο.
Μένει να φανεί ο τρόπος. Αν θα γίνει με ένα ντηλ μεταξύ Κιέβου και Μόσχας, με ανατροπή της υπάρχουσας πολιτικής κατάστασης στην Ουκρανία, με μια παρασκηνιακή συμφωνία ΗΠΑ – Ρωσίας, κ.ο.κ.
Πάντως, αρκετοί Ουκρανοί πολιτικοί, όπως και πολλοί ολιγάρχες έχουν φύγει από την Ουκρανία. Επίσης, πολλοί από αυτούς βρίσκονται ήδη σε παρασκηνιακές συνομιλίες με τη Μόσχα για την επόμενη ημέρα.
Κι’ όλα αυτά σε μια απολύτως ασταθή χώρα όπως η Ουκρανία, με σύνθετο εθνοτικό μωσαϊκό, και με τους ολιγάρχες να έχουν κατακλέψει το κράτος, έχοντας καταστήσει τη χώρα ουσιαστικά βιλαέτι τους, με ιδιωτικούς στρατούς, κ.ο.κ. Μια κατάσταση που έχει χειροτερεύσει σήμερα, ιδιαίτερα η οικονομική, εξαιτίας της κόντρας Δύσης – Ρωσίας.
Κοντολογίς, η Ουκρανία βρίσκεται σε μια δραματική κατάσταση αντίστοιχη εκείνης της Ρωσίας στη δεκαετία του ’90. Δεν είναι τυχαίο που πολλοί παίρνουν τον δρόμο της μετανάστευσης, κυρίως προς τη Ρωσία, όπου έχουν συγγενείς.
Η ένταξη στο ΝΑΤΟ
Την εκτίμηση ότι στόχος της Μόσχας δεν είναι απλά η Ανατολική Ουκρανία, αλλά συνολικότερα η Ουκρανία, με εξαίρεση ίσως τη Δυτική και την πόλη Λβόφ κοντά στην Πολωνία, ενισχύει η επίμονη άρνηση της Μόσχας στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία.
Να σημειωθεί ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της χτεσινής ομιλίας Πούτιν ήταν αφιερωμένο σε αυτό το ζήτημα. Βεβαίως, ο ίδιος έλεγε ότι «κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να ανήκει σε όποιον στρατιωτικό συνασπισμό θέλει», πλην όμως την ίδια στιγμή έλεγε ότι η Ρωσία θα εμποδίσει με κάθε μέσον την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
Βέβαια, τα σχέδια δεν αφορούν μόνο την Ουκρανία, αλλά και την Γεωργία, ενώ η Μόσχα φοβάται ότι στο μέλλον, μέσω της Τουρκίας, μπορεί να ανοίξουν οι πόρτες του ΝΑΤΟ και για το Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, κάποιες «θολές» συνεννοήσεις είχαν γίνει και για την Αρμενία.
Ανεξαρτήτως αυτού, ήδη το ΝΑΤΟ έχει προωθηθεί Ανατολικά, αφού ιδιαίτερα αυτή την περίοδο της κόντρας ΗΠΑ – Ρωσίας ενίσχυσε κατά πολύ τις δυνάμεις του και τα οπλικά συστήματά του σε χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ.
Η Ευρώπη ανάμεσα σε μυλόπετρες
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, σε εξαιρετικά δυσχερή θέση έχει βρεθεί η Ευρώπη. Κυριολεκτικά ανάμεσα στις μυλόπετρες των ΗΠΑ και της Ρωσίας, και ποιος ξέρει, αύριο και της Κίνας.
Η Ευρώπη για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων. Κάτι που, δυστυχώς, θα αποτελέσει σοβαρότατο πλήγμα για την ίδια και το αβέβαιο -αν συνεχίσει έτσι- μέλλον της.
Το όπλο της ενέργειας και το Ιράν
Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και το τεράστιο πλέον πρόβλημα της ενέργειας που ήδη πλήττει σοβαρά τις ευρωπαϊκές οικονομίες και τα νοικοκυριά. Κι’ αυτό, μόλις μετά τους κραδασμούς που προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού και η απαράδεκτη διαχείρισή της.
Σε εξαιρετικά μεγάλη σπαζοκεφαλιά, τέλος, αναδεικνύεται και ο υποθαλάσσιος αγωγός της Βαλτικής για τη μεταφορά ρωσικού αερίου στη Γερμανία, Nord Stream. Κάτι που ναι μεν επιθυμεί διακαώς η Γερμανία και το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης, αλλά όχι οι ΗΠΑ και κυρίως η Ουκρανία.
Ουάσιγκτον και Κίεβο, εξάλλου, θεωρούν ότι η λειτουργία του Nord Stream, με τους κανόνες που υπάρχουν σήμερα, θα σημάνει τον «ενεργειακό θάνατο» της Ουκρανίας, και γενικότερα την επιστροφή της χώρας στη ρωσική σφαίρα επιρροής.
Η Ευρώπη θα βρεθεί σε δύσκολη θέση διότι δύσκολα θα μπορέσει να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο (40% της ευρωπαϊκής κατανάλωσης) με άλλες πηγές.
Ένα από τα σενάρια που υπάρχουν, είναι ότι γι’ αυτό το λόγο δεν αποκλείεται να αρθεί μέρος των κυρώσεων κατά του Ιράν. Το Ιράν είναι από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες δυνάμεις στο φυσικό αέριο. Κατά πληροφορίες, μάλιστα, οι έως τώρα συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν «πάνε καλά» (!).
Στο μεταξύ, ήδη η Ρωσία έχει προχωρήσει σε λεόντειες συμφωνίες με την Κίνα για επιπλέον παροχή φυσικού αερίου.