Ο Tούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν δεν θέλει μόνο ελληνικά νησιά του Αιγαίου και τον περιφερειακό έλεγχο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Λέει ότι θέλει και τη βόμβα. Το τελευταίο διάστημα εντείνονται επικίνδυνα οι πυρηνικές φιλοδοξίες του, έχοντας βάλει πλώρη να εντάξει τη χώρα του στο «κλαμπ των πυρηνικών δυνάμεων», όπως φάνηκε και από την πρόσφατη ανακοίνωση για κατασκευή ακόμα δύο πυρηνικών εργοστασίων.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Τέτοιες επιδιώξεις από έναν τόσο απρόβλεπτο κι άκρως επικίνδυνο «γείτονα» δεν μπορούν να αφήνουν αδιάφορη τη χώρα μας.
Τα παιχνίδια της Τουρκίας με τα πυρηνικά εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες:
- Στα πυρηνικά εργοστάσια που κατασκευάζει.
- Στο γιατί ακριβώς βάλθηκε να τα κατασκευάσει.
- Στις πυρηνικές βόμβες που ήδη βρίσκονται σε βάση στην Τουρκία!
Το πρώτο επικίνδυνο στοιχείο στο πυρηνικό μείγμα του Ερντογάν είναι ένα θέμα που δεν συζητείται ευρέως. Η παρουσία περίπου 50 «ξεχασμένων» αμερικανικών πυρηνικών όπλων, αποθηκευμένων σε τουρκικό έδαφος. Ανά πάσα στιγμή μπορούν να αποτελέσουν εκβιαστικό «άσο» του Ερντογάν, να πέσουν σε λάθος χέρια ή να πυροδοτήσουν μια πυρηνική ανταλλαγή με άλλες χώρες.
Σύμφωνα με τον πυρηνικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ έχουν, ησύχως, τοποθετημένες πυρηνικές βόμβες σε πέντε χώρες της Ευρώπης που είναι και μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας: σε Βέλγιο, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Τουρκία.
Οι πρώτες αμερικανικές πυρηνικές βόμβες στην Ευρώπη μεταφέρθηκαν στη Βρετανία το 1950. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες οι ΗΠΑ πολλαπλασίασαν τα πυρηνικά τους στην Ευρώπη, που έφτασαν το 1971 να αριθμούν πάνω από 7.000. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι ΗΠΑ άρχισαν να αποσύρουν πυρηνικές βόμβες από τις χώρες του ΝΑΤΟ. Κάτι που δεν συνέβη, όμως, με την Τουρκία.
Ο «Economist» είχε αποκαλύψει πτυχές αυτής της υπόθεσης τον Νοέμβριο του 2019, κάνοντας λόγο για περί τις 150 αμερικανικές πυρηνικές βόμβες που παραμένουν στις πέντε-χώρες μέλη, σημειώνοντας ότι από αυτές, οι 50 βρίσκονται στη βάση Ιντσιρλίκστην Τουρκία. Πρόκειται για πυρηνικές βόμβες B61.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ποτέ αναγνωρίσει ανοιχτά την ύπαρξή τους, μέχρι τον Οκτώβριο 2019 όταν ο Ντόναλντ Τραμπ το παραδέχτηκε. Ο Τζο Μπάιντεν είχε δηλώσει τον Δεκέμβριο 2019 ότι η ύπαρξη των αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Τουρκία τού προκαλεί ανησυχία.
Ο εκβιασμός
Οι 50 πυρηνικές βόμβες βρίσκονται σε κρύπτες στην αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ της Τουρκίας. Παραμένουν υπό αμερικανική κηδεμονία εν καιρώ ειρήνης και μπορούν να πυροδοτηθούν μόνο με προεδρική εντολή. Όμως η βάση ανήκει στην τουρκική κυβέρνηση. Σε περίπτωση κρίσης ή επιδείνωσης των σχέσεων με την Τουρκία, η πρόσβαση των Αμερικανών στη βάση δεν μπορεί να θεωρηθεί διασφαλισμένη. Και οι σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό.
Η Τουρκία απείλησε ανοιχτά τις ΗΠΑ τον Απρίλιο 2021 ότι η βάση του Ιντσιρλίκ είναι τουρκική ιδιοκτησία: «Η βάση Ιντσιρλίκ είναι μία από τις βάσεις της πολεμικής αεροπορίας μας που ανήκουν στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Είναι μια τουρκική βάση και η ιδιοκτησία της, μαζί με όλες τις εγκαταστάσεις της, ανήκει στην Τουρκική Δημοκρατία» δήλωσαν αξιωματούχοι του τουρκικού Υπουργείου Άμυνας στο Anadolu.
Τον Δεκέμβριο 2019 ο Ερντογάν είχε φοβερίσει ότι θα κλείσει τη βάση Ιντσιρλίκ, όταν η Γερουσία των ΗΠΑ ενέκρινε ψήφισμα που αναγνώριζε τη Γενοκτονία των Αρμενίων.
Η βάση του Ιντσιρλίκ αποτελεί πεδίο πολιτικής μάχης ΗΠΑ – Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, μετά την ένταση μεταξύ των δύο χωρών, με τον Ερντογάν να τη χρησιμοποιεί για απειλές κι εκβιασμούς. Ωστόσο, οι περισσότεροι στέκονται στην αμερικανική βάση αυτή καθαυτή κι όχι στον κίνδυνο που κρύβεται -ενδεχομένως και για τη χώρα μας- ακριβώς από κάτω της.
Ο πανικός των ΗΠΑ τη νύχτα του πραξικοπήματος και το σχέδιο φυγάδευσης
Τη νύχτα του επιχειρηθέντος πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν το 2016, η βάση Ιντσιρλίκ φιλοξένησε ιπτάμενα τάνκερ ανεφοδιασμού, που επέτρεψαν στα μαχητικά F-16που «αποστάτησαν» να απειλήσουν την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα. Το καθεστώς Ερντογάν απάντησε με το να κόψει το ρεύμα στη βάση και να συλλάβει τον διοικητή της.
Αυτά τα επικίνδυνα παιχνίδια του Ερντογάν πάνω από τα θαμμένα πυρηνικά όπλα προκάλεσαν πανικό στην Ουάσινγκτον, που έστειλε επειγόντως ανώτατους Αμερικανούς αξιωματούχους στο Ιντσιρλίκ. Η Αμερική φοβόταν πια για την ασφάλεια των πυρηνικών της όπλων και για την πιθανότητα να καταλήξουν 50 πυρηνικές βόμβες «αιχμάλωτες» στα χέρια του Ερντογάν.
Τότε η κυβέρνηση Ομπάμα, όπως αποκάλυψαν οι «New York Times», κατάρτισε αθόρυβα ένα εκτενές σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την αφαίρεση των πυρηνικών όπλων από το Ιντσιρλίκ. Αλλά δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή, κυρίως λόγω του φόβου των Αμερικανών ότι αν έπαιρναν τις βόμβες από το Ιντσιρλίκ θα ξεσπούσε σοβαρή κρίση ΗΠΑ – Τουρκίας και ίσως έδινε στον Ερντογάν μια δικαιολογία για να φτιάξει το δικό του πυρηνικό οπλοστάσιο.
Σύμφωνα με τον «Economist», η Αμερική έχει εξετάσει τα τελευταία χρόνια ακόμα και να φυγαδεύσει μυστικά τις βόμβες από το Ιντσιρλίκ και να τις αντικαταστήσει με ρέπλικες. Οι πυρηνικές βόμβες, όμως, εξακολουθούν να βρίσκονται μέσα σε ειδικές κρύπτες στα έγκατα της βάσης Ιντσιρλίκ και να προστατεύονται από ηλεκτρονικά συστήματα και βαριά οπλισμένους στρατιώτες.
Οι πυρηνικές κεφαλές μπορούν να οπλιστούν μόνο μέσω ενός 12ψήφιου κώδικα και οι κρύπτες σφραγίζονται αυτόματα σε περίπτωση διακοπής ρεύματος, πράγμα που -υποθετικά- θα έδινε χρόνο στις αμερικανικές δυνάμεις να επιχειρήσουν, ακόμα και να εισβάλουν στη βάση υπό συνθήκες έντασης, αν τυχόν χρειαζόταν.
Όμως τα μέτρα ασφαλείας δεν έχουν σχεδιαστεί για να αποτρέπουν επιθέσεις ή σαμποτάζ από έναν σύμμαχο του ΝΑΤΟ, όπως για παράδειγμα την Τουρκία που τις φιλοξενεί.
Σύμφωνα με τον Γουίλ Σμιθ, ειδικό στο αμερικανικό Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής, «τα μέτρα ασφαλείας που αποσκοπούν στην αποτροπή της μη εξουσιοδοτημένης χρήσηςτων B61 δεν έχουν σχεδιαστεί για να εμποδίσουν τα μέλη ενός συμμαχικού στρατού να τις χρησιμοποιήσουν και μπορούν μόνο να καθυστερήσουν τη χρήση τους». Φέτος το καλοκαίρι, μάλιστα, έγραψε ότι «ο πρόεδρος Μπάιντεν θα πρέπει να εργαστεί για την απομάκρυνση των επικίνδυνων B61 από την Τουρκία».
Ο Μάιλς Πόμπερ, ειδικός του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών Middlebury και του Κέντρου Τζέιμς Μάρτιν για τις Σπουδές μη Διάδοσης Οπλων, έχει τονίσει ότι η Τουρκία, αν το θελήσει, «θα μπορούσε να κάνει χρήση του πυρηνικού υλικού». Το μόνο που θα μπορούσαν να κάνουν οι αμερικανικές δυνάμεις είναι να προσπαθήσουν να προλάβουν να απενεργοποιήσουν τις βόμβες, καταστρέφοντας ηλεκτρικά τους μέρη ή, στο χειρότερο σενάριο, να ανατινάξουν τα όπλα ή τις εγκαταστάσεις στο Ιντσιρλίκ.
Η Τουρκία υπήρξε βάση για αμερικανικά πυρηνικά όπλα εδώ και πάνω από 60 χρόνια. Αρχικά είχαν σκοπό την αποτροπή της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά σήμερα δεν προσφέρουν καμιά νατοϊκή στρατηγική χρήση έναντι της Ρωσίας. Η μόνη στρατηγική στην οποία χρησιμεύουν τώρα είναι να κρατούν περιφερειακούς παίκτες υπό έλεγχο και να εμποδίζουν την Τουρκία να αισθανθεί την ανάγκη να αποκτήσει μια δική της βόμβα.
Η Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων θεωρεί την παραμονή των πυρηνικών όπλων στην Τουρκία «αδικαιολόγητη και μη συμβατή με τα στάνταρ ασφαλείας των ΗΠΑ».
Στην ουσία, 50 «ωρολογιακές» βόμβες βρίσκονται στη διάθεση του Ερντογάν, ο οποίος, όπως εκτιμάται από πολλούς κύκλους στην Αμερική, δεν θα διστάσει να παίξει το χαρτί του Ιντσιρλίκ και των πυρηνικών του σε μια σοβαρή κρίση. Το Ινστιτούτο Brookings εκτίμησε ότι «ήρθε η ώρα να πάρουμε τα πυρηνικά των ΗΠΑ από την Τουρκία».
Κατασκευάζει πυρηνικό εργοστάσιο, ανακοίνωσε ακόμα δύο
Πριν από λίγες ημέρες και συγκεκριμένα στις 9 Νοεμβρίου, ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι η χώρα του έχει αρχίσει τις προετοιμασίες για την κατασκευή ενός δεύτερου, αλλά και ενός τρίτου πυρηνικού εργοστασίου.
Το πρώτο πυρηνικό εργοστάσιο της Τουρκίας, το Ακούγιου, που κατασκευάζεται στη Μερσίνη -μια σεισμογενή περιοχή-, αναμένεται να λειτουργήσει τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα του το 2023 και τις υπόλοιπες τρεις μονάδες του το 2026.
Η κατασκευή του εργοστασίου στο Ακούγιου άρχισε τον Απρίλιο του 2018. Το έργο ανήκει στη ρωσική ενεργειακή εταιρία Rosatom, ενώ η τουρκική Akkuyu είναι ο ιδιοκτήτης της άδειας και ο τοπικός φορέας εκμετάλλευσης. Στις 19 Ιανουαρίου 2021 σημειώθηκαν δύο εκρήξεις στο πυρηνικό εργοστάσιο, οι οποίες προκάλεσαν μεγάλη ανησυχία ειδικά στην Κύπρο, δεδομένου ότι η τοποθεσία του απέχει μόλις μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από τη Μεγαλόνησο. Εγινε, μάλιστα, και σχετική ερώτηση στο Ευρωκοινοβούλιο.
Ο «επίσημος» λόγος που επικαλείται ο Ερντογάν για την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων είναι η μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενους ενεργειακούς πόρους, ειδικά το φυσικό αέριο. «Λαμβάνουμε υπόψη τις αυξανόμενες ενεργειακές μας ανάγκες» δήλωσε.
Μόλις ολοκληρωθεί το Ακούγιου αναμένεται ότι θα καλύψει περίπου το 9% των εγχώριων αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας. Αν προστεθούν σε αυτό άλλα δύο πυρηνικά εργοστάσια, η Τουρκία θα οδηγηθεί σε περίπου 27% πυρηνική ενέργεια, πολύ μεγαλύτερη από τον μέσο όρο των υπολοίπων χωρών του ΟΟΣΑ, που είναι στο 18%.
Ομως, ο υπόλοιπος κόσμος δεν πείθεται ότι η αγωνία του Ερντογάν είναι η «πράσινη» ενεργειακή μετάβαση, ειδικά όταν υπάρχουν εναλλακτικοί, φθηνότεροι ενεργειακοί πόροι.
Αναλυτές της Ουάσιγκτον, αξιωματούχοι και μεγάλα αμερικανικά και ευρωπαϊκά ΜΜΕ θεωρούν ότι στην πραγματικότητα η Άγκυρα επιδιώκει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα:
- Ο ίδιος ο Ερντογάν έχει παραπονεθεί για την «αδικία» της τρέχουσας παγκόσμιας πυρηνικής τάξης, που αφήνει την Τουρκία απέξω. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2019 δήλωσε: «Είναι απαράδεκτο αυτό. Κάποιες χώρες έχουν πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές, κι όχι μόνο έναν ή δύο. Σε εμάς λένε ότι δεν μπορούμε να τα έχουμε. Αυτό δεν μπορώ να το δεχτώ». Η Τουρκία, βέβαια, δεσμεύεται να μην αποκτήσει πυρηνικά. Εχει υπογράψει τη συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων το 1980 και έχει επίσης υπογράψει τη συνθήκη για την Ολοκληρωμένη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών του 1996. Αλλά ο Ερντογάν δεν τα πάει, ως γνωστόν, και τόσο καλά με τις συνθήκες και διαμηνύει ότι το συγκεκριμένο «κοστούμι» το βρίσκει στενό. Κανείς, άλλωστε, δεν είναι σίγουρος για τις πραγματικές του προθέσεις. «Οι Τούρκοι λένε εδώ και χρόνια ότι θα ακολουθήσουν αυτό που κάνει το Ιράν» δήλωσε το 2019 ο Τζον Τζ. Χάμρε, πρώην Αμερικανός αναπληρωτής υπουργός Αμυνας, που τώρα διευθύνει το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσινγκτον.
- Η Τουρκία έχει ήδη τα «συστατικά» ενός προγράμματος κατασκευής πυρηνικής βόμβας, όπως προειδοποίησαν οι «New York Times» τον Οκτώβριο 2019: «Διαθέτει κοιτάσματα ουρανίου, ερευνητικούς αντιδραστήρες, αλλά και μυστηριώδεις δεσμούς με τον πιο διάσημο Πακιστανό dealer της μαύρης αγοράς στον κόσμο των πυρηνικών». Το δημοσίευμα συνέχιζε: «Αυτό που επίσης προκαλεί ανησυχία είναι ότι ο Ερντογάν δεν λέει τίποτα για τα πυρηνικά απόβλητα από το Ακούγιου, τα οποία θα μπορούσαν να παρέχουν το καύσιμο για ένα πυρηνικό όπλο».
- Ο Χανς Ρούλε, επικεφαλής σχεδιασμού στο γερμανικό υπουργείο Αμυνας από το 1982 έως το 1988, σε μια έκθεσή του 2015 είπε ότι «η δυτική κοινότητα υπηρεσιών πληροφοριών συμφωνεί ότι η Τουρκία εργάζεται τόσο τη για δημιουργία πυρηνικών όπλων όσο και για τα μέσα παράδοσής τους». Εχει επίσης δηλώσει ότι πηγές υπηρεσιών πληροφοριών εκτιμούν ότι η Τουρκία μπορεί να διαθέτει «σημαντικό αριθμό φυγοκεντρητών για εμπλουτισμό ουρανίου άγνωστης προέλευσης».
- Ο Τζον Σπάκαπαν, συνεργάτης στο Κέντρο Εκπαίδευσης Πολιτικής Μη Διάδοσης στην Ουάσινγκτον, θεωρεί ότι «η Τουρκία θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την πυρηνική ενέργεια ως κάλυμμα για την προμήθεια τεχνολογίας και υλικού που σχετίζεται με τις πυρηνικές βόμβες. Η μεταφορά τεχνολογίας ήδη πραγματοποιείται… Η Τουρκία συνεργάζεται στρατιωτικά με το Πακιστάν, μια χώρα με πυρηνικά όπλα που δεν είναι κοντά στα σύνορα της Τουρκίας. Οι σχέσεις των δύο χωρών ήταν επιφανειακές μέχρι το 2018, που ξεκίνησε να κατασκευάζεται το Ακούγιου. Τότε ο Ερντογάν εντατικοποίησε τους δεσμούς και προμηθεύει τον στρατό του Πακιστάν με προηγμένα όπλα, ελικόπτερα, πολεμικά πλοία, ενώ συντηρεί τα πακιστανικά F-16. Η τρέχουσα επιρροή του Ερντογάν στο Ισλαμαμπάντ ξεπερνά αυτή της Βόρειας Κορέας ή του Ιράν που έλαβαν βοήθεια στην κατασκευή πυρηνικής βόμβας από το Πακιστάν».
- Η Ινδία, «αιώνιος» εχθρός του Πακιστάν, ανησυχεί ιδιαίτερα για τον ξαφνικό στρατιωτικό «έρωτα» του Ερντογάν με τη γειτονική της χώρα. Η ινδική «National Herald» έγραψε τον Ιανουάριο του 2021 ότι υποψίες για κρυφή υποστήριξη του Πακιστάν στα τουρκικά πυρηνικά σχέδια προκάλεσε συνάντηση της Ομάδας Στρατιωτικού Διαλόγου Υψηλού Επιπέδου Τουρκίας – Πακιστάν (HLMDG) που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου 2020. Υπάρχουν υποψίες, σύμφωνα με την εφημερίδα, ότι οι συζητήσεις αφορούσαν συστήματα πυρηνικής παράδοσης.