Πώς η κεντρική τραπεζίτισσα Ελβίρα Ναμπιούλινα θωράκισε τη χώρα και πώς απάντησε ακαριαία στις δυτικές κυρώσεις
Πριν από δέκα χρόνια η Κριστίν Λαγκάρντ δήλωνε: «Αυτή η γυναίκα μπορεί να κάνει τις Κεντρικές Τράπεζες να τραγουδήσουν!» Τότε η Γαλλίδα ήταν επικεφαλής του ΔΝΤ. Τώρα, ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας πια, καλείται να την αντιμετωπίσει. Και στη σημερινή σκακιέρα της οικονομίας η Λαγκάρντ είναι αυτή που χάνει από τη γυναίκα που τότε θαύμαζε, την κεντρική τραπεζίτισσα της Ρωσίας, Ελβίρα Ναμπιούλινα.
- Από τον Βασίλη Γαλούπη
Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ η διοίκηση των Κεντρικών Τραπεζών είναι πολιτική δουλειά. Η Λαγκάρντ δεν είναι καν οικονομολόγος, είναι δικηγόρος. Το ίδιο και ο Πάουελ της FED. Ο πρώην επικεφαλής της ΕΚΤ Ντράγκι μετακόμισε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα στην πρωθυπουργία της Ιταλίας. Ο Έλληνας τραπεζίτης Γιάννης Στουρνάρας, πρώην ΥΠΟΙΚ την πιο σκληρή μνημονιακή εποχή, δήλωσε -προκλητικά- την Τετάρτη ότι «η κυβέρνηση Μητσοτάκη κάνει το καλύτερο δυνατό, κατά την άποψή μου δεν μπορεί να κάνει κάτι περισσότερο».
Στη Δύση οι Κεντρικές Τράπεζες, αντί για «απολιτικά» ιδρύματα που ασκούν νομισματική πολιτική απαλλαγμένη από πολιτικές προτιμήσεις, διοικούνται από άτομα που ξεφεύγουν από τον ρόλο τους και επιδίδονται σε ευθείες πολιτικές παρεμβάσεις. Ενίοτε δεν γνωρίζουν καν το αντικείμενο, αν και με τις οικονομικές αποφάσεις τους καθορίζουν τις ζωές των λαών.
Η Ελβίρα Ναμπιούλινα, όμως, είναι μόνο οικονομολόγος και ασχολείται αποκλειστικά με την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας. Οι φιλοδοξίες της αρχίζουν και τελειώνουν ακριβώς εκεί. Ίσως, τελικά, γι’ αυτό η οικονομική «θύελλα» να πλήττει την Ευρώπη, αντί για τη Ρωσία, όπως ανέμεναν πολλοί. Επειδή έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι, πρωτίστως, οικονομολόγος και φροντίζει να κάνει ησύχως, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, μια άρτια δουλειά ως κεντρική τραπεζίτισσα.
Η 58χρονη Ναμπιούλινα είναι η γυναίκα που κατευθύνει μαεστρικά την «πολεμική οικονομία» της Ρωσίας και πιστώνεται, σχεδόν αποκλειστικά, το οικονομικό θαύμα της χώρας της μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Η ανθεκτικότητα της ρωσικής οικονομίας, υπό ασφυκτικό καθεστώς πιέσεων και κυρώσεων, σοκάρει τη Δύση.
Προτού γίνει πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας, τον Ιούνιο του 2013, είχε υπηρετήσει ως υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης, επί πρωθυπουργίας Πούτιν, και ως οικονομική σύμβουλός του. Στα τέλη Απριλίου το ρωσικό Κοινοβούλιο ενέκρινε την ανανέωση της θητείας της στην Κεντρική Τράπεζα για ακόμη πέντε χρόνια.
Ο βασικός οικονομικός εγκέφαλος της χώρας
Υπό την ηγεσία της η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας άρχισε να θεωρείται ο βασικός οικονομικός εγκέφαλος της χώρας και να προσελκύει αξιοσέβαστους οικονομολόγους από τον ιδιωτικό τομέα. Τα τελευταία χρόνια κάθε είδους ζητήματα πολιτικής στον χρηματοπιστωτικό τομέα ανατέθηκαν στη Ναμπιούλινα. Επί δύο δεκαετίες αποτελεί το πλέον έμπιστο υψηλόβαθμο στέλεχος του Πούτιν.
Η Ελβίρα Ναμπιούλινα δεν αποδείχτηκε στείρα από εμπνεύσεις. Απέφυγε να βαδίσει στην ανούσια πεπατημένη των χρυσοπληρωμένων Ευρωπαίων ομολόγων της, που επιχειρούν με τα ίδια παλιά, φθαρμένα και εν πολλοίς αναποτελεσματικά «όπλα», όπως την αυξομείωση επιτοκίων, να αντιμετωπίσουν πάσα νόσο. Χρησιμοποίησε… δημιουργικά τους αριθμούς, προστατεύοντας τη χώρα της και στρέφοντας τις κυρώσεις σε βάρος της ίδιας της Δύσης. Προβλέπει με ακρίβεια κάθε κίνηση των αντίπαλων κεντρικών τραπεζιτών της Ευρώπης και της FED, ώστε να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά.
Έτσι, αντί το ρούβλι να καταρρακωθεί, ενισχύθηκε. Μέσα στον πόλεμο με τα τεράστια έξοδά του η Ρωσία -που δεν έχει καν κηρύξει ως τώρα γενική επιστράτευση- βλέπει τα πλεονάσματά της να κάνουν ρεκόρ 30ετίας. Οι εξαγωγές της εκτινάσσονται και οι αγοραστές των προϊόντων της, παρά τις κυρώσεις, πληθαίνουν. Η οικονομία της Ρωσίας θα έχει τελικά πολύ μικρότερη ύφεση απ’ όση αναμενόταν.
Η πρωτοφανής αντοχή της ρωσικής οικονομίας σε συνθήκες πολέμου από τον περασμένο Φεβρουάριο, απέναντι όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά ουσιαστικά σε ολόκληρη τη Δύση, έχει εξήγηση. Οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός ότι η κεντρική τραπεζίτισσα της χώρας έχτιζε, συστηματικά από το 2014, μία οικονομία «φρούριο», ακριβώς για να είναι έτοιμη η Ρωσία σε μια ακραία συνθήκη όπως η τωρινή.
Από την Κριμαία άρχισε να χτίζει οικονομία «φρούριο»
Μετά την Κριμαία το 2014 οι ΗΠΑ απέκοψαν μεγάλες ρωσικές εταιρίες από τις κεφαλαιαγορές τους. Το βασικό πρόβλημα για τους Ρώσους ήταν ότι αυτές οι εταιρίες είχαν μεγάλα ποσά χρέους σε ξένο νόμισμα, προκαλώντας συναγερμό για το πώς θα εξυπηρετούσαν τις οφειλές.
Η Ναμπιούλινα έδρασε ακαριαία. Άρχισε να ξεφορτώνεται όσο το δυνατόν περισσότερα δολάρια από την οικονομία, ώστε οι ρωσικές εταιρίες και οι τράπεζες να είναι στο εξής λιγότερο ευάλωτες στην περίπτωση που οι ΗΠΑ περιόριζαν περαιτέρω την πρόσβαση της Ρωσίας στο αμερικανικό νόμισμα.
Σε λιγότερο από οκτώ χρόνια από την Κριμαία η Ναμπιούλινα αναδιάρθρωσε και θωράκισε την οικονομία της χώρας της με έναν συγκεκριμένο σκοπό: να αντέχει τις δυτικές οικονομικές πιέσεις. Η Ρωσία μείωσε δραστικά τη χρήση δολαρίων, αποστερώντας τον βασικό μοχλό πίεσης από την Ουάσινγκτον.
Όμως η πιο σημαντική οχύρωση της οικονομίας της Ρωσίας είναι το απόθεμα ξένων νομισμάτων της Κεντρικής Τράπεζάς της. Η χώρα διαθέτει εκπληκτικά υψηλά συναλλαγματικά αποθέματα συνολικής αξίας 631 δισ. δολαρίων, ποσό που ισοδυναμεί με το 1/3 της συνολικής οικονομίας της Ρωσίας. «Αυτό είναι που δίνει στον Πούτιν την ελευθερία του στρατηγικού ελιγμού», εκτιμά το πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Η Ναμπιούλινα μετατόπισε τα αποθεματικά της χώρας προς τον χρυσό, το ευρώ και το κινεζικό γουάν, με αποτέλεσμα το μερίδιο των δολαρίων να έχει συρρικνωθεί πια στο 11%. Μέχρι να αναλάβει δράση η «σιδηρά κυρία» της Ρωσίας ήταν άνω του 40%. «Ακόμη και τώρα που οι δυτικές κυρώσεις πάγωσαν τα αποθέματα της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας στο εξωτερικό, η χώρα έχει επαρκή αποθέματα σε χρυσό και γουάν», είπε η ίδια στη ρωσική Βουλή τον Απρίλιο.
Με αυτά τα αποθέματα, εκτός όλων των άλλων αυξανόμενων εσόδων από τον Φεβρουάριο από την ενέργεια και τις πρώτες ύλες, η Μόσχα μπορεί να διατηρεί υψηλά το ρούβλι κάθε φορά που τη χτυπά ακόμα ένα κύμα δυτικών κυρώσεων, καλύπτοντας τους κυβερνητικούς και εταιρικούς ισολογισμούς.
Οι κινήσεις-ματ μετά την εισβολή στην Ουκρανία και τις δυτικές κυρώσεις
Η κίνηση της Ναμπιούλινα να «αποδολαριοποιήσει» τη ρωσική οικονομία περιόρισε την ικανότητα της Ουάσινγκτον να χρησιμοποιεί τις συναλλαγές σε δολάρια για να «πνίξει» την οικονομία της Ρωσίας. Ουσιαστικά, κατασκεύασε μια «μόνωση» της ρωσικής οικονομίας απέναντι σε κυρώσεις. Γι’ αυτό και παρουσιάζει τέτοια ανθεκτικότητα.
Άλλα μέτρα προστασίας της Ναμπιούλινα περιελάμβαναν την έγκαιρη προετοιμασία μιας εναλλακτικής λύσης στο σύστημα SWIFT, το παγκόσμιο σύστημα ανταλλαγής τραπεζικών μηνυμάτων. Επίσης, άλλαξε την υποδομή ώστε να μπορεί η Κεντρική Τράπεζα να διεκπεραιώνει τις συναλλαγές με πιστωτικές κάρτες μέσα στη χώρα, ώστε ακόμη και η έξοδος των Visa και Mastercard να έχει ελάχιστη επίδραση.
Όταν μετά την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο η ρωσική οικονομία χτυπήθηκε από τα συνεχόμενα κύματα των «πυρηνικών» κυρώσεων της Δύσης, η κεντρική τραπεζίτισσαα είχε να αντιμετωπίσει τεράστια προβλήματα, όπως ο πληθωρισμός, που εκτινάχθηκε στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών.
Η Ναμπιούλινα ήταν ήδη προετοιμασμένη για μια τέτοια συνθήκη. Αντιδρώντας ταχύτατα, διπλασίασε το επιτόκιο σε 20%, χρησιμοποίησε capital controls για να περιορίσει την εκροή χρημάτων εκτός χώρας και χαλάρωσε τους κανονισμούς για τις τράπεζες, ώστε να μη σταματήσει ο δανεισμός. Αυτά τα μέτρα φρέναραν τον αρχικό πανικό και βοήθησαν το ρούβλι να ανακάμψει σύντονα.
Έχοντας καταφέρει να ρίξει τον πληθωρισμό, στις 22 Ιουλίου μείωσε για πέμπτη διαδοχική φορά το επιτόκιο, φτάνοντας πλέον στο 8%, δηλαδή σε επίπεδα προ πολέμου. Οι έλεγχοι κεφαλαίου εκτός χώρας έχουν σε μεγάλο βαθμό ήδη αρθεί.
«Μαγνητίζουν» οι μυστηριώδεις καρφίτσες-οιωνοί
Η Ναμπιούλινα έχει τη συνήθεια να επικοινωνεί όχι μόνο με τις λέξεις, αλλά με το αγαπημένο της αξεσουάρ, τις καρφίτσες. Μέρος του επικοινωνιακού της στιλ είναι να περνάει το μήνυμά της στο ευρύ κοινό διαλέγοντας να φορέσει μια καρφίτσα που θα συμβολίζει πάντα κάτι.
Τα ρωσικά ΜΜΕ πιστεύουν ότι με τις καρφίτσες «δείχνει» την κατάσταση της οικονομίας και τα σχέδια της Κεντρικής Τράπεζας. Η ίδια έχει πει ότι οι καρφίτσες είναι «η δική της εναλλακτική γλώσσα» και ότι «η ακριβής σημασία κάθε καρφίτσας θα πρέπει να παραμένει μυστηριώδης και διφορούμενη».
Όταν φόρεσε μια καρφίτσα με το σύμβολο της παύσης, σήμαινε πάγωμα των μειώσεων επιτοκίων. Ένα γεράκι συμβόλιζε την αύξηση του επιτοκίου. Στην πανδημία, επί lockdown, φόρεσε μια καρφίτσα σε σχήμα σπιτιού. Έχει εμφανιστεί με καρφίτσες ποτήρι, πελαργό, μια τελεία, ένα μπλε κύμα.
Στην ομιλία της στις 28 Φεβρουαρίου, όταν ανακοίνωσε τα πρώτα μέτρα μετά την εισβολή, δεν φορούσε καρφίτσα, μια κίνηση που μαγνήτισε το ενδιαφέρον, αλλά και μπέρδεψε τους αναλυτές στη Δύση, που προσπαθούσαν να μαντέψουν αν η απουσία του αξεσουάρ συμβόλιζε ότι διαφωνεί με την πολιτική Πούτιν, ότι συμφωνεί ή ότι σηματοδοτούσε την έναρξη νομισματικής πολιτικής έκτακτης ανάγκης.
«Μεγάλη μαέστρος» κατά τη Λαγκάρντ, γιατί έβαλε λουκέτο στο 1/3 των τραπεζών
Η Ελβίρα Ναμπιούλινα γεννήθηκε το 1963 στην Ούφα, μια βιομηχανική πόλη 700 χλμ. ανατολικά της Μόσχας. Ο πατέρας της δούλευε ως σοφέρ και η ίδια σπούδασε οικονομικά στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, ένα από τα πιο διάσημα και υψηλού κύρους εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας. Της αρέσει να διαβάζει Ιστορία και να ακούει όπερα.
Το 2018 η Κριστίν Λαγκάρντ, επίσης φαν της όπερας, παρομοίωσε το ταλέντο της Ναμπιούλινα με εκείνο ενός «μεγάλου μαέστρου». Έχει τη χαρακτηριστική ικανότητα να εξηγεί ακόμα και περίπλοκες μακροοικονομικές έννοιες με ξεκάθαρη γλώσσα, κατανοητή στον μέσο Ρώσο πολίτη.
Ο Πούτιν τής δείχνει τυφλή εμπιστοσύνη, καθώς τη θεωρεί άνθρωπο ακέραιο, «που δουλεύει με άψογο τρόπο για τα συμφέροντα της χώρας της, χωρίς να είναι υποκινούμενη από διαφθορά ή κομματικά συμφέροντα, κίνητρα που υπήρχαν σε πολλούς κύκλους της ρωσικής ελίτ», όπως εκτιμά ο Μαξιμίλιαν Ες, ειδικός για τη Ρωσία στο Ινστιτούτο Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής στο Λονδίνο.
Το 2015 ανακηρύχθηκε Κεντρικός Τραπεζίτης της Χρονιάς από το περιοδικό «Euromoney». Το «The Banker», Νο1 χρηματοοικονομικό έντυπο παγκοσμίως, τη χαρακτήρισε εξπέρ σε διεθνές επίπεδο για τη χάραξη νομισματικής πολιτικής.
Η πρώτη ενέργειά της, όταν το 2013 ανέλαβε την Κεντρική Τράπεζα, ήταν να επιδιώξει ένα ενδελεχές «ξεκαθάρισμα» του τραπεζικού κλάδου στη χώρα της. Στην πρώτη πενταετία της θητείας της ανακάλεσε περίπου 400 τραπεζικές άδειες, βάζοντας λουκέτο στο 1/3 των τραπεζών της Ρωσίας.
Στόχος της ήταν να εξοντώσει τα ιδρύματα που έκαναν «αμφίβολες συναλλαγές», κάτι που είχε θεωρηθεί ιδιαίτερα γενναία σταυροφορία. Το 2006 αξιωματούχος της Κεντρικής Τράπεζας βρέθηκε δολοφονημένος, έπειτα από ανάλογη δυναμική εκστρατεία για το κλείσιμο ύποπτων για ξέπλυμα χρήματος τραπεζών.
«Η καταπολέμηση της διαφθοράς στον τραπεζικό τομέα είναι δουλειά για πολύ θαρραλέους ανθρώπους», δήλωσε ο Σεργκέι Γκούριεφ, Ρώσος οικονομολόγος και καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών στο Παρίσι. «Γνωρίζω την Ελβίρα Ναμπιούλινα 15 χρόνια. Η ακεραιότητά της ουδέποτε αμφισβητήθηκε, δεν ήταν ποτέ ύποπτη για διαφθορά», είπε στους «New York Times».
Η Ρωσική οικονομία μετά τον πόλεμο σε αριθμούς
- Εισροές κεφαλαίων ύψους 800.000.000 δολ. την ημέρα εμφανίζει η οικονομία της Ρωσίας από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, λόγω της αύξησης στις εξαγωγές ενέργειας και πρώτων υλών.
- Στα 285 δισ. δολ. θα φτάσουν το 2022 τα έσοδα της Ρωσίας από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, μια αύξηση 29% σε σχέση με το 2021.
- Υπερτριπλασιάστηκε το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της Ρωσίας το πρώτο τετράμηνο του έτους, φτάνοντας στα 96 δισ. δολ., εμφανίζοντας το υψηλότερο πλεόνασμα από το 1994.
- Το ΑΕΠ της Ρωσίας αναμένεται να συρρικνωθεί, τελικά, κατά 6% το 2022, σύμφωνα με το ΔΝΤ. Τον Απρίλιο προέβλεπε -8,5%. «Η οικονομία της Ρωσίας αντέχει» συμπεραίνει το Ταμείο.
- Στα 132 δισ. ευρώ εκτιμάται ότι θα φτάσει για το 2022 το κόστος της επέμβασης στην Ουκρανία.
- Σύμφωνα με τον επικαιροποιημένο προϋπολογισμό, η Ρωσία το 2022 θα έχει, παρά τις κυρώσεις, έσοδα 25 τρισ. ρούβλια και θα δαπανήσει 23,7 τρισ. ρούβλια.
- Για τις εξαγγελθείσες νέες κοινωνικές παροχές, συμπεριλαμβανομένων συντάξεων και στήριξης επιχειρήσεων, το ρωσικό ΥΠΟΙΚ σχεδιάζει την αξιοποίηση μέρους του μεγάλου Ταμείου Εθνικού Πλούτου, ύψους 198 δισ. δολ.
- Μετά την αρχική καθίζηση λόγω πολέμου, όταν με 1 ευρώ αγόραζε κάποιος 145 ρούβλια, το ρωσικό νόμισμα ενισχύθηκε και τον Μάιο η ισοτιμία ήταν στα 65 ρούβλια. Στις 27 Ιουλίου το ρούβλι είχε ενισχυθεί κι άλλο, στα 61 ρούβλια.
- Η ρωσική Κεντρική Τράπεζα επιτρέπει και πάλι τις -υψηλές- εξαγωγές συναλλάγματος, στα 50.000 δολ. πλέον.
- Στις 6 Ιουλίου ο όγκος συναλλαγών στο ρωσικό χρηματιστήριο συναλλάγματος σε κινεζικά γουάν ξεπέρασε, για πρώτη φορά, τον όγκο συναλλαγών σε δολάρια και ευρώ.