Δυο χρόνια έχουν περάσει από τη μέρα που οι δυνάμεις του στρατηγού, Καλίφα Χαφτάρ, πήραν τον έλεγχο της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Λιβύης, της Βεγγάζης, και ένα «πέπλο σιωπής» έχει σκεπάσει την πρωτεύουσα της επαρχίας της Κυρηναϊκής.
Οι κάτοικοί της δε φαίνεται να θέλουν να εκφράσουν ανοιχτά τις απόψεις τους, είτε λόγω φόβου είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Κι αυτό για μια παραδοσιακή μητρόπολη, από την οποία μάλιστα ξεκίνησε η εξέγερση κατά του Μουαμάρ Καντάφι το 2011, μοιάζει ιδιαίτερα επώδυνο. «Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς. Υπάρχουν παντού αυτιά» δηλώνει χαρακτηριστικά μιλώντας στο γερμανικό περιοδικό Spiegel κάτοικος της Βεγγάζης, ο οποίος ζήτησε να μη δημοσιευτούν τα πραγματικά στοιχεία του.
Ο οριστικός ενταφιασμός της δημοκρατίας
Είναι αλήθεια πάντως πως ο 75χρονος πολέμαρχος, ο οποίος έχει πυροδοτήσει έναν ανελέητο εμφύλιο πόλεμο προκειμένου να πάρει τον έλεγχο ολόκληρης της χώρας από την κυβέρνηση του Φάγεζ ας Σάρατζ, φτάνοντας προ των πυλών της πρωτεύουσας Τρίπολης, δεν υπήρξε ποτέ μεγάλος υποστηρικτής της δημοκρατίας. Είχε φροντίσει μάλιστα σε δηλώσεις του να τονίσει πως η Λιβύη δεν ήταν έτοιμη για τη δημοκρατία.
Ο ίδιος μάλιστα φροντίζει στην πράξη να επιβεβαιώνει τις εν λόγω απόψεις του σε κάθε ευκαιρία. Εκμεταλλευόμενος την κατάσταση χάους που επικράτησε για πολλά χρόνια στη Λιβύη μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι, κατάφερε να εγκαθιδρύσει την εξουσία του πάνω στην στρατιωτική πυγμή. Είναι χαρακτηριστικό πως σε κάθε περιοχή που έχει πάρει υπό τον τον έλεγχό του, έχει ορίσει έναν στρατιωτικό διοικητή.
Ο διώκτης των τζιχαντιστών που οραματίζεται στρατιωτικό καθεστώς
Αρχικά ο Χαφτάρ εμφανίστηκε ως διώκτης των τζιχαντιστών και ξεκίνησε με την παραστρατιωτική του δύναμη, τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό, εκστρατεία κατά των ισλαμιστικών πολιτοφυλακών. Δεν είναι λίγοι όμως εκείνοι, που βλέπουν πίσω από τις πολεμικές επιχειρήσεις του αλλά και την ευρύτερη στρατηγική του μια προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου καθεστώτος, με χαρακτηριστικά ανάλογα με εκείνα του πρώην «συντρόφου» του Μουαμάρ Καντάφι.
Ήταν άλλωστε στο πλευρό του Καντάφι όταν το 1969 αυτός ανέβηκε στην εξουσία, αλλά έπεσε σε δυσμένεια στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οπότε κι αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί στις ΗΠΑ, όπου φέρεται να συνεργάστηκε με τη CIA.
Ξαναγύρισε στη Λιβύη το 2011, όταν κι εμφανίστηκε με τηλεοπτικό μήνυμά του προς τους πολίτες της, ζητώντας τους την υποστήριξή τους στον αγώνα για την ανατροπή του στρατωτικού καθεστώτος της Τρίπολης. Οι Λίβυοι αρχικά του «γύρισαν την πλάτη», όμως αυτός δεν το έβαλε κάτω. «Πατώντας» πάντως στην ιδιαιτερότητα που υπάρχει στη Λιβύη, ο πληθυσμός της οποίας αποτελείται από 61 φυλές, κατάφερε να κάνει τις απαραίτητες συμμαχίες καταλαμβάνοντας με τα στρατεύματά του το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, με αποκορύφωμα την κατάληψη της Βεγγάζης το 2017.
Η χώρα βυθίστηκε στη δίνη ενός ιδιαίτερα αιματηρού όσο και πολύχρονου εμφυλίου, όμως ο Χαφτάρ δεν έδειξε να χαμπαριάζει. Τον περασμένο Απρίλιο ξεκίνησε την εκστρατεία εναντίον της Τρίπολης, σε μια σύγκρουση που έχει μέχρι στιγμής εκατοντάδες θύματα αλλά και δεκάδες χιλιάδες εκτοπισμένους.
Όλα τα παραπάνω φαίνεται να μην ενδιαφέρουν τους διεθνείς συμμάχους του, καθώς Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία, Γαλλία κι Ιταλία βλέπουν στο πρόσωπο του Χαφτάρ τον ιδανικό εκπρόσωπο των γεωπολιτικών τους συμφερόντων. Με την υποστήριξή τους άλλωστε ο 75χρονος πολέμαρχος είχε φροντίσει το Νοέμβριο του 2018 να μποϊκοτάρει τις συνομιλίες με τον επικεφαλής της επίσημης λιβυκής κυβέρνησης Φάγεζ ας Σαράτζ, προκειμένου να τερματιστεί ο εμφύλιος.
Η Βεγγάζη των εξαφανίσεων
Την ίδια στιγμή, η χώρα παραμένει βαθιά διχασμένη κι αυτό δεν καταγράφεται πουθενά αλλού πιο ανάγλυφα απ’ ότι στη Βεγγάζη, όπου οι πληγές των τελευταίων οκτώ χρόνων δύσκολα θα κλείσουν. Η πολύχρονη κυριαρχία από τους τζιχαντιστές άφησε βαθιά σημάδια στην πόλη, όμως τα πράγματα δε λένε να καλυτερέψουν ούτε μετά την ήττα τους, καθώς η εξουσία Χαφτάρ δείχνει να επαναφέρει μνήμες ενός όχι τόσο μακρινού παρελθόντος.
Το νήμα της κριτικής πάντως είχαν πιάσει εδώ κι αρκετό καιρό ακόμη και πολλοί από εκείνους που στήριξαν τον Χαφτάρ, στις επιχειρήσεις για ανακατάληψη της Βεγγάζης από τους τζιχαντιστές. Πολλοί μάλιστα είχαν εκφράσει τη διαφωνία τους ακόμη κι από την εποχή της τελικής επίθεσης κατά των δυνάμεων του Ισλαμικού Κράτους. «Είναι ανάγκη να ισοπεδώσουμε την πόλη από τους βομβαρδισμούς για να νικήσουμε;» αναρωτιούνταν πολλοί.
Από τότε όμως οι φωνές κριτικής άρχισαν να εκφράζονται όλο και λιγότερο, ενώ πλέον έχουν εκλείψει σχεδόν ολοσχερώς. Άλλωστε, το καθεστώς Χαφτάρ έχει φροντίσει να εγκαταστήσει ένα πολύ αποτελεσματικό «κράτος παρακολούθησης». Όλα μαθαίνονται με κάποιο τρόπο, τίποτα δε μένει στην αφάνεια. Κι όσοι εμφανίστηκαν κατά καιρούς να διαφωνούν με τις «βουλές» του 75χρονου πολέμαρχος βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν κάθε είδους συνέπειες.
«Ο εφιάλτης ξεκίνησε πάλι, καθώς άρχισαν πάλι οι εξαφανίσεις ανθρώπων» αναφέρει ένας κάτοικος της Βεγγάζης μιλώντας στο Spiegel. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η βουλευτής, Σεχάμ Σεργκέβα, η οποία είχε βρεθεί στο πλευρό των δυνάμεων του Χαφτάρ. Μέχρι που άρχισε να κάνει «άβολες» ερωτήσεις. Πριν από λίγες εβδομάδες οχήματα του στρατού σταμάτησαν έξω από το σπίτι της Σεργκέβα, άνδρες με καλυμμένα χαρακτηριστικά βγήκαν από το εσωτερικό τους και την πήραν με τη βία μαζί τους, πυροβολώντας τον άνδρα της και στα δυο του πόδια και χτυπώντας άγρια το γιο της.
«Ο στρατός είναι η κόκκινη γραμμή» έγραψε κάποιος την επόμενη μέρα σε τοίχο δίπλα στο σπίτι της εξαφανισθείσας.
Το μίσος κι ο διχασμός «θρέφουν» τον Χαφτάρ
Την ίδια στιγμή όμως το εμφυλιακό μίσος, που «φωλιάζει» στο εσωτερικό της πόλης, δείχνει να ρίχνει «νερό στο μύλο» του Χαφτάρ. Πολλοί μάλιστα δεν ξεχνούν πως η διοίκηση της πόλης Μισράτα, ένα στρατιωτικό κέντρο στη βορειοδυτική Λιβύη, έστελναν υλική βοήθεια στους τζιχαντιστές προκειμένου να μην πέσει η πόλη στα χέρια του Χαφτάρ.
Αυτό είχε παράπλευρες απώλειες και μεταξύ του πληθυσμού της Βεγγάζης, καθώς πολλές οικογένειες με ρίζες από τη δυτική Λιβύη κι ιδιαίτερα από τη Μισράτα άρχισαν να αντιμετωπίζονται με πρωτοφανή εχθρικότητα. Είναι ενδεικτική μια ανάρτηση που έγινε viral στο Facebook: « Όποιος έχει βάλει στο μάτι κάποια επιχείρηση ή ένα σπίτι, μπορεί απλά να διαδώσει η φήμη πως οι ιδιοκτήτες του υποστηρίζουν το καθεστώς της Μισράτα. Σύντομα θα κάνουν την εμφάνισή του εκπρόσωποι της πολιτοφυλακής, με τους οποίους θα μπορεί να μοιραστεί τα κέρδη».
Τίποτα από αυτά όμως δεν ενδιαφέρει τον στρατάρχη, καθώς αποκλειστικός στόχος του είναι η τελική νίκη.
Όλα τα παραπάνω έρχονται την ώρα που στην πόλη δεν έχει επανέλθει το αίσθημα της ασφάλειας, παρά τις περί του αντιθέτου δεσμεύσεις του Χαφτάρ. Μόλις τον περασμένο Αύγουστο σημειώθηκε επίθεση σε κονβόι του ΟΗΕ με πέντε νεκρούς.
Από την άλλη, παρά πολλοί κάτοικοι της Βεγγάζης, μετά από πολλά χρόνια χάους κι αστάθειας, δείχνουν έτοιμοι να δεχτούν την εξουσία Χαφτάρ, ακόμη κι αν αυτή συνεπάγεται έλλειψη ελευθεριών κι ακραίος αυταρχισμός. Κατά τη δική τους οπτική η άλλη εναλλακτική που έχουν είναι η ισλαμική τρομοκρατία κι ο πόλεμος.
Η Βεγγάζη του Χαφτάρ λοιπόν φαίνεται να βυθίζεται σε μια «βαθιά κατάθλιψη». Κι αν η κατάσταση αυτής της πόλης δείχνει το μέλλον της Λιβύης, τότε αυτό φαντάζει κάτι παραπάνω από ζοφερό.