Τέτοιες μέρες πριν από δέκα χρόνια, η Μόσχα και το Κίεβο ενεπλάκησαν σε σφοδρή αντιπαράθεση για το Ρωσικό φυσικό αέριο που διέρχεται «transit» μέσα από το έδαφος της Ουκρανίας.
Στα πλαίσια μιας σκληρής διαπραγμάτευσης, οι Ρωσικές αρχές είχαν διακόψει τη ροή του καυσίμου προς την Ουκρανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση «πάγωσε».
Η εμπειρία έφερε ρεαλισμό στην ΕΕ και επιτάχυνε τα σχέδια εναλλακτικών αγωγών για το φυσικό αέριο που καταλήγει στην Ευρώπη.
Δέκα χρόνια μετά ο ευρωπαϊκός στόχος της διαφοροποίησης των πηγών προέλευσης της ενέργειας, ώστε να μην υπάρχει υπερβολική εξάρτηση από τον υπάρχοντα αγωγό που περνά από την Ουκρανία παρουσιάζει νέα προβλήματα.
Οι εναλλακτικοί αγωγοί «σκοντάφτουν»
Στο Βορρά – Η Γερμανία με τη Ρωσία είναι στη τελική φάση κατασκευής του NordStream του αγωγού φυσικού αερίου που τις συνδέει απευθείας μέσω Βόρειας Θάλασσας. Αλλά ο αγωγός αυτός όμως έχει μπει στο στόχαστρο των ΗΠΑ οι οποίες κατάφεραν – με τις κυρώσεις που πέρασαν την τελευταία εβδομάδα και τον εκφοβισμό των κατασκευαστικών εταιριών που εμπλέκονται στην κατασκευή του – να σταματήσουν το έργο, προκαλώντας οργή στο Βερολίνο.
Στο Νότο – Οι εργασίες για τον αγωγό EastMed που θα ενώσει τα Κυπριακά και τα Ισραηλινά κοιτάσματα φυσικού αερίου με την Κρήτη, την ηπειρωτική Ελλάδα και την Ιταλία δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη. Η προετοιμασία του διαγωνισμού για την κατασκευή του έχει επιπλέον περιπλακεί από την προκλητικότητα της Τουρκίας – η οποία διεκδικεί δικαιώματα πάνω στη διαδρομή του: τελευταία αφορμή ήταν η διμερής συμφωνία με τη Λιβύη που… μοιράζει τη Μεσόγειο μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης.
Ο EastMed μοιάζει μονόδρομος…
Το πλεονέκτημα του αγωγού EastMed είναι προφανές σε οποιονδήποτε κοιτάξει το χάρτη της Μεσογείου: Η διαδρομή του φέρνει απευθείας στους Ευρωπαίους καταναλωτές ένα σημαντικό κοίτασμα της ανατολικής Μεσογείου. Θα περίμενε κανείς πως το έργο «θα έτρεχε», με στήριξη από όλους. Ότι ακόμα και η Τουρκία του Ερντογάν θα ήταν μικρή για να σταθεί απέναντι σε ένα έργο το οποίο είναι τόσο σημαντικό για τόσο πολλούς – τους κατοίκους της Ε.Ε.
O αγωγός EastMed θεωρείται βαρύνουσας σημασίας για την υλοποίηση των προοπτικών εξαγωγής του φυσικού αερίου από το Ισραήλ και την Κύπρο στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο προς τις χώρες της Ευρώπης. Η Κομισιόν χρηματοδοτεί με το ποσό των 34,5 εκατ. ευρώ (ποσό που καλύπτει το 50% του κόστους) τις περιβαλλοντικές μελέτες, την Μελέτη Εφαρμογής (FEED) καθώς και την Λεπτομερή Υποθαλάσσια Έρευνα (Detailed Marine Survey – DMS) που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των σταδίων ανάπτυξης και ωρίμανσης του έργου (φάση Μελέτης Εφαρμογής – Front End Engineering Design – FEED).
Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας είπε κατά την ενημέρωση της Δευτέρας:
«Είναι ένα έργο απόλυτα νόμιμο, λογικό, οικονομικό και επομένως δεν έχει κάποιο λόγο η Τουρκία ή κάποιος άλλος να αντιπαρατεθεί απέναντι σε κάτι το οποίο έχει έρεισμα στο Διεθνές Δίκαιο. Αντιθέτως, χώρες οι οποίες βλέπουν να θίγεται το Διεθνές Δίκαιο από τουρκικές προκλητικές ενέργειες, μπορούν να κινήσουν οποιαδήποτε διπλωματική ομπρέλα προστασίας για να τις αποτρέψουν»
…τα εμπόδια του East Med όμως δεν είναι μόνο πολιτικά
Το φυσικό αέριο που θα τροφοδοτεί τον αγωγό EastMed και μέσω αυτού το Ευρωπαϊκό Σύστημα Φυσικού Αερίου θα προέρχεται από το κοίτασμα στο οποίο δραστηριοποιούνται Ισραήλ και Κύπρος. Όμως αυτό δεν είναι το μεγαλύτερο εντοπισμένο κοίτασμα στην ανατολική Μεσόγειο. Το μεγαλύτερο είναι το κοίτασμα Ζορ, που ανήκει στην Αίγυπτο και η οποία δεν συζητά σήμερα σε “κοινοπρακτική” βάση με Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα. Άρα ο East Med, με βάση τα τωρινά δεδομένα, δε θα είναι σε θέση να αξιοποιήσει όλα τα γειτονικά κοιτάσματα της περιοχής από όπου θα περνάει.
Αυτό επιδρά αρνητικά στην ανάλυση οικονομικής βιωσιμότητας ενός δαπανηρού έργου: παρ’ ότι προσελκύει το ενδιαφέρον πολυεθνικών εταιριών έρευνας, ταυτόχρονα δημιουργεί ισχυρούς πρακτικούς αστερίσκους που καθυστερούν τις αποφάσεις έναρξης του έργου.
Το άλλο ερωτηματικό είναι η διάρκεια της πολιτικής στήριξης για τον East Μed: Από Ισραηλινής πλευράς, η στήριξη στον EastMed προέρχεται κυρίως από τον πρωθυπουργό Νετανιάχου και το περιβάλλον του. Αλλά ο Νετανιάχου αντιμετωπίζει την πιο σημαντική αμφισβήτηση της πολυετούς ηγεσίας του και δεν είναι λίγοι που εκτιμούν ότι η πρωθυπουργία του είναι στο τέλος της – κάτι που θα δημιουργήσει ρίσκο ως προς την υλοποίηση του έργου.
Μια άλλη παράμετρος είναι η Ιταλία. Η οποία ενώ είναι μέλος της κοινοπραξίας και εμπλέκεται άμεσα στο τελευταίο κομμάτι της διαδρομής του East Μed (από την Ηγουμενίτσα στην Ιταλία) δεν είναι σαφές αν θα «βάλει πλάτη» για να ξεπεραστούν τα γεωπολιτικά εμπόδια με τον Ερντογάν: Την περασμένη Παρασκευή ο Ιταλός πρωθυπουργός Κόντε είχε μακρά συνομιλία με τον Ταγίπ Ερντογάν, ενώ δε θα παραστεί στην υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον East Med στις 2 Ιανουαρίου την οποία θα συνυπογράψουν οι ηγέτες της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ.
Σε κάθε περίπτωση η διακρατική συμφωνία που πρόκειται να υπογραφεί στην Αθήνα είναι η ισχυρότερη αφετηρία για ένα έργο στρατηγικής σημασίας για την ΕΕ. Η ολοκλήρωσή του ωστόσο θα χρειαστεί καιρό, σοβαρή γεωπολιτική προσπάθεια και ισχυρή οικονομική διπλωματία