Εμβόλια Covid-19: Ιστορικές προκλήσεις και παγκόσμια διακυβεύματα

Εμβόλια Covid-19: Ιστορικές προκλήσεις και παγκόσμια διακυβεύματα

Αν το 2020 χαρακτηρίζεται ως το έτος της πανδημίας Covid-19, το ερχόμενο έτος ήδη αναμένεται να χαρακτηριστεί από την αδειοδότηση και διάθεση των εμβολίων για την αντιμετώπιση της νόσου.

Τα ζητήματα και τα διακυβεύματα γύρω από τα εμβόλια, για την Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα, είναι πολλαπλά, πολυδιάστατα και αλληλοσυνδεόμενα: η ασφάλεια και αποτελεσματικότητά τους, η δίκαιη πρόσβαση που θα τα καταστήσει παγκόσμια δημόσια αγαθά, οι διεθνείς ανταγωνισμοί ισχύος για την παρασκευή και τη διάθεσή τους και ο «φαρμακευτικός εθνικισμός», η αδιαφάνεια στις συμβάσεις κρατών/ενώσεων και φαρμακευτικών πολυεθνικών εν μέσω παροχής δεκάδων κρατικών δισεκατομμυρίων.

Παγκόσμιοι ανταγωνισμοί ισχύος και «διπλωματία των εμβολίων

Την ώρα που μαίνεται το δεύτερο κύμα της πανδημίας, με τα περιοριστικά μέτρα (κυρίως τα lockdowns) να δείχνουν ότι μπορούν μόνο να εξασφαλίσουν πολύτιμο χρόνο και όχι να αποτελέσουν οριστική λύση για τη μη μετάδοση του κορονοϊού, σε επίπεδο χωρών και πολυεθνικών εταιρειών βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη μία «κούρσα» για τα εμβόλια.

Μία ταχύτατη και αποτελεσματική παρασκευή που μπορεί να λειτουργήσει ως ισχυρό «όπλο» στο παγκόσμιο παιχνίδι ισχύος.

«Η αντιμετώπιση της πανδημίας και ο αγώνας δρόμου προς την εύρεση του εμβολίου είναι ενδεικτικό του ανταγωνισμού για το ποια υπερδύναμη να στιγματίσει την νέα βιομηχανική εποχή» σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Emmanuel College της Βοστώνης Πέτρο Βαμβακά.

Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρώπη από τη μία πλευρά, Ρωσία και Κίνα από την άλλη, λαμβάνουν μέρος στην κούρσα αυτή, με τα μπλοκ των υπερδυνάμεων στη μάχη για ενίσχυση της ήπιας ισχύος καθεμίας, με φόντο τη διάθεση των εμβολίων στην παγκόσμια αγορά, να είναι διακριτά.

«Η περίφημη φωτογραφία  του προέδρου Ρούσβελτ το 1906 στον Παναμά σηματοδότησε την ανατολή του “Aμερικανικού Aιώνα” της τεχνολογίας και της επιστήμης, με την καταπολέμηση της ελονοσίας και την επιτυχή διάνοιξη της διώρυγας.

Έτσι και το 2021 η χώρα η οποία θα φτάσει πρώτη στην καταπολέμηση και επιτυχή αντιμετώπιση της πανδημίας θα στιγματίσει την νέα βιομηχανική επανάσταση» σημειώνει ο κ. Βαμβακάς.

ΗΠΑ και Ευρώπη φοβούνται ότι Ρωσία και Κίνα θα αξιοποιήσουν τη διάθεση των εμβολίων τους σε σειρά χωρών για την αύξηση της πολιτικής, οικονομικής και γεωπολιτικής επιρροής τους.

Εμβόλια Covid-19: Ιστορικές προκλήσεις και παγκόσμια διακυβεύματα

 

H Κίνα, η οποία ανακοίνωσε ότι πέντε εμβόλια -από τα συνολικά 14 που παρασκευάστηκαν- πέρασαν στην τρίτη φάση των κλινικών δοκιμών (σ.σ. η φάση πριν από την έγκριση, με δοκιμές σε χιλιάδες ανθρώπους, που εξετάζει αν είναι αποτελεσματικό και ασφαλές το εμβόλιο) φιλοδοξεί η «διπλωματία των εμβολίων» τόσο να βελτιώσει τη διεθνή εικόνα της -που πληγώθηκε σημαντικά από το ξέσπασμα της πανδημίας στη Γουχάν- όσο και να εξαπλώσει περαιτέρω την επιρροή της.

Κινέζοι αξιωματούχοι μιλούν για «υγειονομικό Δρόμο του Μεταξιού», όταν την περασμένη άνοιξη το Πεκίνο έστειλε υγειονομικό υλικό σε χώρες που χτυπήθηκαν σημαντικά από το πρώτο πανδημικό κύμα.

Το κινεζικό εμβόλιο, πάντως, «κατευθύνεται» ήδη προς Βραζιλία, Τουρκία και Ινδονησία.

Έντονη κινητικότητα και στη Μόσχα. Μιλώντας στους ηγέτες της G20 στις 21 Νοεμβρίου, ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι η χώρα του είναι έτοιμη να παράσχει το εμβόλιό της Sputnik V και σε άλλες χώρες που το χρειάζονται, ενώ σε πρόσφατη τηλεδιάσκεψη των BRICS κάλεσε τις άλλες χώρες-μέλη της ομάδας των αναδυόμενων χωρών (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) να προχωρήσουν σε μαζική παραγωγή και διανομή των ρωσικών εμβολίων.

Ινδία, Βραζιλία, Ουζμπεκιστάν, Μεξικό Αίγυπτος, Νεπάλ, Αίγυπτος και Βενεζουέλα έχουν παραγγείλει ήδη εκατομμύρια δόσεις εμβολίων από τη Μόσχα.

Η «αδιαφανής» Ευρώπη

Πού βρίσκεται, όμως, η Ευρώπη  στην «κούρσα» των εμβολίων; Στα τέλη Αυγούστου η ΕΕ -που υπενθυμίζεται ότι δεν διαθέτει κοινή πολιτική για την υγεία- επιβεβαίωσε τη συμμετοχή της στο μηχανισμό COVAX για την παγκόσμια ισότιμη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά εμβόλια κατά της Covid-19.

Δύο μήνες νωρίτερα, στις 17 Ιουνίου η Κομισιόν παρουσίασε την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα εμβόλια (EU Vaccines Strategy) με στόχο την «ανάπτυξη, παρασκευή και διανομή αποτελεσματικών και ασφαλών εμβολίων κατά της Covid-19».

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ ως σήμερα έχει υπογράψει συμβάσεις με έξι φαρμακευτικές εταιρείες: BioNtech-Pfizer (με έδρα Γερμανία-ΗΠΑ αντίστοιχα), Moderna (με έδρα τις HΠΑ), AstraZeneca (με έδρα τη Βρετανία), Sanofi-GSK (με έδρα Γαλλία-Βρετανία αντίστοιχα), Janssen Pharmaceutica NV (με έδρα το Βέλγιο, ανήκει στην αμερικανική Johnson & Johnson), CureVac (με έδρα τη Γερμανία).

Ωστόσο, προς το παρόν, τίθεται μείζον ζήτημα για τις λεπτομέρειες των συμβάσεων αυτών.
Η Κομισιόν δέχεται «πυρά» για την αδιαφάνεια στις υπογραφείσες συμβάσεις με τις φαρμακευτικές εταιρείες, αφού οι Βρυξέλλες προσώρας αρνούνται να δημοσιοποιήσουν τους όρους των συμφωνιών, παρά τις πιέσεις ευρωβουλευτών, σε ένα σκοτεινό «χορό» δισεκατομμυρίων.

Ποιοι είναι ακριβώς οι όροι των συμφωνιών παροχής εμβολίων;

Πόσα χρήματα θα κληθούν να πληρώσουν συνολικά οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι;

Πόσο θα κοστίσει η κάθε δόση ανά εμβόλιο;

Η ΕΕ απαντά ότι δεν μπορεί να δημοσιοποιήσει τους όρους δίχως την άδεια των φαρμακευτικών εταιρειών, ωστόσο, ο αντίλογος υποστηρίζει ότι πρόκειται για μία έκτακτη κατάσταση, στην οποία σημειώνεται τεράστια χρηματοδότηση μέσω δημόσιων δαπανών και υπό το φόβο μιας έμμεσης ιδιωτικοποίησης κρατικών πόρων.

Εκτός από το ζήτημα της διαφάνειας η Ευρωπαϊκή Ένωση είδε το πρώην μέλος της, τη Βρετανία, να την αιφνιδιάζει, αφού έγινε η πρώτη χώρα της Δύσης που ενέκρινε διά των ρυθμιστικών αρχών της το εμβόλιο BioNTech-Pfizer, σε μια κίνηση που έλαβε την ερμηνεία «εθνικισμού των εμβολίων».

Ο Βρετανός υπουργός Υγείας Ματ Χάνκοκ μάλιστα, επικαλούμενος την άνεση κινήσεων που δίνει στο Λονδίνο το Brexit άφησε αιχμές για «το ρυθμό των Ευρωπαίων, που προχωρούν κάπως πιο αργά», σε σχέση με την έγκριση των εμβολίων.

Το εμβόλιο ως παγκόσμιο δημόσιο αγαθό

H ανθρωπότητα, όμως οφείλει να θέσει συγκεκριμένες προτεραιότητες πάνω από τους ανταγωνισμούς, οι οποίοι μπορεί να αποδειχθούν πολλαπλά επιζήμιοι.

Ένα από τα βασικότερα διδάγματα της υφιστάμενης πανδημίας ήταν ότι τα δημόσια συστήματα υγείας είναι τα πλέον κατάλληλα να διαχειριστούν μία υγειονομική κρίση ευρείας κλίμακας.

Στην επόμενη φάση της κρίσης -η οποία και θα σηματοδοτήσει και την αντίστροφη μέτρηση για τον τερματισμό της, όπως ευελπιστεί όλος ο πλανήτης- μπορεί να οδηγήσει μόνο η παγκόσμια διάθεση αποτελεσματικών και ασφαλών εμβολίων· και αυτό είναι το βασικό διακύβευμα από εδώ και πέρα, ταυτόχρονα με την αναγκαία και ζωτικής σημασίας ενίσχυση των δημόσιων συστημάτων υγείας, εν μέσω περιοριστικών μέτρων που θα εξακολουθήσουν να ισχύουν, τουλάχιστον για το προσεχές διάστημα.

Τα εμβόλια κατά της νόσου Covid-19 θα πρέπει να αποτελέσει παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, όπως τονίζει επανειλημμένα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Υπογραμμίζοντας την ανάγκη αυτή, ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεέσους, μιλώντας πρόσφατα στο Φόρουμ Ειρήνης του Παρισιού υπογράμμισε ότι «δεν πρόκειται μόνο για ηθική επιταγή και ανάγκη για τη δημόσια υγεία αλλά και οικονομική επιταγή» αφού, όπως εξήγησε, «στο διασυνδεδεμένο κόσμο μας εάν ο πληθυσμός σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χάσει έδαφος στα εμβόλια, ο ιός θα συνεχίσει να εξαπλώνεται, με συνέπεια η παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη να καθυστερήσει».

Προχωρώντας ακόμη παραπέρα, έκθεση του Eurasia Group, που δημοσιεύθηκε στις 3 Δεκεμβρίου, εκτιμά ότι «η παγκόσμια δίκαιη πρόσβαση στα εμβόλια Covid-19 εκτιμάται ότι θα αποφέρει οικονομικά οφέλη τουλάχιστον 153 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2020-21 και 466 δισ. έως το 2025 σε 10 μεγάλες οικονομίες».

Και όπως έγραψαν χαρακτηριστικά οι Mαριάνα Ματσουκάτο, Χένρι Λίσι Λι και Ελς Τόρελεε, στο άρθρο τους στο Project Syndicate Εμβόλια για τους ανθρώπους και όχι για τα κέρδη, «η κρίση του κορονοϊού είναι ένατέλειο τεστ για το εάν μία προσέγγιση προσανατολισμένη περισσότερο στο δημόσιο χαρακτήρα της υγείας θα επικρατήσει τα επόμενα χρόνια».

Το σίγουρο είναι ότι η παγκόσμια υγεία είναι κρίσιμο να μείνει εκτός ανταγωνισμών υπερδυνάμεων και «εθνικισμών των εμβολίων», πέρα από ανταγωνισμούς πολυεθνικών φαρμακευτικών κολοσσών.

  * Του Βαγγέλη Βιτζηλαίου, Συντονιστή του Κύκλου Ευρωπαϊκών & Διεθνών Αναλύσεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ –
H aνάλυση περιλαμβάνεται στο 35ο Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του ΕΝΑ