Ο Βασιλείου δέχθηκε συνομοσπονδία – Από τα νέα έγγραφα μαθαίνουμε ακόμα περισσότερα για το πώς ετοίμασαν, και γιατί, το περιβόητο διζωνικό ψήφισμα 649 στις 12 Μαρτίου 1990 επί Προεδρίας Γιώργου Βασιλείου
Τα έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας για το 1990, που αποδεσμεύθηκαν το τελευταίο τρίμηνο του 2019, μας αποκάλυψαν και πάλι πάρα πολλά και σημαντικά για το κυπριακό μας πρόβλημα, ανοίγοντας τους υπηρεσιακούς φακέλους των μετά από μια 30ετία.
Από τα νέα έγγραφα μαθαίνουμε ακόμα περισσότερα για το πώς ετοίμασαν, και γιατί, το περιβόητο διζωνικό ψήφισμα 649 στις 12 Μαρτίου 1990 επί Προεδρίας Γιώργου Βασιλείου. Ποια ήταν η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής για το ψήφισμα. Ποιοι ζήτησαν και επέβαλαν την αναφορά της Διζωνικής στο ψήφισμα 649 και εφόσον ο Γ. Βασιλείου την είχε ήδη δεχθεί (αναφορά στις προηγούμενές μας παρουσιάσεις το 2019, σύνδεσμοι στο τέλος). Την επεξεργασία και προετοιμασία των λεγόμενων «Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης» και από ποιους, το θέμα Ασίλ Ναδίρ και ποιοι συνδέονταν μαζί του στο Λονδίνο, την εγκατάλειψη της επιστροφής των προσφύγων, τους εποίκους, τα συμφέροντα της Βρετανίας, τις Βάσεις, πώς έβλεπαν τον Γιώργο Βασιλείου προς το τέλος του 1990 και άλλα.
Ο χρόνος ξεκινά με το κάλεσμα εκ μέρους του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ των Βασιλείου και Ντενκτάς για συνομιλίες στη Νέα Υόρκη προς το τέλος Φεβρουαρίου 1990. Κάποιοι του ΟΗΕ πίστευαν ότι ο Γ. Βασιλείου δεχόταν κακές συμβουλές από τον Γιώργο Ιακώβου και ο Ντενκτάς έλεγε στον Βρετανό Ύπατο Αρμοστή στη Λευκωσία Maud ότι 1000 Ελληνοκύπριοι στον «Βορρά» ήσαν υπερ-αρκετοί. O Sir Crispin Tickell, ο τότε αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου στον ΟΗΕ, στις 28 Φεβρουαρίου 1990 έγραφε προς το Φόρεϊν Όφις ότι ο Ντενκτάς ανένδοτος απαιτούσε αναγνώριση από τον Γ. Βασιλείου του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των Τουρκοκυπρίων, αναγνώριση δύο λαών και πολιτική ισότητα.
Ταυτόχρονα, βρίσκουμε ότι ορισμένοι αξιωματούχοι Βρετανοί έλεγαν στον Sir Crispin Tickell ότι ο Γ. Βασιλείου «πρέπει να δώσει περισσότερα», ενώ παράλληλα σημείωναν ότι ο κ. Francis Maude, που είχε διορισθεί από την Πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ το 1989 Υφυπουργός Ευρώπης, είχε σχολιάσει ότι «όσο περισσότερο αναμειγνύεται με το Κυπριακό, τόσο περισσότερο ξεκαθαρίζει ότι ο Γιώργος Βασιλείου είχε πάρει μεγάλα ρίσκα, κάνοντας υποχωρήσεις δίχως αντίστοιχα ανταλλάγματα από τον Ντενκτάς». Ο κ. Maude (7.2.1990) ήθελε να βρει τρόπους να πιέσει τους Τουρκοκυπρίους, γι’ αυτό ζήτησε συνάντηση με τους ενδιαφερόμενους συναδέλφους του για συζήτηση του θέματος… Και, όμως, ήσαν οι ίδιοι οι συνάδελφοί του στο Φόρεϊν Όφις και η κυβέρνησή του που «καθοδηγούσαν» τον Γ. Βασιλείου. Θα ενημερώθηκε σταδιακά και σχετικά και ο κ. Maude προτού αλλάξει πόστο…
(Για τον Sir Crispin Tickell γράψαμε 5.1.2020 «Σημερινή» https://simerini.sigmalive.com/article/2020/1/5/e-autonomia-ton-two-states-kai-e-proistoria/).
Το ψήφισμα 649 και η διζωνική αναφορά
Τα έγγραφα αναφέρουν ότι κατά την άποψη του Αμερικανού Νέλσον Λέτσκι (Nelson Ledsky) (Ειδικού Συντονιστή για το Κυπριακό), οι συνομιλίες θα αποτύγχαναν και δήλωση του Γκουστάφ Φεϊζέλ (ημερ. 6.3.1990) μάς αποκαλύπτει ότι η βιασύνη για το ψήφισμα 649 στον ΟΗΕ ήταν για να διδόταν νομιμότητα (legitimacy) στις κατευθυντήριες γραμμές και έτσι να δέσμευαν αμφότερες τις πλευρές στη διαδικασία λύσης.
Αμερικανικές αντιρρήσεις για το λεκτικό
Οι Αμερικανοί έφερναν διάφορες αντιρρήσεις στο λεκτικό του ψηφίσματος 649 και έβρισκαν ότι η αναφορά στις κατευθυντήριες γραμμές του 1977 και του 1979 δεν ήταν σωστή και ζητούσαν την αφαίρεσή της.
Οι Βρετανοί έπαιξαν τον πλέον σημαντικό ρόλο στο Συμβούλιο Ασφαλείας για την εξασφάλιση του ψηφίσματος 649 και τη διατύπωση του λεκτικού του, καθώς γνωρίζουμε ότι όλα τα περί Κύπρου ψηφίσματα τα γράφουν οι ίδιοι. Έτσι βρίσκουμε ότι κατάφεραν να εκδώσουν το ψήφισμα όπως ήθελαν και ότι ο Υπουργός Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας με «εντολή» του προς τους αξιωματούχους του στον ΟΗΕ, στις 8 Μαρτίου 1990, για το πώς θα ενεργούσαν στον ΟΗΕ, ζήτησε όπως κάνουν σίγουρον ότι η λέξη ΔΙΖΩΝΙΚΗ θα ενσωματωνόταν στο ψήφισμα, ικανοποιώντας τους Τούρκους.
Στο τηλεγράφημά του ο κ. Douglas Hurd, Υπουργός Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας, έγραψε μεταξύ άλλων: «Στους Τούρκους μπορεί να μην αρέσει η προσέγγιση, όμως το draft resolution (προσχέδιο ψηφίσματος) όπως έχει, είναι προσεκτικά γραμμένο για να λαμβάνει υπόψη τις ευαισθησίες τους… Είμαστε γενικά ικανοποιημένοι από το προτεινόμενο λεκτικό του κειμένου που μας στείλατε. Το κύριο πρόβλημα που θα προκύψει είναι με τη διζωνικότητα… Θέλουμε να τη δούμε να περιλαμβάνεται: Θα βοηθήσει να καθησυχάσουν οι Τουρκοκύπριοι. Όμως, η διζωνική δεν αναφέρεται στις Συμφωνίες Υψηλού Επιπέδου 1977 και 1979 και η αναφορά της (που σίγουρα θα χρειαστεί κάποιο δούλεμα στο λεκτικό) δεν πρέπει να σταθεί εμπόδιο…». ( Douglas Hurd, υπηρέτησε ως Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας μεταξύ 1989-1995).
Να εγκαταλείψουν οι Ελληνοκύπριοι την επιστροφή
Στις 13 Μαρτίου 1990 ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος στην Κύπρο, όπως γράφουν τα έγγραφα, καλωσόρισε το ψήφισμα 649, ικανοποιημένος, εφόσον δεν αναφερόταν σε «αυτο-διάθεση» και «δύο λαούς» που απαιτούσε ο Ντενκτάς, και εξίσου ικανοποιημένοι και οι Τουρκοκύπριοι, με τον Ραούφ Ντενκτάς να δηλώνει ότι ήταν ένα ισορροπημένο ψήφισμα και Τούρκους αναλυτές να εκφράζουν ικανοποίηση ότι δεν αναφερόταν σε Κυπριακή Δημοκρατία… Ο Γλαύκος Κληρίδης έγραψε αναφορά από τη Λευκωσία προς το Φόρεϊν Όφις, ισχυρίζεται ότι το ψήφισμα έβαλε τον Ντενκτάς στη γωνία, το ΑΚΕΛ, αν και όχι πλήρως ικανοποιημένο, αναγνωρίζει ότι το ψήφισμα ανταποκρίνεται στους στόχους της ελληνοκυπριακής πλευράς, η ΕΔΕΚ, από την άλλη, θεωρεί ότι το ψήφισμα παρουσιάζει το Κυπριακό ως δικοινοτική διαφορά και το ΔΗΚΟ εκφράζει γενική απογοήτευση…
Στις 16 Μαρτίου 1990 ο Αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου στον ΟΗΕ Sir Crispin Tickell ενημέρωσε το Φόρεϊν Όφις για τις προσωπικές σκέψεις του Γκ. Φεϊζέλ (Gustave Feissel), Αναπληρωτή Ειδικού Αντιπροσώπου του ΓΓ για το Κυπριακό, και ζήτησε να κρατηθούν μυστικές. Έγραψε: «Μιλώντας αυστηρώς επί προσωπικής βάσεως (παρακαλώ προστατεύστε) ο Φεϊζέλ είπε ότι πιστεύει πως η Γραμματεία (του ΟΗΕ) πρέπει τώρα να ξεκινήσει διακριτικές συζητήσεις με τους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους για το εδαφικό και τους εκτοπισμένους. Οι Ελληνοκύπριοι, σε κάποιο στάδιο, πρέπει να εγκαταλείψουν απαιτήσεις τους ότι οι εκτοπισμένοι Έλληνες πρέπει να επιστρέψουν στα πρώην σπίτια τους στον βορρά. Το ερώτημα είναι πώς να τους βοηθήσουν να το ξεπεράσουν. Διερωτήθηκε κατά πόσον μια εδαφική αναπροσαρμογή υπέρ των Ελληνοκυπρίων στην περιοχή Μόρφου θα ήταν αρκετή. Αυτό ίσως να το δεχόντουσαν οι Τουρκοκύπριοι, αν πίστευαν ότι θα έλυνε το πρόβλημα…».
Δέχθηκε συνομοσπονδία
Αποκαλυπτική είναι και η συνομιλία που είχε ο Κύπριος τότε Ύπατος Αρμοστής στο Λονδίνο Τάσος Παναγίδης ( ο οποίος απεβίωσε πρόσφατα), στις 11 Ιουνίου 1990, με Βρετανό αξιωματούχο στο Φόρεϊν Όφις. Καθώς συζητούσε ο ΄Υπατος Αρμοστής τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο Γ. Βασιλείου με την αποδοχή της Διζωνικής με το ψήφισμα 649 και την αίτηση της Κυπριακής Δημοκρατίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, για την οποία οι Βρετανοί ήσαν έντονα αντίθετοι και τον πίεζαν να μην προχωρήσει, είπε ο Παναγίδης:
«Ο Βασιλείου έχει, ουσιαστικά, δεχθεί Συνομοσπονδία, τι άλλο αναμένετε από αυτόν; Ο Βασιλείου έκανε ό,τι του εισηγηθήκατε, τώρα δεν μπορεί να πάει πιο πέρα».
(Vasiliou had practically accepted Confederation. What more could be expected of him).
Στους φακέλους υπάρχει και άρθρο του Ραούφ Ντενκτάς γραμμένο στα αγγλικά με τίτλο «Αίτηση για ένταξη στην ΕΟΚ θα σήμαινε ‘θανάσιμο κτύπημα’ στις συνομιλίες».
Χαρακτηριστική και η δήλωση του Αμερικανού Νέλσον Λέτσκι στις 18 Ιουνίου 1990 προς τους Βρετανούς, όταν τους είπε πως το πρόβλημα με τον Γιώργο Βασιλείου ήταν ότι όλοι τους (Βρετανοί και Αμερικανοί) τον είχαν ενθαρρύνει τόσο πολύ, που ο ίδιος νόμιζε ότι δεν είχε να κάνει τίποτα…
Σημείωση
Τα έγγραφα αυτά για το 1990 είναι η συνέχεια στα προηγούμενα που καλύψαμε στη «Σημερινή» στις 11 Αυγούστου 2019 και στις 18 Αυγούστου 2019 με τίτλο «ΓΓ προς Θάτσερ: Συμφωνήθηκε η Διζωνικότητα».
Κίνητρα και εμπόδια: Ελάχιστοι εκτοπισμένοι θα επέστρεφαν
https://simerini.sigmalive.com/article/2019/8/18/gg-pros-thatser-sumphonetheke-e-dizonikoteta/
Γ. Βασιλείου: Απαρτχάιντ η Διζωνική, αλλά τη δέχθηκε
Φεϊζέλ: ΓΓ και Βασιλείου δέχθηκαν το 99% των τουρκικών απαιτήσεων
Στο επόμενο θα καλύψουμε τις αναφορές για το Βαρώσι, τους εποίκους, Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης ελληνοκυπριακής πλευράς, πώς θεωρούσε τα Μέτρα η Αθήνα και τις βρετανο-αμερικανικές προετοιμασίες Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, πώς έβλεπαν τον Γιώργο Βασιλείου προς το τέλος του 1990, το θέμα Ασίλ Ναδίρ, Βρετανικές Βάσεις κ.λπ.
Φανούλα Αργυρού
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος