Του Mucahid Durmaz
Το μεγαλύτερο κλειστό γήπεδο στη Ρουάντα, ένα μεγάλο τζαμί στη Γκάνα, μια στρατιωτική βάση στη Σομαλία και τα σχέδια για τη δημιουργία σιδηροδρομικής γραμμής στην περίκλειστη Αιθιοπία, που θα της δώσει άμεση πρόσβαση στις μεγάλες εμπορικές οδούς μέσω του λιμένα του Τζιμπουτί.
Αυτά είναι μόνο ορισμένα από τα αυξανόμενα αποτυπώματα της Τουρκίας στην περιοχή της υποσαχάριας Αφρικής, την ώρα που η Άγκυρα τις δύο τελευταίες δεκαετίες επιζητεί να παρουσιαστεί ως ένας ανεξάρτητος “παίκτης”, σε μια ήπειρο που επί μακρόν βίωσε τους αδυσώπητους ανταγωνισμούς των Ευρωπαίων.
Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία μπορεί να πηγαίνει για ακόμα περισσότερα, καθώς ο πρόεδρος Ερντογάν αρχίζει έναν νέο γύρο επαφών, με την περιοδεία που ξεκινά σήμερα σε Αγκόλα, Νιγηρία και Τόγκο.
Αναμένεται να υπογράψει νέες συμφωνίες, αλλά και να έχει σειρά επαφών σε επιχειρηματικά φόρουμ που θα φέρουν κοντά Τούρκους και ντόπιους επιχειρηματίες σε κάθε μια από αυτές τις χώρες, σε μια προσπάθεια να αναπτυχθούν οι διμερείς σχέσεις, καθώς και να κλείσουν δουλείες.
Το ταξίδι πραγματοποιείται πριν από δύο σημαντικά γεγονότα: Την Τουρκοαφρικανική Επιχειρηματική Σύνοδο Κορυφής, που θα λάβει τόπο στα τέλη Οκτωβρίου και την τρίτη Τουρκοαφρικανική Σύνοδο που θα διεξαχθεί τον Δεκέμβριο.
Η πρώτη στάση στο ταξίδι του Ερντογάν θα γίνει στην Αγκόλα, μια χώρα που συντελούνται πολιτικοί και οικονομικοί μετασχηματισμοί, μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες υπό την ηγεσία του Χοσέ Εντουάρντο ντος Σάντος,
Ο πρόεδρος της Αγκόλα, Ζοάο Λουρένσο, που επισκέφθηκε την Τουρκία πριν τρεις μήνες, αναζητά νέους και φιλόδοξους συνεργάτες που θα βοηθήσουν στην διαφοροποίηση της οικονομίας της χώρας του, που βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην παραγωγή πετρελαίου.
Ο Αλπ Αΐ, ο Τούρκος πρέσβης στην Αγκόλα πιστεύει ότι η Τουρκία μπορεί να παίξει ρόλο στον μετασχηματισμό της χώρας.
¨Μια Αγκόλα που θα αγκαλιάσει την παγκόσμια κοινότητα με μια ενεργητική εξωτερική πολιτική και ισχυρότερες οικονομικές δομές, θα ευεργετήσει τους πολίτες της και την υπόλοιπη περιοχή. Ως εκ τούτου, η Τουρκία είναι έτοιμη να συνεισφέρει στις μεταρρυθμιστικές διαδικασίες, ιδιαίτερα στην διαφοροποίηση των οικονομικών πόρων, στην ενδυνάμωση των υποδομών, δημιουργώντας παράλληλα νέες ευκαιρίες εργασίας”, δήλωσε στο Al Jazeera.
Η Νιγηρία είναι ο δεύτερος σταθμός του Ερντογάν, η οποία αποτελεί έναν κορυφαίο εμπορικό εταίρο για την Τουρκία στην υποσαχάρια Αφρική, με τις συναλλαγές το 2020 να φτάνουν τα 754 εκατ. δολάρια. Όμως ο Μουράτ Γιγκίτ του Εμπορικού Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης θεωρεί ότι μπορούν να γίνουν περισσότερα.
“Οι σχέσεις της Τουρκίας με αυτές τις εξέχουσες χώρες, τη Νιγηρία και την Αγκόλα, οι οποίες διαθέτουν τεράστιες ενεργειακές πηγές, για την ώρα υπολείπονται των δυνατοτήτων τους”, ανέφερε στο Al Jazeera.
“Δεν θα ήταν έκπληξη αν άρχιζαν να παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας”, πρόσθεσε.
Μια φιλόδοξη αποστολή
Αυτές οι επισκέψεις είναι μέρος ενός μακροχρόνιου σχεδίου του Ερντογάν για επανασύνδεση με την Αφρική, με τον Τούρκο πρόεδρο να περιγράφει τη χώρα του ως ένα “αφρο-ευρασιατικό κράτος”. Μάλιστα ο ίδιος έχει επισκεφθεί τις περισσότερες αφρικανικές χώρες από οποιονδήποτε άλλο μη Αφρικανό ηγέτη. Μετά το πέρας της περιοδείας του, ο Ερντογάν θα έχει επισκεφθεί συνολικά 30 αφρικανικές χώρες από το 2004, ως πρωθυπουργός και ως πρόεδρος.
Ιστορικά, οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς με εμίρηδες, βασίλεια και κοινότητες κατά μήκος της Αφρικανικής ηπείρου, και ιδιαίτερα σε περιοχές που σήμερα είναι το Μαρόκο, η Αιθιοπία, η Νιγηρία και η Νότια Αφρική.
Όμως, αυτοί οι δεσμοί εξασθένησαν μέσα στο χρόνο. Η νεαρά τουρκική Δημοκρατία, η οποία δημιουργήθηκε από τις στάχτες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εστίασε στους γείτονες και στην Ευρώπη, μέχρι να ξεκινήσει να αλλάζει πορεία στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Καθώς η Τουρκία έχει αρχίσει να προσανατολίζεται σε μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, η Αφρική έχει γίνει ο πυρήνας της νέας της στρατηγικής, η οποία αναπτύσσεται μέσω πολυεπίπεδων σχέσεων που περιλαμβάνουν τις επιχειρήσεις, την οικονομική βοήθεια, καθώς και διπλωματική και στρατιωτική υποστήριξη.
Τα νούμερα δείχνουν πόσο μακρυά έχει πάει η Τουρκία. Από τα 5,4 δισ. δολάρια το 2003, ο όγκος των συναλλαγών της Άγκυρας με την Αφρική αυξήθηκε δραματικά σε περισσότερα από 25 δισ. δολάρια το 2020.
Κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας οι διπλωματικές αποστολές της Τουρκίας στην Αφρική άρχισαν να φύονται σαν τα… μανιτάρια. Πλέον υπάρχουν 43 τουρκικές πρεσβείες, όταν το 2009 η Άγκυρα διατηρούσε διπλωματικές αποστολές σε μόλις 12 χώρες. Οι Turkish Airlines, ο τουρκικός εθνικός αερομεταφορέας διενεργεί πτήσεις σε 39 διαφορετικές αφρικανικές χώρες. Την ίδια ώρα Η Τουρκική Υπηρεσία Διεθνούς Συνεργασίας και Ανάπτυξης έχει παρουσία σε 30 χώρες της “μαύρης” ηπείρου.
Ο Ιμπραήμ Βασίρ Αμπντουλαγιέ, Νιγηριανός ερευνητής στο γερμανικό πανεπιστήμιο του Μπαϊρόιτ, αναφέρει ότι ο λόγος πίσω από την αυξανόμενη τουρκική επιρροή, οφείλεται στην διαφοροποίηση της εμπλοκής της Τουρκίας σε σχέση με άλλες δυνάμεις, τόσο στον πολιτικό της λόγο, όσο και στο μοντέλο επιχειρηματικής διείσδυσης ή ανθρωπιστικής βοήθειας που χρησιμοποιεί.
“Το τουρκικό επιχειρηματικό μοντέλο, σε αντίθεση με άλλους εμπλεκόμενους, είναι γρήγορο, πρακτικό και επιδραστικό. Τα τουρκικά προϊόντα είναι αρεστά στους Αφρικανικούς, καθώς είναι πιο φτηνά από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, αλλά πιο ποιοτικά από τα κινέζικα”, ανέφερε.
Μια πολύπλευρη προσέγγιση
Πουθενά περισσότερο από ότι στην Ανατολική Αφρική δεν είναι εμφανής η τουρκική επιρροή. Με την επίσκεψη του το 2011 στην χτυπημένη από τον λιμό Σομαλία, ο Ταγίπ Ερντογάν έδωσε το έναυσμα για την μεγαλύτερη ανθρωπιστική εκστρατεία βοήθειας στην τουρκική ιστορία. Αυτή ήταν και η αφετηρία της πολυπρόσωπης πλέον τουρκικής παρουσίας στη χώρα
Στην γειτονική Αιθιοπία, η Άγκυρα αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο επενδυτή, πίσω μόνο από την Κίνα, με περίπου 200 τουρκικές επιχειρήσεις να δραστηριοποιούνται στη δεύτερη πολυπληθέστερη αφρικανική χώρα. Καθώς οι διμερείς δεσμοί συσφίγγονται, η κυβέρνηση της Αιθιοπίας η οποία εδώ και έναν χρόνο έχει εμπλακεί σε εμφύλια σύγκρουση στα βόρεια της χώρας, έχει εκφράσει το ενδιαφέρον της για την απόκτηση τουρκικών drone.
Βορειότερα, η τουρκική- διπλωματική και στρατιωτική- υποστήριξη, βοήθησε την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ λιβυκή κυβέρνηση της Τρίπολης, να αποκρούσει την επίθεση του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ. Στην Αλγερία, η Τουρκία είναι ένας από τους μεγαλύτερους ξένους επενδυτές μαζί με την Κϊνα, ενώ ο όγκος των συναλλαγών με την χώρα ανέρχεται σε 3,1 δισ. δολάρια.
Παράλληλα, πολλές αναφορές στα ΜΜΕ έκαναν λόγο ότι το Μαρόκο υπέγραψε συμφωνία ύψους 70 εκατ. δολάρια με την τουρκική αεροναυπηγική εταιρεία Baykar, για να αποκτήσει drone Bayraktar TB2.
Στη δυτική άκρη της Αφρικής, τουρκικοί κρατικοί φορείς και ΜΚΟ κατασκευάζουν τζαμιά, παρέχουν εκπαίδευση, περίθαλψη, οικονομική βοήθεια και σίτιση σε υποβαθμισμένες κοινότητες σε Νίγηρα, Μπουρκίνα Φάσο και Μάλι.
Η Άγκυρα επίσης την τελευταία δεκαετία έχει 16πλασιάσει τον όγκο των εμπορικών της με τη Σενεγάλη. Τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες έχουν αλλάξει το πρόσωπο της πρωτεύουσας Ντακάρ, καθώς ανέλαβαν σημαντικά έργα, όπως το διεθνές αεροδρόμιο, στάδια και πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων.
Μια στρατιωτική συνεργασία υπεγράφη τον περασμένο Ιούλιο ανάμεσα στην Άγκυρα και τον Νίγηρα, η οποία επιτρέπει την στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στην αφρικανική χώρα.
Όμως η πρόσφατη τουρκική επέλαση στη Δυτική Αφρική, θορύβησε τη Γαλλία η οποία κατηγόρησε την Άγκυρα ότι ροκανίζει τους δεσμούς της Γαλλίας στην Δυτική Αφρική παίζοντας με την “μετα-αποικιακή δυσαρέσκεια”, καθώς και ότι χρηματοδοτεί “γαλλόφωνα ΜΜΕ για να πυροδοτούν τη δυσαρέσκεια κατά του Παρισιού”.
Παρόλα αυτά, ο Αμπντουλαγιέ αναφέρει ότι η πολιτική στάση του Ερντογάν κατά της παγκόσμιας τάξης και η κριτική που ασκεί στη Δύση, βρίσκει ευήκοα ώτα στα κέντρα εξουσίας σε κάποιες αφρικανικές πρωτεύουσες.