Η γιγαντιαία τουρκική άσκηση «Γαλάζια Πατρίδα», η μεγαλύτερη στα χρονικά των ενόπλων δυνάμεων της γείτονος, εντάσσεται απολύτως στο ομώνυμο δόγμα που προβάλει το καθεστώς Ερντογάν. Στην πραγματικότητα, η επίμονη τουρκική ρητορική περί Γαλάζιας Πατρίδας έρχεται να κωδικοποιήσει μία στρατηγική, η οποία υλοποιείται σταδιακά, αλλά συστηματικά τα τελευταία χρόνια.
Όπως απέδειξαν για μία ακόμα φορά οι χάρτες του Ακάρ, οι Τούρκοι επιδιώκουν να εγγράψουν υποθήκες σε θαλάσσιες περιοχές που -σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο- ανήκουν στην Ελλάδα και στην Κυπριακή Δημοκρατία. Για τον σκοπό αυτό δεν χρησιμοποιούν μόνο λόγια και χάρτες. Με τη συνεχή και έντονη αεροναυτική παρουσία τους επιχειρούν να εδραιωθούν και αναγνωρισθούν ως ηγεμονική δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο.
Θέλουν να καταστήσουν σαφές ότι έχουν θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό τους ειδικά τη θαλάσσια περιοχή που ορίζεται από τη γραμμή Ρόδος-Κρήτη και την Κύπρο. Γι’ αυτό και σ’ αυτή την περιοχή πραγματοποιούν συχνά ασκήσεις και ακόμα συχνότερα τη δεσμεύουν με την έκδοση Navtex, οι οποίες εγκλωβίζουν ελληνικά νησιά, κυρίως το Καστελόριζο, και αμφισβητούν ελληνικά δικαιώματα.
Λόγω του ρήγματος στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας και στη συνέχεια των δυσκολιών στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν εδραιωθεί τα δύο γεωπολιτικά τρίγωνα Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ και Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος, ενώ στο παιχνίδι πιθανότατα θα μπει και η Ιορδανία, δεδομένου ότι αυτά τα τρίγωνα έχουν το πράσινο φως και της Ουάσιγκτον και της ΕΕ.
Έστω και καθυστερημένα, οι προαναφερθείσες εξελίξεις ώθησαν την Ελλάδα να ξαναδεί τον εαυτό της ως χώρα της Ανατολικής Μεσογείου. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, στην Αθήνα είχε κυριαρχήσει το δόγμα «η Κύπρος είναι μακριά», με αποτέλεσμα η Ελλάδα ουσιαστικά να αποσυρθεί από την Ανατολική Μεσόγειο, όπου έτσι κι αλλιώς η παρουσία της ήταν υποτυπώδης και μόνο στην Κύπρο.
Αυτό το δόγμα-υπεκφυγή έχει εμποτίσει γενιές Ελλαδιτών πολιτικών και διπλωματών, με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει για δεκαετίες η μονοδιάστατη αντίληψη για την εθνική ασφάλεια που συρρικνώνει το ελληνικό ενδιαφέρον αποκλειστικά στο Αιγαίο. Η στρατηγική αυτή αναδίπλωση βόλεψε την Άγκυρα. Της άφησε ελεύθερο το πεδίο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου
Μία προσπάθεια να αντιστραφεί η διάχυτη αυτή αντίληψη έγινε μετά το 1993 από την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου και τον υπουργό Άμυνας Γεράσιμο Αρσένη με το δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου με σκοπό την αμυντική κάλυψη της Κύπρου. Στο πλαίσιο αυτό εντασσόταν και η προμήθεια του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-300. Τότε, η Ελλάδα είχε αρχίσει να εδραιώνει μια αεροναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η διαδοχή του Ανδρέα Παπανδρέου από τον Κώστα Σημίτη τυπικά δεν οδήγησε σε αλλαγή πολιτικής, αλλά στην πράξη αφυδάτωσε και σταδιακά ακύρωσε το εν λόγω δόγμα. Όταν, μάλιστα, λόγω και των ασφυκτικών πιέσεων της Δύση (και του Ισραήλ) οι S-300, αντί να εγκατασταθούν στην Κύπρο, αποθηκεύτηκαν στην Κρήτη, ο Ενιαίος Αμυντικός Χώρος έμεινε ουσιαστικά στα χαρτιά.
Τα τελευταία χρόνια η πυκνή αεροναυτική παρουσία των Τούρκων στην Ανατολική Μεσόγειο έχει σκοπό όχι μόνο τον έλεγχο της θαλάσσιας οδού που ενώνει την Κύπρο με την Ελλάδα, αλλά και την προβολή αβάσιμων διεκδικήσεων. Στις παραδοσιακές διεκδικήσεις έχουν προστεθεί και όσες καταγράφονται στους χάρτες, που προ καιρού είχε ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Ακάρ παρουσιάσει στους Λίβυους συνομιλητές του. Χάρτες, οι οποίοι, όμως, είναι προγενέστεροι.
Η απόφαση της Άγκυρας να μονιμοποιήσει και να πυκνώσει την αεροναυτική παρουσία της εντάσσεται στην ευρύτερη νεοοθωμανική στρατηγική. Βασική συνιστώσα αυτής της στρατηγικής, έτσι όπως σε ανύποπτο χρόνο την έχει εκθέσει ο Νταβούτογλου, είναι η μετατροπή της Τουρκίας σε μεγάλη αεροναυτική δύναμη, με κυρίαρχη παρουσία σ’ όλη την Ανατολική Μεσόγειο.
Έξω από το Σούνιο
Για να κλιμακώσει τη ναυτική πίεσή της και στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία δεν περιορίζεται στη διεξαγωγή ασκήσεων, ούτε μόνο στην καταχρηστική δέσμευση θαλάσσιων περιοχών. Στέλνει συστηματικά πολεμικά σκάφη της να κάνουν επίδειξη σημαίας και εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, σχεδόν έξω από το Σούνιο. Ουσιαστικά κάνει κατάχρηση της πρόνοιας του Δικαίου της Θάλασσας για αβλαβή διέλευση.
Ο Νταβούτογλου είχε δηλώσει ότι οι επί τούτου συχνές διελεύσεις τουρκικών πολεμικών πλοίων και στην καρδιά του δυτικού Αιγαίου οφείλονται στην ψυχολογική ανάγκη των Τούρκων να δείχνουν ότι το Αιγαίο δεν είναι ελληνική θάλασσα! Είχε προσθέσει, μάλιστα, ότι εφεξής θα βλέπουμε «περισσότερες φιλικές τουρκικές σημαίες στο Αιγαίο»! (αρχές Μαρτίου του 2011). Με άλλα λόγια, είχε επιβεβαιώσει την αποφασιστικότητα της Τουρκίας να έχει ναυτική παρουσία ακόμα και στην καρδιά της Ελλάδας.
Στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται και η προσπάθεια της Άγκυρας να ακυρώσει εμπράκτως ελληνικά πεδία βολής στο Αιγαίο και να επιβάλει δικά της. Στο πλαίσιο αυτό συνηθίζει να δεσμεύει περιοχές για αεροναυτικές ασκήσεις στο ελληνικό πεδίο βολής της Άνδρου. Το εν λόγω πεδίο βολής, όπως και εκείνο στην Ψάθουρα, χρονολογούνται από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και λειτουργούν σαν προσταυτευτική ζώνη για τα πολεοδομικά συγκροτήματα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Η Τουρκία έχει ζητήσει την κατάργηση των πεδίων βολής με το επιχείρημα ότι καλύπτουν και τμήμα του διεθνούς εναέριου χώρου. Όταν, όμως, της ζητήθηκε να καταργήσει κι αυτή την απαγορευμένη περιοχή έξω από τα Δαρδανέλια, υπαναχώρησε. Επανήλθε, ωστόσο, και έχει πια καταφέρει να αχρηστεύσει ουσιαστικά το πεδίο βολής της Άνδρου, ενώ οι Τούρκοι έχουν de facto δημιουργήσει δικό τους πεδίο βολής στο θαλάσσιο τρίγωνο Άθως-Σαμοθράκη-Λήμνος.
Παρουσία και στο τόξο Ιόνιο-Κρήτη
Η Τουρκία, όμως, έχει επεκτείνει τη ναυτική παρουσία της ακόμα και στα δυτικά της Ελλάδας. Ας σημειωθεί ότι έχει εκσυγχρονίσει τη ναυτική βάση στην Αυλώνα της Αλβανίας, βάζοντας γερά πόδι ένα βήμα από την Κέρκυρα. Είναι αξιοσημείωτο ότι τουρκικά πολεμικά σκάφη πλέουν και στο Ιόνιο και δυτικά και νότια της Κρήτης, πραγματοποιώντας ενίοτε και ασκήσεις με πραγματικά πυρά.
Η εξέλιξη αυτή τα τελευταία χρόνια σηματοδοτεί μια νέα, χωρίς προηγούμενο, εποχή στον ελληνοτουρκικό ναυτικό ανταγωνισμό. Επιβεβαιώνεται ότι η Άγκυρα είναι αποφασισμένη να λειτουργήσει σαν περιφερειακή δύναμη και συγκεκριμένα να επιδείξει τη ναυτική ισχύ της σ’ όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Το πράττει ήδη με έντονο τρόπο στην κυπριακή ΑΟΖ. Η ναυτική παρουσία της στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου είναι διαρκής και σχετίζεται με την προσπάθεια της Άγκυρας να ματαιώσει το ενεργειακό πρόγραμμα της Λευκωσίας, χωρίς όμως να το έχει καταφέρει.
Οι ισχυρές ενδείξεις ότι υπάρχουν μεγάλα ενεργειακά κοιτάσματα και νοτίως και ανατολικώς της Κρήτης, ενισχύουν την στρατηγική επιλογή της Άγκυρας να επιβάλει άτυπο πλην ουσιαστικό ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας από τον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Κρήτης και Κύπρου. Η τουρκική εφημερίδα Σαμπάχ, μάλιστα, είχε γράψει χαρακτηριστικά: «Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι κάποτε τη Μεσόγειο την αποκαλούσαν ‘τουρκική λίμνη’»!