Η αλήθεια είναι ότι καπιταλιστικές χώρες δεν είναι μόνον οι χώρες της Ε.Ε., της Βόρειας Αμερικής, της Αυστραλίας και η Ιαπωνία. Είναι και οι χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής. Οι πρώτες είναι οι χώρες της καπιταλιστικής ανάπτυξης και οι δεύτερες της καπιταλιστικής υπανάπτυξης. Ολες μαζί συγκροτούν το αναπόσπαστο όλον του καπιταλιστικού κόσμου. Αποτελούν δηλαδή τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Η σχέση που συνδέει τις μεν με τις δε, είναι η σχέση των άνισων ανταλλαγών, η οποία μεταφέρει τον πλούτο του Τρίτου Κόσμου στις χώρες της Δύσης. Αγοράζουν οι χώρες της καπιταλιστικής μητρόπολης σε εξευτελιστικές τιμές τις πρώτες ύλες από τις χώρες της καπιταλιστικής περιφέρειας, στις οποίες ακολούθως πωλούν πανάκριβα τα βιομηχανικά τους προϊόντα και τις υπηρεσίες. Γι’ αυτό το στοιχείο που διαχώριζε ανέκαθεν τον πρώτο από τον Τρίτο Κόσμο ήταν η τεράστια διαφορά βιοτικού επιπέδου.
Ομως, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, με την ανάκληση κοινωνικών κατακτήσεων που ο ίδιος ο καπιταλισμός παραχώρησε στους λαούς της Δύσης, αυτή η τεράστια διαφορά βιοτικού επιπέδου άρχισε βαθμιαία να αναπαράγεται και στις κοινωνίες της καπιταλιστικής μητρόπολης. «Το τεράστιο ρήγμα ανάμεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια, στον Πρώτο και στον Τρίτο Κόσμο», γράφει ο Ούλριχ Μπεκ, «τώρα μετατοπίζεται και αναπαράγεται εντός των ίδιων των μητροπόλεων, όπου οι υπερπλούσιοι και οι παγκοσμίως αποκλεισμένοι μένουν συχνά σε γειτονιές που γεωγραφικά είναι πολύ κοντά».
Για να συνεχίσει: «Μιλάμε πάντα για τον Τρίτο Κόσμο σαν να μη βρίσκεται πουθενά. Βρίσκεται όμως εδώ ανάμεσά μας. Στα προάστια – γκέτο των ΗΠΑ, αλλά και στις πρώην αποικιοκρατικές μητροπόλεις της Δυτικής Ευρώπης δημιουργούνται τοπικές ζώνες εξαθλίωσης, όπου η ανεργία, η παιδική θνησιμότητα, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η κοινωνική ασφάλιση έχουν φτάσει στο επίπεδο των αναπτυσσόμενων χωρών…. Το κατά μέσο όρο προσδόκιμο ζωής στο Χάρλεμ βρίσκεται σήμερα στα σαράντα έξι χρόνια –πέντε χρόνια λιγότερο από το Μπανγκλαντές».
Ο Αμερικανός σκηνοθέτης Τζιμ Τζάρμους σε παλαιότερη συνέντευξή του με αφορμή την προβολή της ταινίας του με τίτλο «Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί», που διαδραματίζεται κυρίως στο Ντιτρόιτ, μια πόλη με τα ερείπια του παρελθόντος που άκμαζε ως κέντρο της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, επισήμανε: «Ο τρόπος που δείχνουμε το Ντιτρόιτ, δεν είναι ο τρόπος που αισθάνομαι γι’ αυτό. Υπάρχουν άνθρωποι που δημιουργούν κήπους στα εγκαταλελειμμένα κτίρια και νέοι που συνθέτουν εξαιρετική μουσική. Αυτό που δεν δείχνουμε από το Ντιτρόιτ είναι το απαρτχάιντ. Ολόκληρες περιοχές με μαύρους, πολύ φτωχούς, που δεν έχουν σχολεία, εκπαίδευση, δουλειές, φώτα στους δρόμους. Περιοχές χωρίς ρεύμα. Ανθρωποι απελπισμένοι, που ζουν σαν αρουραίοι, που μπορεί να σε χτυπήσουν με μια πέτρα για να σου πάρουν ένα σάντουιτς… Πεθαίνουν της πείνας. Δεν το δείχνουμε αυτό στο σινεμά… Δείχνουμε το θλιμμένο και όμορφο κομμάτι και όχι αυτό με τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα».
Αλλά ποιος κατέστρεψε το Ντιτρόιτ, αυτό το εργαστήρι της καπιταλιστικής παραγωγής; Μα ο ίδιος ο καπιταλισμός, που μπροστά στο κέρδος εξαφανίζει ανθρώπους, πρότυπα ζωής, πόλεις. Σήμερα εδώ, αύριο αλλού, όπου είναι το κέρδος, ιδιαίτερα τώρα που ο καπιταλισμός «εκμηδένισε τον χώρο με τον χρόνο».
Ποιος όμως και γιατί έδωσε το τελειωτικό κτύπημα στο Ντιτρόιτ; «Οι Ρεπουμπλικανοί του Κογκρέσου, γράφει ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ στο “Αίνιγμα του κεφαλαίου”, μπλόκαραν το αρχικό σχέδιο κρατικής διάσωσης των αυτοκινητοβιομηχανιών του Ντιτρόιτ, με την αιτιολογία ότι δεν μείωνε τα ημερομίσθια και τα επιδόματα των συνδικαλιζόμενων εργατών στα επίπεδα των απολαβών που είχαν οι συνάδελφοί τους στις γερμανικές και ιαπωνικές αυτοκινητοβιομηχανίες του αμερικανικού Νότου και δεν ανήκαν σε σωματεία. Συνεπώς, εξέλαβαν την κρίση ως ευκαιρία για να προβούν σε άλλον έναν αγώνα συγκράτησης των ημερομισθίων, που ήταν ακριβώς το λάθος γιατρικό για την ασθένεια της έλλειψης αποτελεσματικής ζήτησης». Εδωσαν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια, το 2008, στις ΗΠΑ για τη διάσωση των τραπεζών, αλλά όχι για τη διάσωση μιας κοινωνίας. Ο,τι δηλαδή συνέβη στην Ελλάδα.
Διότι τα χαρακτηριστικά του καπιταλισμού παραμένουν αναλλοίωτα, απλά μεταβάλλουν μορφές από τόπο σε τόπο ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες.
Επιστέγασμα όλων αυτών είναι η διαπίστωση του Ντέιβιντ Χάρβεϊ για τον ρόλο των τραπεζών στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας: «Για ποιο λόγο», διερωτάται, «η Ομοσπονδιακή Τράπεζα και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ δεν πρόσφεραν μεσοπρόθεσμη βοήθεια ρευστότητας στα νοικοκυριά που απειλούνταν με κατάσχεση, ώσπου να μπορέσει να λυθεί μεγάλο μέρος του προβλήματος μέσω της αναδιαπραγμάτευσης της υποθήκης με λογικούς όρους; Με τον τρόπο αυτόν, θα είχε μετριασθεί η ένταση της πιστωτικής κρίσης, ενώ οι εξαθλιωμένες γειτονιές και οι άνθρωποι θα είχαν προστατευθεί…. Κάτι τέτοιο σίγουρα θα είχε διευρύνει την αποστολή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας πέρα από το συνηθισμένο, αντιβαίνοντας στον νεοφιλελεύθερο ιδεολογικό κανόνα που λέει ότι, σε περίπτωση που έλθουν σε σύγκρουση η ευημερία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και η ευημερία των ανθρώπων, τότε εκείνοι που πρέπει να παραμεριστούν είναι οι άνθρωποι»!
*πολιτικός μηχανικός