Η διαμάχη Μητσοτάκη – Σαμαρά στην πρώτη πράξη του δράματος, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είναι γνωστή και τεκμηριωμένη σε όλες της τις εκδοχές. Από την εξιστόρηση και των δύο πρωταγωνιστών της διαμάχης προκύπτει με σαφήνεια ότι το πραγματικό διακύβευμα της περιόδου ήταν η επικράτηση στο εσωτερικό του κόμματός τους και η εκλογική επικράτηση.
Αποκαλύπτουμε μια σειρά τηλεγραφημάτων της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, τα οποία είναι προσβάσιμα χάρη στα Wikileaks, όπου γίνεται σαφές το πιο πρόσφατο «ριμέικ» της υπόθεσης, οι πολιτικές συνθήκες δηλαδή της περιόδου που υποτίθεται ότι έδωσε τη μακεδονική του μάχη και ο ανιψιός Καραμανλής παρεμποδίζοντας την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, τον Μάρτιο του 2008.
Μια απόφαση …προεκλογική
Ο Καραμανλής εξήγγειλε την πρόθεσή του να υποβάλει βέτο στο αίτημα της ΠΓΔΜ να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ μία βδομάδα πριν από τις εκλογές του 2007 και 20 μέρες μετά την εξαγγελία της πρόωρης διεξαγωγής τους.
■ Ηδη από τις αρχές του χρόνου (17.1.2007) βρίσκουμε τηλεγράφημα του πρεσβευτή Τσαρλς Ρις για τη συνάντησή του με την υπουργό Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη (εμπιστευτικό, 07ATHENS97_a): «Για την Ελλάδα, οι ενέργειες των Σκοπίων είχαν μείζονες πολιτικές συνέπειες για το εσωτερικό. Ούτε η ΝΔ ούτε το ΠΑΣΟΚ θα δέχονταν να χάσουν ψηφοφόρους στη Βόρεια Ελλάδα.
Γι’ αυτόν τον λόγο, δήλωσε η Μπακογιάννη, θα είναι “υποχρεωμένη” να κάνει περισσότερα: επισημαίνει ότι τα Σκόπια δεν εκπλήρωσαν την υποχρέωσή τους προς την ΕΕ να ακολουθούν σχέσεις καλής γειτονίας.
»Ενώ η ελληνική κυβέρνηση ήταν έτοιμη να ξεκινήσει εφέτος ένα πρόγραμμα επισκέψεων και διαλόγου για να προετοιμάσει το έδαφος για μια πιθανή διευθέτηση στα τέλη του έτους (σ.σ. μετά τις πιθανές ελληνικές εκλογές), τώρα θα πρέπει να περιμένει. Τα Σκόπια πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε αλυτρωτική προπαγάνδα χωρίς να προκαλέσουν αντίδραση από την Ελλάδα.» Η κ. Μπακογιάννη σχολίασε επίσης: “Θα μπορούσα ακόμη και να κατανοήσω ότι η ονομασία του αεροδρομίου ήταν απαραίτητη για την οικοδόμηση της εθνικής ενότητας, αλλά το γεγονός είναι ότι ο αλβανικός πληθυσμός δεν νοιάζεται για τον Αλέξανδρο”».
■ Η σύνδεση των ελληνικών εκλογών με το ζήτημα προκύπτει και από το τηλεγράφημα του Τσαρλς Ρις στις 16.3.2007 για την επικείμενη επίσκεψη στην Ουάσινγκτον της υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη (07ATHENS559_a): «Η Μπακογιάννη μπήκε κατευθείαν στο θέμα: βρίσκεται υπό πολιτική πίεση στο εσωτερικό επειδή είναι πολύ φιλο-αμερικάνα και έχει την ανάγκη να επιδείξει θετικά αποτελέσματα από την επίσκεψή της στην Ουάσινγκτον στις 22 Μαρτίου.[…] Η Μπακογιάννη πρόσθεσε ότι δεν υπάρχει λόγος να τονίζεται η διαφορά στο όνομα αν η προσχώρηση στο ΝΑΤΟ αναβληθεί για λόγους ουσιαστικής εφαρμογής των κριτηρίων.
Η ελληνική κυβέρνηση είναι έτοιμη να αναλάβει τα περισσότερα από τα σχετικά βάρη (και η κυβέρνηση Καραμανλή ήταν έτοιμη να αναλάβει το πολιτικό κόστος), αλλά χρειάζονται διαβεβαιώσεις ότι δεν επρόκειτο για δρόμο μονής κατεύθυνσης. Οπως το έθεσε, “μπορούμε να κάνουμε το 80% του δρόμου, αλλά οι Σκοπιανοί πρέπει να είναι έτοιμοι να μετακινηθούν κατά 20%».
■ Οσο περνούσε ο χρόνος, η πιθανότητα πρόωρων εκλογών γινόταν πιο έντονη και η ανάγκη «αξιοποίησης» μιας σκληρής στάσης πιο επιτακτική. Στις 7.6.2007 ο Τσαρλς Ρις στέλνει εμπιστευτικό σημείωμα προς τον Νίκολας Μπερνς, ενόψει της συνάντησής του με την Ντόρα Μπακογιάννη (07ATHENS1185_a): «Η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται και πάλι σε κίνδυνο να στριμωχτεί μόνη της στα σκοινιά σχετικά με το όνομα της Μακεδονίας. Ο πρωθυπουργός και η Ντόρα [sic] σημείωσαν ότι η ελληνική δέσμευση στην Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 αποδυναμώνεται.
»Αυτή η αλλαγή δεν οφείλεται αποκλειστικά στην ανάγκη της κυβέρνησης της ΝΔ να κερδίζει ψήφους στην ελληνική επαρχία της Μακεδονίας. Ο Καραμανλής έχει προσωπικά επηρεαστεί από αυτό που ονομάζει ως περισσότερο εθνικιστική γραμμή από τη σημερινή κυβέρνηση της Μακεδονίας.
»Η ελληνική κυβέρνηση θεωρεί την ένταξη της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ ως έναν από τα λίγους μοχλούς που εξακολουθεί να χειρίζεται απέναντι στα Σκόπια. Με την απόφαση για διεύρυνση του ΝΑΤΟ που εκδόθηκε την περασμένη άνοιξη, η ελληνική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει μια στρατηγική υψηλού κινδύνου για να πιέσει τα Σκόπια να συμβιβαστούν. Κλειδί γι’ αυτή τη στρατηγική είναι η πεποίθησή τους ότι μόνο η πίεση από τις ΗΠΑ στη Μακεδονία μπορεί να οδηγήσει σ’ αυτόν τον συμβιβασμό».
■ Η συνάντηση Μπακογιάννη με τον Μπερνς έγινε και στις 27.6.2007 και η πρεσβεία των ΗΠΑ κάνει απολογισμό (εμπιστευτικό, 07ATHENS1315_a): «Η Μπακογιάννη έκανε αναφορά σε μια δημοσκόπηση, σύμφωνα με την οποία το 62% των Ελλήνων επιθυμεί να ασκήσει η κυβέρνηση βέτο στην ένταξη της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, ακόμα και αν εισέλθει ως ΠΓΔΜ. Αυτή είναι η εκλογική πραγματικότητα. 42 βουλευτές της ΝΔ συμφωνούν μ’ αυτή τη γραμμή. Η Μπακογιάννη θα ενημερώσει το Κοινοβούλιο και ήθελε να αποφύγει οποιαδήποτε κοινοβουλευτική απόφαση πριν από τις εκλογές στην Ελλάδα, η οποία θα δέσμευε την κυβέρνηση ακόμη περαιτέρω. Η κυβέρνηση προσπάθησε να κρατήσει το ζήτημα εκτός της εσωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, αλλά οι ενέργειες της κυβέρνησης της Μακεδονίας δεν βοήθησαν.
»Η Ελλάδα ήταν ο μεγαλύτερος επενδυτής των Σκοπίων, αλλά μερικοί επιχειρηματίες τώρα διερωτώνται αν πρέπει να συνεχίσουν αυτή την επένδυση. Η Μπακογιάννη τόνισε ότι ο στόχος της όταν ανέλαβε το υπουργείο ήταν να βελτιώσει τις σχέσεις με τα Σκόπια, αλλά η αλυτρωτική πολιτική της κυβέρνησης της Μακεδονίας το κατέστησε ανέφικτο: “Το ταγκό χρειάζεται δύο”. Η Μπακογιάννη είπε στον Μπερνς ότι η κυβέρνηση της Μακεδονίας είχε στείλει τρεις φορές “ιδιωτικά” μηνύματα στον πρωθυπουργό Καραμανλή ότι επρόκειτο να αλλάξει το όνομα του αεροδρομίου, αλλά δεν προχώρησε σε καμία ενέργεια. Η αλλαγή του ονόματος θα άρεσε στην ελληνική κοινή γνώμη και θα επέτρεπε στην ελληνική κυβέρνηση να συμφωνήσει με την προσχώρηση της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ ως ΠΓΔΜ, εφόσον πληρούσε τα κριτήρια».
■ Ο ρόλος των εσωτερικών ανταγωνισμών στη ΝΔ γίνεται ορατός σε τηλεγράφημα του Τόμας Κάντριμαν, στελέχους της πρεσβείας, για τη συνάντησή του με τον Πέτρο Μολυβιάτη (20.8.2007, 07ATHENS1659_a): «Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Μολυβιάτης παραμένει πιο στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού Καραμανλή από τη διάδοχό του Ντόρα Μπακογιάννη. […] Ο Μολυβιάτης παραδέχτηκε ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει συγκεκριμένη στρατηγική για να φτάσει στη λύση του ονόματος αλλά πρώτα θέλει να μάθει αν η Ουάσινγκτον επιθυμεί τη λύση. […] Σχόλιο: Αντίθετα από την Μπακογιάννη, ο Μολυβιάτης είναι έμπιστος του Καραμανλή όχι ανταγωνιστής του. Πιστεύουμε ότι οι απόψεις του είναι πιο κοντά στις απόψεις του Καραμανλή. […] Ο Μολυβιάτης είπε ότι ο Καραμανλής δεν είχε καμιά διάθεση να θέσει αυτό το ζήτημα στην προεκλογική ατζέντα.
»Αλλά δεν θα ’πρεπε να περιμένει κανείς ότι, όποιος κι αν κερδίσει τις εκλογές, θα αλλάξει θέση η Ελλάδα. Αν ο Καραμανλής συναινούσε στην πρόσκληση της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, θα δεχόταν πολιτική επίθεση, κάτι που ενδεχομένως θα οδηγούσε στη μη επικύρωση της εισδοχής της Μακεδονίας από το ελληνικό Κοινοβούλιο. Αν τα Σκόπια συνοδεύσουν την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ με την προσπάθεια να αλλάξουν το όνομα που χρησιμοποιούν στον ΟΗΕ, τότε ο Καραμανλής θα ’πρεπε να ξεχάσει μια νέα θητεία είτε μια θετική ιστορική κληρονομιά».
Οι εκλογές και το «βέτο»
Η επιλογή να προβληθεί το βέτο ως προεκλογικό ατού της Ν.Δ. προκύπτει από σειρά τηλεγραφημάτων.
● Ενδεικτικά, στις 11 Σεπτεμβρίου 2007 η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα επισημαίνει τις προεκλογικές δηλώσεις του Καραμανλή για επικείμενο βέτο (εμπιστευτικό, 07ATHENS1826_a).
● Στις 4 Δεκεμβρίου 2007, σε συνάντησή της με τον πρεσβευτή Σπέκχαρντ η Ντόρα Μπακογιάννη αναφέρεται κι αυτή πλέον στο επικείμενο βέτο, προσθέτοντας ότι «είναι πολιτικά αδύνατο για κάθε ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει περισσότερο» (εμπιστευτικό, 07ATHENS2305_a).
● Στις 5.1.2008, λίγο πριν τεθεί το ζήτημα του βέτο, ο πρεσβευτής Σπέκχαρντ περιγράφει τη συνάντησή του με τον Ελληνα πρωθυπουργό (εμπιστευτικό, 08ATHENS21_a). «Ο Καραμανλής κράτησε σκληρή γραμμή στο θέμα του ονόματος της Μακεδονίας. […] “Επιτρέψτε μου να είμαι πολύ ειλικρινής”, είπε ο Καραμανλής. “Νομίζω ότι έκανα το δικό μου καθήκον”.
»Σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, η ελληνική κοινή γνώμη νωρίτερα είχε αντιταχθεί έντονα σε οποιαδήποτε χρήση του ονόματος “Μακεδονία”, αλλά μετά από τις προτάσεις του Νίμιτς η κυβέρνηση Καραμανλή αποφάσισε το “τολμηρό βήμα” της αποδοχής τους ως βάση διαπραγμάτευσης, κάτι το οποίο προκάλεσε τεράστιο πολιτικό κόστος για τον Καραμανλή και τη Νέα Δημοκρατία. Η υποστήριξη της ΝΔ στην πατρίδα του Καραμανλή την ελληνική Μακεδονίας υποχώρησε από πάνω από 50 τοις εκατό σε 40 τοις εκατό. Η Ελλάδα ήταν ανοιχτή σε ένα σύνθετο όνομα: “Νέα, Βόρεια, Ανω, οποιαδήποτε Μακεδονία”. […] Ο Καραμανλής πρόσθεσε ότι είχε πει στους ηγέτες της ΠΓΔΜ ότι όποια ελληνική κυβέρνηση προχωρούσε περισσότερο, θα έπεφτε».
● Σύμφωνα με τηλεγράφημα του πρεσβευτή Σπέκχαρντ, στις 4.3.2008, παραμονές της συνόδου του ΝΑΤΟ, η κυρία Μπακογιάννη τού είπε ότι η πρόσφατη επίσκεψή της στην Ουάσινγκτον της έδωσε την ευκαιρία να ενημερώσει την αμερικανική κυβέρνηση ότι «82% των Ελλήνων διαφωνούν με οποιαδήποτε χρήση του όρου Μακεδονία για το όνομα της ΠΓΔΜ. Εντούτοις η Ελλάδα είναι έτοιμη να διαπραγματευθεί στη βάση της πρότασης Νίμιτς» (εμπιστευτικό 08ATHENS313_a).
● Αμέσως μετά την αποτυχία της ΠΓΔΜ να γίνει δεκτή στο ΝΑΤΟ στη σύνοδο του Βουκουρεστίου, ενδιαφέρον έχει το τηλεγράφημα του Σπέκχαρντ για τη συνάντησή του με τον υπουργό Ναυτιλίας Βουλγαράκη: «Ο πρεσβευτής Σπέκχαρντ πίεσε το στέλεχος της ΝΔ για μεγαλύτερη ευελιξία στο ζήτημα του ονόματος της Μακεδονίας. Ο Βουλγαράκης είπε στον πρεσβευτή ότι η μια συμφωνία στο ζήτημα αυτό θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη και ενδεχομένως αποσταθεροποιητική, αναφερόμενος στην ισχνή πλειοψηφία της ΝΔ και τις εσωτερικές διαμάχες στο αντιπολιτευτικό ΠΑΣΟΚ, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανάδυση της Ακρας Αριστεράς (Συνασπισμός)» (εμπιστευτικό, 08ATHENS378_a).
● Την ίδια περίοδο (Μάιος 2008) ο Σπέχκχαρντ είχε μια εκτενή συζήτηση στις ΗΠΑ με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, ο οποίος υποστήριξε ότι «η κρίση είναι πάντα ο καλύτερος τρόπος να αναζητείται λύση» και ο ίδιος υπέδειξε ως πιο κατάλληλο επιθετικό προσδιορισμό για το όνομα το Ανω ή το Βόρεια. (Εμπιστευτικό, 08ATHENS536_a).
● Στις 16.9.2008 ο Σπέκχαρντ μίλησε τηλεφωνικά με την Μπακογιάννη, η οποία του είπε ότι θα συνεχίσει να κάνει ό,τι μπορεί για την επίτευξη μιας συμφωνίας, παρά τις δύσκολες συνθήκες στο εσωτερικό και τις αντιδράσεις μέρους της αντιπολίτευσης, αλλά ζήτησε από τις ΗΠΑ να βοηθήσουν (εμπιστευτικό, 08ATHENS1326_a).
Υπάρχουν και πολλά άλλα τηλεγραφήματα που πιστοποιούν το ίδιο: ότι δηλαδή οι χειρισμοί της Ν.Δ. στο «Μακεδονικό» επιβάλλονταν από τις μικροκομματικές ανάγκες της συγκυρίας. Η σημερινή αντιπολίτευση δεν κάνει τίποτα περισσότερο απ’ ό,τι έκανε και όταν ήταν κυβέρνηση.