Η παράξενη ιστορία του πασχαλινού λαγού

Το Πάσχα συνοδεύεται από μια σειρά αγαπημένων παραδόσεων, από το βάψιμο των αβγών και τα χειροποίητα κουλουράκια και τσουρέκια, μέχρι τα σοκολατένια, και όχι μόνο, λαγουδάκια, που είναι ιδιαίτερα αγαπητά στα παιδιά. Ποια είναι όμως η ιστορία των πασχαλινών λαγών και πως έφτασαν να είναι διαχρονικό σύμβολο στους εορτασμούς της μεγάλης θρησκευτικής γιορτής;

Είναι εύκολο να υποθέσει κανείς ότι, επειδή δεν υπάρχει βιβλική βάση στα πασχαλινά λαγουδάκια, τα κουνέλια και οι λαγοί δεν έχουν θρησκευτική σημασία. Όμως αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στο Λευϊτικό (3o βιβλίο της Πεντατεύχου και ταυτόχρονα 3ο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, ως συνέχεια της Εξόδου), μπορεί να διαβάσει κανείς στο χωρίο 11:6 ότι ο λαγός είναι ένα ακάθαρτο ζώο, όμως στη χριστιανική τέχνη, συνδέεται τακτικά με την αναγέννηση και την ανάσταση.

Μάλιστα, το σύμβολο ενός κύκλου τριών λαγών που ενώνονται με τα αυτιά τους έχει βρεθεί σε αρκετές εκκλησίες στο Ντέβον της Αγγλίας. Όπως και ο πολιτιστικός συμβολισμός για το πασχαλινό λαγουδάκι, το νόημα αυτής της εικόνας παραμένει ένα ακόμη μυστήριο – και το project ”The Three Hares” («Οι τρεις λαγοί») έχει δημιουργηθεί για την έρευνα και την τεκμηρίωση παραστάσεων του αρχαίου συμβόλου, παραδείγματα του οποίου έχουν βρεθεί ακόμη και στην Κίνα.

Τα κουνέλια και οι λαγοί έχουν επίσης συσχετιστεί με τη μητέρα του Ιησού, για αιώνες. Η συσχέτισή τους με την παρθένο γέννηση προέρχεται από το γεγονός ότι οι λαγοί – που συχνά συγχέονται λανθασμένα με τα κουνέλια – είναι σε θέση να φέρουν ένα δεύτερο έμβρυο ενώ κυοφορούν ακόμη το πρώτο τους.

Παρθενία ή γονιμότητα;

Ο γνωστός πίνακας του Τιτσιάνο, «Η Παναγία με το Κουνέλι» (”The Madonna of the Rabbit”) απεικονίζει αυτή τη σχέση. Η Μαρία κρατάει ένα κουνέλι σε πρώτο πλάνο, γεγονός που υποδηλώνει ταυτόχρονα τόσο την παρθενία της όσο και τη γονιμότητά της. Το κουνέλι δε είναι λευκό, υποδηλώνοντας καθαρότητα και αθωότητα.

Ωστόσο η σύνδεση των κουνελιών με την αγνότητα και την παρθενία είναι περίεργη, καθώς συνδέονται επίσης με τη σεξουαλική δραστηριότητα, μια φήμη που οικειοποιήθηκε ο Hugh Hefner για το λογότυπο του περιοδικού Playboy. Ο Hefner ισχυρίζεται ότι επέλεξε ένα κουνέλι ως λογότυπο της αυτοκρατορίας του επειδή αυτό είναι «ένα φρέσκο, ντροπαλό, ζωηρό, σέξι ζώο. Πρώτα σας μυρίζει, τότε δραπετεύει, μετά επιστρέφει, και σας αρέσει να το χαϊδεύετε, παίζοντας με αυτό. Τα κορίτσια μοιάζουν με ένα λαγουδάκι. Είναι απολαυστικά, αστεία».

Πέρα όμως από τη σεξιστική οικειοποίηση των κουνελιών από το Hefner, η φήμη για τη γονιμότητά τους είχε επίσης ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται ως σύμβολό της εδώ και αιώνες και να έχουν συσχετιστεί απόλυτα με την άνοιξη, την εποχή δηλαδή της αναπαραγωγής για τα περισσότερα ζώα.

Ένας σαξονικός μύθος από το παρελθόν

Μερικοί λαογράφοι θεωρούν ότι η παράδοση με τα πασχαλινά λαγουδάκια προέρχεται από έναν αρχαίο αγγλοσαξονικό μύθο σχετικά με τη θεά της γονιμότητας, Ostara. Η Ostara θεωρείτο η προσωποποίηση του ανατέλλοντος ήλιου. Με την ιδιότητα αυτή, συνδεόταν με την άνοιξη και σύμφωνα με την παράδοση ήταν η θεά της γονιμότητας. Ήταν φίλη όλων των παιδιών και για να τα διασκεδάσει είχε μετατρέψει το κατοικίδιο πουλί της σε ένα κουνέλι. Αυτό το κουνέλι γεννούσε χρωματιστά αυγά, τα οποία η θεά έδινε στα παιδιά ως δώρα. Από το όνομά της και τις τελετουργίες της προέρχεται ο σχετικός εορτασμός του Πάσχα.

Πράγματι, στο βιβλίο του Jacob Grimm (ο ένας από τους αδερφούς Γκριμ), ”Deutsche Mythologie” του 1835, αναφέρεται ότι «ο πασχαλινός λαγός είναι ακατανόητος για μένα, αλλά πιθανότατα ο λαγός αυτός ήταν το ιερό ζώο της Ostara. Η Ostara ή Eaststre φαίνεται ότι ήταν η θεότητα της αυγής, ένα θέαμα που φέρνει χαρά και ευλογία, της οποίας η έννοια θα μπορούσε εύκολα να προσαρμοστεί με την ανάσταση του Χριστού».

Ο μύθος της Ostara είναι μια δημοφιλής θεωρία για την προέλευση των πασχαλινών κουνελιών, αν και αυτή αμφισβητείται. Φαίνεται ότι η σύνδεσή τους με τη θεότητα ξεκίνησε από τον μελετητή του 8ου αιώνα, Σεβάσμιο Βέδα. Ο Βέδας έγραφε τότε ότι η λέξη «Πάσχα» (στα αγγλικά Easter) προέρχεται από το “Eostre” (μια άλλη εκδοχή του ονόματος “Ostara”). Ωστόσο, δεν υπάρχουν άλλα ιστορικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν τη δήλωσή του.

Σύγχρονα πασχαλινά κουνελάκια

Η παλαιότερη αναφορά σε ένα πασχαλινό κουνελάκι που κλωσάει αβγά βρίσκεται σε ένα γερμανικό κείμενο που χρονολογείται στα τέλη του 16ου αιώνα (1572). «Μην ανησυχείτε αν το λαγουδάκι του Πάσχα διαφύγει. Αν χάσουμε τα αυγά του, θα μαγειρέψουμε τη φωλιά», αναφέρει το κείμενο. Έναν αιώνα αργότερα, ένα ακόμη γερμανικό κείμενο αναφέρει για μια ακόμη φορά το πασχαλινό κουνέλι, χαρακτηρίζοντάς το ως ένα «παλιό μύθο», και υποδηλώνοντας ότι η ιστορία του υπήρχε καιρό πριν γραφτεί το βιβλίο στη λαϊκή παράδοση.

Το 18ο αιώνα, οι Γερμανοί μετανάστες πήραν μαζί τους τα ήθη και τα έθιμα του Πάσχα στις Ηνωμένες Πολιτείες και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα τα ζαχαροπλαστεία στις ανατολικές πολιτείες πωλούσαν καραμέλες σε σχήμα κουνελιού, προάγγελο των σοκολατένιων κουνελιών που έχουμε σήμερα.

Έτσι, είτε τα λαγουδάκια είναι «ακάθαρτα» ζώα, είτε σύμβολα σεξουαλικής δραστηριότητας ή παρθενίας, το αινιγματικό πασχαλινό σύμβολο πιθανότατα θα παραμείνει κεντρικό μέρος των εορτασμών του Πάσχα και αγαπημένο δώρο για τα παιδιά στη σοκολατένια εκδοχή του. Η προέλευση τους για την ώρα παραμένει ακόμη ένα μυστήριο.

Πηγή

Απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.