Ενα φυσικό φαινόμενο, όπως ένας σεισμός, και η καταστροφή που αυτός έφερε ήταν γεγονότα αρκετά να “αποκαλύψουν” ακόμα και στον πιο ανυποψίαστο τις τραγικές κρατικές ανεπάρκειες αλλά και τη βαθιά διαφθορά που κυριαρχούν στην Αλβανία τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Δεν πρόκειται για μεγαλοστομίες ούτε για εύκολα συμπεράσματα. Αντίθετα, πρόκειται για την αλήθεια έτσι όπως “ξεδιπλώθηκε” στο Δυρράχιο και τις άλλες αλβανικές πόλεις που χτυπήθηκαν από το φονικό σεισμό της 26ης Νοεμβρίου. Σεισμό όχι τρομερά μεγάλου μεγέθους (μετρήθηκε στα 6,1 ρίχτερ) αλλά εν τέλει καταστροφικό.
Άστεγοι, το Νο1 πρόβλημα
Από το χορό των ρίχτερ, περίπου 5000 άτομα έμειναν, προσωρινά ή όχι, χωρίς σπίτια. Δεν μπορούν όλοι να χαρακτηριστούν άστεγοι καθώς πολλοί από αυτούς περιμένουν την τελεσίδικη απάντηση των αρχών για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το οίκημά τους. Επειδή, όμως, οι υπηρεσίες στην Αλβανία βραδυπορούν χαρακτηριστικά, οι εν λόγω πολίτες πρέπει να βρουν άλλο σπίτι για να μείνουν μέχρι να μάθουν λεπτομέρειες για το δικό τους.
Τούτη η ανάγκη είναι πολύ “βαριά” για το αλβανικό κράτος το οποίο στερείται πόρων, οργάνωσης αλλά και δομών αλληλεγγύης. Πολλά θα εξαρτηθούν από το μέγεθος της ξένης βοήθειας (κυρίως από την Ευρώπη) η οποία, σε τελική ανάλυση, θα καθορίσει και το χρονοδιάγραμμα της αποκατάστασης της κανονικότητας στις χτυπημένες, από το εγκέλαδο, πόλεις.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Αλβανία, μόνο με τις δικές της δυνάμεις, δεν μπορεί να χτίσει τα χιλιάδες διαμερίσματα που απαιτούνται για να ικανοποιηθεί η ανάγκη των σεισμόπληκτων για στέγη. Οφείλει να περιμένει, να ζητήσει και να πάρει ό,τι μπορεί από τους γείτονές της και όχι μόνο. Ήδη η Ελλάδα έστειλε την ΕΜΑΚ να βοηθήσει στις επιχειρήσεις διάσωσης κάτω από τα ερείπια, ενώ στάλθηκε και κλιμάκιο ελλήνων μηχανικών που προχωρούν, με τη συνδρομή των αλβανικών αρχών, σε εκτιμήσεις κτιρίων. Απομένουν, όμως, πολλά να γίνουν.
«Χτύπησε» τους φτωχούς
Επιπλέον, υπό το δεδομένο ότι έχουμε μπει πλέον για τα καλά στο χειμώνα, οι σεισμόπληκτοι έχουν να παλέψουν και με το κρύο και γενικότερα τις κακές καιρικές συνθήκες. Η αντίδραση πρέπει να είναι άμεση από την πλευρά του κράτους, αλλά και σ’ αυτό το ζήτημα πολλά θα εξαρτηθούν από τη συνδρομή των ξένων. Η Αλβανία, εκτός των άλλων, δεν διαθέτει την τεχνογνωσία (know how) σε τέτοιες καταστάσεις και ας έχει χτυπηθεί και στο παρελθόν από μεγάλους σεισμούς.
Η καταστροφή έχει, επίσης, και ένα “ταξικό” χαρακτηριστικό. Χτύπησε, κυρίως, φτωχό πληθυσμό, ανθρώπους που είχαν “ακουμπήσει” τις αποταμιεύσεις μιας ζωής στην αγορά ενός διαμερίσματος για να απαλλαχθούν από το βραχνά του ενοικίου. Και εδώ ακριβώς αποκαλύπτονται τα εγκληματικά κενά στη λειτουργία της αλβανικής κρατικής μηχανής. Οι ξένοι μηχανικοί διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι τα περισσότερα από τα κτίρια που κατέρρευσαν σαν τραπουλόχαρτα είχαν χτιστεί από το 1990 και μετά. Αντιθέτως, κτίρια που είχαν ανεγερθεί πριν από το 1985, υπέστησαν ελάχιστες ζημιές και έμειναν στη θέση τους. Πώς εξηγείται αυτό το παράξενο, εκ πρώτης όψεως, φαινόμενο;
Η απάντηση στο μυστήριο είναι απλή. Μετά τη μετάβαση της Αλβανίας από το σκοταδιστικό, δήθεν σοσιαλισμό του καθεστώτος Χότζα στον αχαλίνωτο, μαφιόζικο, βαλκανικού τύπου καπιταλισμό, οι κατασκευές κτιρίων στη χώρα γίνονταν εντελώς ανεξέλεγκτα. Ουσιαστικά οι περισσότεροι πολεοδομικοί κανόνες δεν τηρούνταν, βασίλευε η διαφθορά, ο χρηματισμός και η νοοτροπία του εύκολου κέρδους. Κάπως έτσι οι εργολάβοι προχωρούσαν σε ανέγερση πολυκατοικιών ανενόχλητοι από το νόμο και τις υποχρεώσεις που αυτός θα υπαγόρευσε. Από την άλλη πλευρά, μέχρι και το 1985, οι στοιχειώδεις κανόνες, με το κράτος να έχει την κεντρική ευθύνη, εφαρμόζονταν. Και κατ’ αυτό τον τρόπο προέκυψε το παράδοξο νέα κτίρια να καταρρέουν παρασύροντας στο θάνατο δεκάδες ανθρώπους και παλιά να γλιτώνουν με μερικές μόνο ρωγμές.
Η διάσταση της νέας μετανάστευσης
Από τις πρώτες, κιόλας, ημέρες της καταστροφής, διατυπώθηκε η άποψη ότι ο σεισμός θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο μεταναστευτικό κύμα από την Αλβανία προς την Ευρώπη και ιδιαίτερα προς τις γειτονικές Ελλάδα και Ιταλία. Όχι βέβαια ανάλογο μ’ αυτό των αρχών της δεκαετίας του ‘90 όταν εκατοντάδες χιλιάδες Αλβανοί μετανάστευαν μαζικά για αναζήτηση δουλειάς, αλλά πάντως αξιοσημείωτο.
Είναι μία πιθανότητα που πρέπει να υπολογιστεί για έναν λαό που έτσι και αλλιώς έχει αποδείξει και στο παρελθόν ότι δεν διστάζει, όταν οι ανάγκες το προστάζουν, να αναζητά αλλού την τύχη τους. Οι Αλβανοί της διασποράς, άλλωστε, μπορεί να είναι και περισσότεροι από αυτούς της κυρίως Αλβανίας. Πώς, άραγε, θα αντιδράσει η Ευρώπη σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο και με το μεταναστευτικό-προσφυγικό ήδη να βρίσκεται σε έξαρση και να δημιουργεί τεράστιες εντάσεις στο εσωτερικό της;
Ως προς το πολιτικό του πράγματος, ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα έκανε και κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να εκμεταλλευτεί για ίδιον, πολιτικό όφελος την τραγωδία. Χτυπήθηκε βέβαια προσωπικά από αυτήν αφού έχασε τη ζωή της η κοπέλα του γιου του.
Ο Ράμα κάνει παιχνίδι
Σε μία περίοδο, όμως, που ο ηγέτης της χώρας είχε να διαχειριστεί πολλούς μπελάδες (οι οποίοι ροκάνιζαν επικίνδυνα το πολιτικό του κεφάλαιο), ο σεισμός του έδωσε τη δυνατότητα να καλλιεργήσει προφίλ λαϊκού ηγέτη. Από την πρώτη στιγμή, ο Ράμα έδωσε το παρών στους τόπους του ολέθρου, έκανε εκατοντάδες δηλώσεις στη τηλεόραση και στον τύπο και θέλησε να δείξει ότι ελέγχει απολύτως την κατάσταση. Φρόντισε, μάλιστα, να καταπολεμήσει εν τη γενέσει τους προβλήματα διαφθοράς που προέκυψαν στο διαμοιρασμό της βοήθειας στους σεισμοπαθείς.
Δείχνει, με λίγα λόγια, ισχυρός μετά από πολύ καιρό χωρίς να ξέρει κανείς αν πράγματι είναι. Σίγουρα, όμως, η τραγωδία τού χαρίζει επιπλέον πολιτικό χρόνο και βάζει, προς το παρόν, στην άκρη την πολιτειακή κρίση, την τεράστια δυσαρέσκεια των πολιτών για την ενδημική διαφθορά (που δεν αφορά, βέβαια, μόνο το δικό του κόμμα) και το σοκ που προκάλεσε στην Αλβανία το στοπ, που άναψε ο Εμανουέλ Μακρόν στις συνομιλίες για τις διαπραγματεύσεις της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Υπάρχει πιθανότητα να επανεξεταστεί το ζήτημα και ο γάλλος πρόεδρος να άρει σιγά-σιγά τις επιφυλάξεις του; Δύσκολο, αλλά όχι απίθανο. Και δεν αποκλείεται το κλειδί να είναι η υπόθεση της ανοικοδόμησης των περιοχών που επλήγησαν από το φονικό σεισμό. Θα χρειαστεί, όπως τονίστηκε και πιο πάνω, η ευρωπαϊκή συνδρομή η οποία θεωρείται απαραίτητη για να πάρει μπρος η διαδικασία.
Με δεδομένο ότι στον καπιταλισμό κάθε φυσική καταστροφή λογίζεται αμέσως ως μία καλή ευκαιρία για μπίζνες, κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα, ο Ράμα αναμένεται να παίξει αυτό το χαρτί και να καλέσει ευρωπαϊκές εταιρίες να αναλάβουν την επιχείρηση της ανοικοδόμησης. Γιατί να μην είναι και κάποιες γαλλικές μεταξύ αυτών; Δεν έχει να χάσει τίποτα ο αλβανός πρωθυπουργός στο συγκεκριμένο κομμάτι, ενώ παράλληλα μπορεί να ελπίζει στη στήριξη των υπόλοιπων μεγάλων παικτών της Ένωσης, που -έτσι και αλλιώς- δεν έχουν σοβαρές αντιρρήσεις στη χάραξη της ευρωπαϊκής πορείας της Αλβανίας.
Νίκος Γιαννόπουλος