«Επτά συμπεράσματα από την κρίση του κορωνοϊού» είναι ο τίτλος πρόσφατου άρθρου του βούλγαρου πολιτικού επιστήμονα Ιβάν Κράστεφ στην εβδομαδιαία εφημερίδα Die Zeit. Ποια είναι αυτά τα συμπεράσματα; ρωτήθηκε σε συνέντευξη που παραχώρησε στη Deutsche Welle.
«Καταρχάς, η κρίση αυτή δεν προκάλεσε απλώς διάφορες ανησυχίες και ανασφάλειες, αλλά πολύ συγκεκριμένους φόβους. Σε αντίθεση με την ανασφάλεια, ο φόβος είναι πάντα συγκεκριμένος. Οι άνθρωποι γνωρίζουν τι είναι αυτό που τους προκαλεί φόβο: ο κίνδυνος να αρρωστήσουν και να πεθάνουν. Πρόκειται για μια τελείως διαφορετική διάσταση σε σχέση με τις ανησυχίες και ανασφάλειες που είχαν μέχρι πρότινος […]. Ο φόβος είναι ένα πολύ πιο δυνατό συναίσθημα που κινητοποιεί τους ανθρώπους και τους οδηγεί στο να αλλάζουν ριζικά τον τρόπο ζωής τους».
Και με αυτό τον τρόπο το κράτος ανακτά την εμπιστοσύνη των ανθρώπων, όπως έγραψε και στο πρόσφατο άρθρο του στην Zeit. «Ναι, πρόκειται για ένα από τα επτά συμπεράσματα: η επιστροφή του κράτους. Μετά την οικονομική κρίση αρκετοί αριστεροί αναλυτές είχαν προβλέψει την επιστροφή του κράτους, όπως και μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 1920. Είχαν κατά νου ένα κράτος με κοινωνικό και αναδιανεμητικό πρόσημο. Η σημερινή επιστροφή του κράτους όμως είναι ολάκερα διαφορετική αφού συντελείται μέσα από μια πολιτική του φόβου. Οι άνθρωποι αποδέχονται τον περιορισμό των δικαιωμάτων τους και ευγνωμονούν μάλιστα το κράτος γι΄ αυτό. Διότι ξαφνικά διαπιστώνουν ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος απορρέει από τον συνάνθρωπό τους. Έτσι προκαλείται ένα περίεργο φαινόμενο: η κοινωνική απόσταση, η αυτοαπομόνωση και η μη επικοινωνία αποκτούν χαρακτηριστικά αλληλεγγύης. Με το να μην βλέπεις και να μην συναντάς ανθρώπους, τους βοηθάς».
Η δημοκρατία σε διαθεσιμότητα
«Ο κορωνοϊός δεν γνωρίζει σύνορα κι έτσι όλα τα κράτη, παρά τις διαφορές τους, συμφωνούν στο κλείσιμο των συνόρων»
Ένα ακόμη παράδοξο των συμπερασμάτων του πολιτικού επιστήμονα είναι ότι ενώ η πανδημία είναι παγκόσμια, τα μέτρα είναι εθνικά. Τα σύνορα κλείνουν και το κράτος επιστρέφει με δριμύτητα.
«Ο κορωνοϊός δεν γνωρίζει σύνορα. Παρόλα αυτά και ανεξάρτητα από τις διαφορετικές παραδόσεις και τα διαφορετικά πολιτικά συστήματα, όλα τα εθνικά κράτη συμφωνούν στο κλείσιμο των συνόρων. Στην παρούσα φάση ούτε οι κυβερνήσεις, αλλά ούτε και οι άνθρωποι γνωρίζουν τι μας περιμένει. Γι΄ αυτό και είναι σημαντικό για τις κυβερνήσεις να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι όλα είναι υπό έλεγχο. Το κλείσιμο των συνόρων εξυπηρετεί αυτό το σκοπό. Διότι κατά έναν περίεργο τρόπο προκαλεί στους ανθρώπους το συναίσθημα ότι οι κυβερνήσεις τους νοιάζονται και πως αυτός είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για να λυθεί το πρόβλημα. Έτσι έχουμε περιέλθει σε κατάσταση όπου η ΕΕ έχει τεθεί ουσιαστικά σε διαθεσιμότητα. Τα σύνορα δεν έχουν κλείσει μόνον για ανθρώπους, προϊόντα και υπηρεσίες αλλά και για αξίες και κανόνες. Σε διαθεσιμότητα τελεί και η δημοκρατία. Ουσιαστικά δεν υπάρχει πουθενά αντιπολίτευση, το κίνημα του δρόμου έχει εξαφανιστεί, εκλογές αναβάλλονται ή πραγματοποιούνται υπό έκτακτες συνθήκες. Υπό μια έννοια έχει τεθεί σε διαθεσιμότητα και ο καπιταλισμός. Το κράτος παρεμβαίνει σθεναρά στους μηχανισμούς της οικονομίας της αγοράς και παραδόξως με την υποστήριξη πολλών καπιταλιστών και μεγαλοεπιχειρηματιών. Πρόκειται πιθανότατα για το μεγαλύτερο πολιτικό πείραμα των ημερών μας. Εν τω μεταξύ ζούμε σε ένα τελείως διαφορετικό πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο απ΄ ότι μέχρι πρότινος. Όλα αυτά γεννούν για εμένα το μείζον ερώτημα: θα μας οδηγήσει αυτή η κρίση στο να αποκτήσουμε ανοσία έναντι αυταρχικών πρακτικών ή θα τις καταστήσει, αντιθέτως, πιο αποδεκτές;».
Η επιστροφή των ειδικών
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου πολλοί έλεγαν ότι ο κόσμος θα αλλάξει όμως δεν άλλαξε. Με τον κορωνοϊό αυτό θα συμβεί σύμφωνα με τον Κράστεφ
Ένα ακόμη συμπέρασμα του επικεφαλής του Centre for Liberal Strategies στη Σόφια είναι «η επιστροφή των ειδικών» τους οποίους είθισται να διαπομπεύουν οι απανταχού λαϊκιστές. «Ακριβώς. Μετά την κρίση του 2008/2009 πολλοί διατείνονταν ότι οι ειδικοί δεν καταλαβαίνουν τις ανάγκες μας. Σήμερα όμως που κινδυνεύουν οι ζωές μας οι άνθρωποι δεν αναζητούν απλώς πληροφορίες, αλλά αξιόπιστες πληροφορίες. Αναζητούν την εξειδικευμένη γνώση των ειδικών που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην επιστήμη. Την ίδια ώρα στρέφονται όλο και περισσότερα στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Όταν κινδυνεύει η ζωή σου […] προέχει η αλήθεια […]. Οι περισσότεροι εκτιμούν σήμερα τους ειδικούς ακόμη περισσότερο διότι αυτοί […] ρισκάρουν τις ζωές τους για να βοηθήσουν τους άλλους. Η επιστροφή του κράτους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιστροφή των ειδικών. Διότι το κράτος έχει τρόπον τινά το μονοπώλιο των ειδικών, το κράτος λέει ποιος είναι ο ειδικός».
Το τελευταίο διάστημα ακούγεται συχνά ότι στην μετά-κορωνοϊό εποχή ο κόσμος μας θα είναι τελείως διαφορετικός. «Το ακούσαμε τουλάχιστον τρεις φορές τον 21ο αιώνα. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, μετά την οικονομική κρίση και μετά την προσφυγική κρίση. Σήμερα όμως πιστεύω ότι ισχύει όντως. Ο κόσμος που γνωρίζαμε δεν υπάρχει πια. Ο κόσμος αυτός είχε ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό: ότι δεν μπορούσαμε να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο. Ξαφνικά όμως, μέσα σε λίγες εβδομάδες ζούμε σε έναν καινούριο κόσμο! Είναι ένας κόσμος με κλειστά σύνορα, άδειους δρόμους, καθηλωμένα αεροπλάνα […] Ως αιχμάλωτοι της καθημερινότητάς μας όμως δεν μπορούσαμε καν να διανοηθούμε κάτι τέτοιο μέχρι πρότινος. Η κρίση αυτή είναι ακραία επειδή κατέστρεψε την καθημερινότητά μας. Υπό αυτή την έννοια θα βοηθήσει την ανθρωπότητα να κοιτάξει επιτέλους στο μέλλον. Διότι μέχρι πρότινος υπήρχε, τουλάχιστον στην Ευρώπη, ένα ισχυρό κύμα νοσταλγίας: οι άνθρωποι αναπολούσαν το παρελθόν και δεν σκέφτονταν πλέον το μέλλον. Αυτό άλλαξε τώρα άρδην. Στην Ευρώπη η σημερινή κρίση μας αναγκάζει να κοιτάξουμε στο μέλλον και να θέσουμε ερωτήματα που δεν τολμούσαμε καν να σκεφτούμε»
Συνέντευξη: Αλεξάντερ Αντρέεφ
Επιμέλεια: Κώστας Συμεωνίδης