Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΥΘΟ της Μεσογείου είναι στρωμένος με δολάρια

Συντάκτης:  Γιάννης Σιώτος

Πέμπτη 21 Ιουνίου, δέκα το πρωί. Στις σκάλες της 3ης Σεπτεμβρίου για τον υπόγειο της Ομόνοιας, ένα ζευγάρι προσφύγων με ένα 8χρονο κοριτσάκι χαζεύουν τα πάνω-κάτω ανθρώπων και αυτοκινήτων. Το κοριτσάκι κρατά το χέρι της μητέρας του με το δεξί και στο αριστερό έναν χυμό.

Δίπλα στην είσοδο γνωστού ελληνικού πολυκαταστήματος, μια πρόσφυγας μόλις διάβηκε το κατώφλι. Θα κάνει ψώνια και πόσα;

Κατηφορίζω την Αγ. Κωνσταντίνου. Ενας μετανάστης μπροστά από τον τοίχο του πλεξιγκλάς ενός ανταλλακτηρίου συναλλάγματος. Θέλει να εξαργυρώσει συνάλλαγμα και πόσο; Αγνωστο.

Στην απέναντι πλευρά του δρόμου, κατευθύνονται προς την Ομόνοια δύο παλικάρια, μάλλον από κάποια χώρα του Μαγκρέμπ, μπορεί και Αφγανοί, έχοντας ο καθένας από ένα κουλούρι (τιμή λιανικής 0,5 ευρώ έκαστο, σύνολο 1 ευρώ).

Συνεχίζω να κατεβαίνω την Αγ. Κωνσταντίνου. Από την είσοδο ενός ξενοδοχείου βγαίνει μια οικογένεια προσφύγων – οι γονείς και τα δύο παιδιά. Προφανώς έβγαλαν τη νύχτα τους εκεί. Πόσα πλήρωσαν;

Διαβάζοντας την έκθεση του ΟΗΕ για την παράνομη διακίνηση ανθρώπων, συνειδητοποιείς ότι γύρω από τους «κυνηγημένους» έχει στηθεί μια τεράστια οικονομία σε δολάρια και ευρώ. Αλλοτε νόμιμα και άλλοτε παράνομα.

Σίγουρα είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι τα οικονομικά της παράτυπης μετανάστευσης αφορούν μόνο τα κυκλώματα των διακινητών.

Οι εκατοντάδες χιλιάδες παράτυποι μετανάστες και πρόσφυγες, σε κάθε φάση του ταξιδιού τους, δρουν σαν οικονομικές οντότητες και επηρεάζουν τοπικές και εθνικές οικονομίες με τα χρήματα που ξοδεύουν για να μετακινηθούν, να φάνε, να κοιμηθούν και να οργανώσουν το ταξίδι για τον επόμενο σταθμό της μακράς πορείας προς τη χώρα προορισμού.

Οπως συμβαίνει με όλες τις περιπτώσεις που η παράνομη οικονομία πλέκεται με την επίσημη, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει το εύρος αυτής της οικονομίας.

Τα οικονομικά της παράνομης διακίνησης ανθρώπων

Ναυαγοί πρόσφυγες προσπαθούν να φτάσουν σε πλοίο της Ισπανικής ΜΚΟ Proactiva, ανοικτά της Λιβύης | AP Photo/Santi Palacios

Η μόνη επίσημη εκτίμηση αφορά τον παγκόσμιο τζίρο της μαφίας της παράνομης διακίνησης. Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Εγκλημα (UNODC), στην πρώτη παγκόσμια μελέτη για το λαθρεμπόριο μεταναστών που κυκλοφόρησε τον προηγούμενο μήνα, αναφέρει ότι «το λαθρεμπόριο μεταναστών σε όλες τις περιοχές του κόσμου δημιούργησε εισόδημα για λαθρεμπόρους ύψους τουλάχιστον 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ».

Μία άλλη έρευνα, η οποία δεν εστιάζει στην παράνομη διακίνηση ανθρώπων αλλά στη μετανάστευση, έγινε από τον ΔΟΜ (Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης): «Σήμερα το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι μετανάστες -με το 50% αυτού να είναι παιδιά- παράγοντας πλέον του 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ήτοι περισσότερα από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως», έγραφε ο ΔΟΜ, οριοθετώντας το μέγεθος της οικονομίας των προσφύγων και των παράνομων μεταναστών.

Διαβάζοντας όλες τις έρευνες που έχουν γίνει για την παράνομη διακίνηση ανθρώπων, αισθάνεσαι τα ίδια συναισθήματα με εκείνα που έχεις όταν βλέπεις μια κινηματογραφική ταινία και απρόσμενα πέφτουν οι τίτλοι τέλους, χωρίς να έχουν δοθεί απαντήσεις σε δεκάδες -καίριες αλλά και επουσιώδεις- απορίες:

◼  Ποιο είναι το ύψος των επίσημων κονδυλίων που προέρχονται από κρατικούς προϋπολογισμούς, διακρατικούς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, από ενώσεις κρατών όπως η Ε.Ε., από ιδιώτες μαικήνες, από ΜΚΟ;

◼  Πώς κατανέμονται μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών-σταθμών στις διαδρομές της παράνομης διακίνησης ανθρώπων ή αυτών που προσφέρουν προσωρινή διαμονή;

◼  Ποιος είναι ο τζίρος των παράνομων διακινητών, πώς διακινούνται τα ποσά, πώς κατανέμονται γεωγραφικά και πόσο επηρεάζουν τις τοπικές οικονομίες;

◼  Ποιο είναι το ύψος των δαπανών διαβίωσης των παράτυπων μεταναστών και των προσφύγων στις χώρες διέλευσης ή προσωρινής διαμονής και πόσο επηρεάζουν τις οικονομίες τους;

Η Τουρκία είναι ίσως το πιο παραστατικό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο η «οικονομία της παράνομης διακίνησης» εμπλέκεται με την επίσημη οικονομία.

Ο Ερντογάν, διαπραγματευόμενος με την Ε.Ε. τη συμφωνία για τους πρόσφυγες, συμφώνησε στην παροχή βοήθειας 6 δισ. ευρώ.

Στο μεταξύ, η Τουρκία είχε κάνει σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές. Οι πρόσφυγες από τη Συρία άρχισαν να γίνονται κομμάτι της οικονομίας.

Σύμφωνα με τις καταγραφές της τουρκικής κυβέρνησης, πάνω από 150.000 μωρά που γεννήθηκαν από Σύρους πρόσφυγες έχουν καταγραφεί εντός των συνόρων της χώρας από το 2011 μέχρι το 2016.

Σύμφωνα με άλλη μελέτη, ο αριθμός των επιχειρήσεων που ανήκουν σε Σύρους αυξήθηκε από 30 σε 1.599 μεταξύ 2010 και 2015.

Δεκάδες αραβόφωνα σχολεία έχουν ανοίξει, χιλιάδες εστιατόρια και άλλες επιχειρήσεις τροφοδοσίας σε τοπικούς Σύρους έχουν ανοίξει επίσης.

Και το ερώτημα που εύλογα ανακύπτει είναι πόσο επηρεάζει την Ελλάδα και την ελληνική οικονομία η παρουσία αυτών των ανθρώπων;

Η αλήθεια είναι ότι η έλλειψη διαθέσιμων στοιχείων αλλά και η απροθυμία να υπάρξει ένας δημόσιος διάλογος μετατρέπουν το θέμα σε γκρίζα ζώνη.

Πόσοι από τα εκατομμύρια των προσφύγων που πέρασαν από την Τουρκία στην Ελλάδα παραμένουν στη χώρα; Δεν υπάρχουν επίσημες στατιστικές.

Τα μόνα επίσημα στοιχεία είναι αυτά που καταγράφουν όσους διαμένουν σε δομές στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Στις 4 Ιουλίου ήταν κάτι παραπάνω από 17.000 ψυχές.

Τον περυσινό Αύγουστο, τα στοιχεία των φιλοξενουμένων, για ολόκληρη την Ελλάδα, εμφάνιζαν περί τις 60.000 ψυχές.

Ομως ο αριθμός αυτών που έχουν ξεμείνει στην Ελλάδα είναι πολύ μεγαλύτερος. Και όλοι τους δαπανούν χρήματα για να ζήσουν…

Μάρκετινγκ και πωλήσεις

Η οικονομία της παράνομης διακίνησης ξεκινά από τις χώρες προέλευσης. Οπως προκύπτει από τις περιγραφές που αναφέρονται στη μελέτη της UNODC, η δομή και η λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς παράνομης μετανάστευσης υπακούει στους κανόνες της οικονομίας: από το μάρκετινγκ και την προώθηση των πωλήσεων μέχρι την τιμολόγηση με βάση το κόστος και τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στην αγορά.

Οι λαθρέμποροι και οι «πωλητές» τους διαμορφώνουν τη ζήτηση για τις υπηρεσίες τους. Τους «πωλητές» μπορεί κανείς να τους συναντήσει παντού όπου βρίσκονται απελπισμένοι άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις απειλές κατά της ζωής τους, όπως για παράδειγμα οι Σύροι και οι Αφγανοί, ή που αναζητούν τρόπους για να έχουν μια καλύτερη και ασφαλέστερη ζωή.

Σε χωριά και σε πόλεις, σε καφενεία, σε σιδηροδρομικούς σταθμούς, σε παζάρια και σε άλλους χώρους συνάντησης, οι «πωλητές» αλιεύουν τους «πελάτες».

Εκεί είναι είτε η «έδρα» είτε τα «υποκαταστήματα» των λαθρεμπόρων, αλλά το δίκτυο έχει παρουσία παντού: στις χώρες προέλευσης αλλά και στις χώρες διέλευσης, σε όλα τα σημεία όπου βρίσκονται οι παράτυποι μετανάστες και οι πρόσφυγες.

Η επόμενη κίνηση είναι οι «πωλητές» να πείσουν τους «αγοραστές» ότι η παράκαμψη των νομικών διαδικασιών είναι φτηνότερη.

Εμφανίζουν ανυπέρβλητα εμπόδια ακόμα και εκεί που δεν υπάρχουν. Ακόμα και σε διαδρομές όπου οι δυσκολίες είναι ελάχιστες, π.χ. απλά με τη διέλευση των συνόρων.

Οι «πωλητές» ισχυρίζονται ότι για να διαβούν τα σύνορα οι «πελάτες», χρειάζονται απαραιτήτως τη «βοήθειά» τους.

Για να αποδείξουν την αποτελεσματικότητά τους, χρησιμοποιούν απτές αποδείξεις, όπως φωτογραφίες από τις χώρες προορισμού, με ευγνώμονες «πελάτες» με αυτοκίνητο και σινιέ ρούχα.

Αυτοί οι μεσίτες ανθρώπινων ψυχών αμείβονται τόσο από το κύκλωμα των λαθροδιακινητών όσο και από τον ενδιαφερόμενο.

Ως σύγχρονες επιχειρήσεις, οι λαθρέμποροι διαφημίζουν επίσης τις υπηρεσίες τους μέσω διαφόρων διαύλων κοινωνικών μέσων.

Οταν οι υποψήφιοι αναζητούν λαθρεμπόρους, οι κοινότητες της διασποράς διαδραματίζουν συχνά σημαντικό ρόλο στη διευκόλυνση των επαφών.

Αυτές οι κοινότητες μπορούν επίσης συχνά να συνεργάζονται και με συγκεκριμένους λαθρεμπόρους. Παρόλο που πολλές πληροφορίες μοιράζονται από στόμα σε στόμα, τα κοινωνικά μέσα χρησιμοποιούνται επίσης ευρέως για έρευνα πριν από την αναχώρηση.

Ειδικότερα οι Σύροι χρησιμοποιούν εκτεταμένα τεχνολογίες, όπως το Facebook, το Viber, το Skype και το WhatsApp, για να μοιράζονται σχόλια και πληροφορίες για τους λαθρεμπόρους.

Η διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου

Η διαδρομή αυτή αναδείχθηκε σε κορυφαία το 2015. Πρόκειται για διαύλους που συνδέουν την Τουρκία με την Ευρωπαϊκή Ενωση, είτε διά θαλάσσης είτε μέσω χερσαίων διαδρομών.

Πολλοί από εκείνους που κάνουν χρήση αυτής της διαδρομής κάνουν λαθρεμπόριο κατά μήκος της διαδρομής της Νοτιοδυτικής Ασίας.

Στη διάρκεια της περιόδου 2009-2014, ο αριθμός των διακινούμενων που εισήλθαν στην Ε.Ε. μέσω της διαδρομής της Ανατολικής Μεσογείου κυμάνθηκε μεταξύ 25.000 και 57.000 ετησίως.

Το 2015, η ροή ανέβηκε στα ύψη, με περισσότερες από 850.000 παράτυπες συνοριακές διαβάσεις. Το 2016, η ροή μειώθηκε δραστικά λόγω της συμφωνίας της Τουρκίας με την Ε.Ε.

Οι κύριοι κόμβοι λαθρεμπορίου, σημεία αναχώρησης και άφιξης

Η διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνει δύο μεγάλες υπο-διαδρομές: μια θαλάσσια διαδρομή από τις τουρκικές ακτές στα ελληνικά νησιά και μια χερσαία διαδρομή που ξεκινά από την Τουρκία και φτάνει στη βορειοανατολική Ελλάδα ή τη Βουλγαρία.

Οι τουρκικές παράκτιες πόλεις χρησιμεύουν ως σημεία αναχώρησης εκείνων που κατευθύνονται στα κοντινά ελληνικά νησιά.

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2017, ο ΔΟΜ ανέφερε ότι οι περισσότεροι διακινούμενοι εντοπίστηκαν κατά μήκος της δυτικής τουρκικής ακτής με τα ελληνικά νησιά.

Η Σμύρνη, το Balikesir ή η Edirne είναι σημαντικά κέντρα για το λαθρεμπόριο στα ελληνικά νησιά.

Οι μεγαλύτερες ροές από τις δυτικές ακτές της Τουρκίας κατευθύνονται στη Λέσβο. Το 2015 οι αφίξεις έφτασαν στα ύψη, ξεπερνώντας το μισό εκατομμύριο σύμφωνα με τα στοιχεία της UNHCR.

Το νησί της Χίου είναι το δεύτερο πιο συνηθισμένο σημείο εισόδου, αν και με πολύ λιγότερες αφίξεις σε σχέση με τη Λέσβο το 2015 και το 2016.

Οι λαθρέμποροι χρησιμοποιούν και τη χερσαία διαδρομή. Τα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα έχουν μήκος περίπου 200 χλμ. και κινούνται παράλληλα με τον Εβρο.

Η διέλευση αυτού του ποταμού είναι εξαιρετικά δύσκολη λόγω της ενισχυμένης επιτήρησης και στις δύο πλευρές.

Οι μετανάστες που ταξιδεύουν κατά μήκος της χερσαίας διαδρομής μεταξύ Τουρκίας και Βουλγαρίας συνήθως διασχίζουν τα σύνορα στο σημείο ελέγχου Kapitan Andreevo – Kapikule.

Οι παράτυποι μετανάστες και οι πρόσφυγες που περνούν από την Ελλάδα συχνά διασχίζουν τα χερσαία σύνορα στην περιοχή του συνοριακού σημείου διέλευσης Kulata – Promahon ή μέσω διαδρομών στην Περιφέρεια Petrich.

Προφίλ και οργάνωση του λαθρεμπορίου

Οι περισσότεροι μετανάστες-πρόσφυγες που διακινούνται μέσω της διαδρομής της Ανατολικής Μεσογείου χρησιμοποιούν τουλάχιστον έναν λαθρέμπορο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.

Ο πραγματικός αριθμός των λαθρεμπόρων που χρησιμοποιούνται φαίνεται να εξαρτάται από την ιθαγένεια των μεταναστών καθώς και από άλλους παράγοντες (αριθμός διερχόμενων συνόρων, επιβαλλόμενα μέτρα κατά τη διάρκεια της διαδρομής, κλίμα, έδαφος κ.λπ.).

Μια έρευνα που έγινε το 2015 με παράτυπους μετανάστες που συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη αποκάλυψε ότι σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες (96%) χρησιμοποίησαν τουλάχιστον τρεις λαθρεμπόρους από τη χώρα καταγωγής τους (κυρίως Νότια και Νοτιοδυτική Ασία) μέχρι την Κωνσταντινούπολη.

Το 2016 η έρευνα ανέφερε ότι οι λαθρέμποροι λειτουργούσαν σε δίκτυα κατά μήκος των τουρκικών ακτών. Κάθε δίκτυο ελέγχει μια συγκεκριμένη περιοχή αναχώρησης και συχνά εξυπηρετεί ανθρώπους συγκεκριμένης προέλευσης.

Μία από τις υπηρεσίες που παρέχουν είναι τα πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα.

Σημειώνεται ότι η ζήτηση είναι μεγάλη για συριακά διαβατήρια, δελτία ταυτότητας, πιστοποιητικά γέννησης και άδειες παραμονής. Πρόκειται για μια δραστηριότητα ιδιαίτερα προσοδοφόρα, οι άκρες της οποίας φτάνουν μέχρι τη Συρία.

Πώς λειτουργεί το κύκλωμα

Οπως συμβαίνει σε όλους τους σημαντικούς κόμβους του λαθρεμπορίου, οι «δουλειές» κλείνονται δημοσίως.

Σε συγκεκριμένες περιοχές των μεγάλων πόλεων, οι παράτυποι μετανάστες και οι πρόσφυγες μπορούν να βρουν εύκολα έναν λαθρέμπορο ή να τον αναζητήσουν στον δρόμο, σε πολυσύχναστες πλατείες, σε καφενεία.

Εκεί συναντώνται με μεσάζοντες που τους ενημερώνουν για τις συνθήκες του ταξιδιού. Ενώ περιμένουν την αναχώρησή τους για την Ελλάδα, οι λαθρέμποροι τους συγκεντρώνουν σε υποβαθμισμένα καταλύματα χωρίς θέρμανση, τρεχούμενο νερό ή αποχέτευση και με λίγη τροφή.

Οταν συγκεντρωθεί ένας αρκετά μεγάλος αριθμός επιβατών, οι οδηγοί τούς μεταφέρουν στο σημείο αναχώρησης, ενώ άλλα μέλη της ομάδας εξασφαλίζουν ότι δεν θα έχουν προβλήματα με τις δυνάμεις ασφαλείας – και εκεί είναι ένα από τα πολλά πεδία διαφθοράς.

Η διέλευση γίνεται με βάρκες, φουσκωτά, τουριστικά και άλλα μικρά πλοία, αν και το ταξίδι συνήθως διαρκεί λίγες ώρες.

Η τιμή για το ταξίδι από τις ακτές της Τουρκίας προς οποιοδήποτε από τα ελληνικά νησιά με φουσκωτή βάρκα κυμαίνεται μεταξύ 1.000 και 2.000 ευρώ ανά άτομο.

Η ίδια διαδρομή θα μπορούσε να προσφερθεί από € 900 ή μέχρι € 7.000 ανάλογα με τη ζήτηση, τον τρόπο μεταφοράς ή την εποχή του έτους.

Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, τα χρήματα για τη διέλευση από την Τουρκία στη Βουλγαρία και το επόμενο ταξίδι στη Σόφια ανέρχονται σε 2.500 – 3.000 ευρώ ανά άτομο.

Στην ανατολική μεσογειακή διαδρομή, όταν ο λαθροδιακινητής παίρνει προκαταβολή, τότε το πακέτο μπορεί να περιλαμβάνει αρκετές απόπειρες.

Σε περίπτωση αποτυχίας της πρώτης διάβασης, ο μετανάστης δικαιούται να ταξιδέψει ξανά δωρεάν.

Το ανθρώπινο κόστος

Η διαδρομή αποδεικνύεται για ορισμένους θανατηφόρα. Το 2015 ο IOM και η UNICEF ανέφεραν ότι τουλάχιστον το 30% των νεκρών σε αυτήν τη διαδρομή ήταν παιδιά, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα παιδιά αποτελούν μεγάλο μέρος των λαθραίων μεταναστών.

Στα σκάφη μεταφοράς, ο αριθμός των επιβαινόντων τις περισσότερες φορές είναι μεγαλύτερος από τη χωρητικότητά τους.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι διακινητές φορτώνουν στις βάρκες διπλάσιο αριθμό επιβατών ή και παραπάνω. Υπάρχουν μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες οι λαθρέμποροι απείλησαν με όπλα τους μετανάστες για να επιβιβαστούν.

Τα πιο ευάλωτα είναι τα παιδιά, καθώς κινδυνεύουν να πέσουν θύματα των κυκλωμάτων εμπορίας ανθρώπων, να γίνουν θύματα εγκληματικών συμμοριών με σκοπό τη σεξουαλική κακοποίηση και την εκμετάλλευση.

Μια έρευνα του ΔΟΜ (2015-16) μεταξύ των μεταναστών που ταξίδεψαν στην ανατολική μεσογειακή οδό έδειξε ότι περίπου 7% των ερωτηθέντων είχαν προσωπική εμπειρία με την εμπορία και άλλες εκμεταλλευτικές πρακτικές.

Ορισμένες πηγές καταγγέλλουν επίσης τη βία και τις κακομεταχειρίσεις που υφίστανται οι μετανάστες σε αρκετές χώρες κατά μήκος της διαδρομής.

Οι τιμές

Η αμοιβή για λαθραία διακίνηση δεν είναι σταθερή και εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων, όπως η απόσταση, η περιοχή, ο τρόπος μεταφοράς, οι συνοριακοί έλεγχοι, η δυσκολία διέλευσης των συνόρων κ.ά.

Οι λαθρέμποροι λειτουργούν όπως οι νόμιμοι επιχειρηματίες και χρεώνουν διαφορετικές τιμές για διαφορετικές υπηρεσίες. Συνήθως, όσο υψηλότερη είναι η τιμή τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα μιας «επιτυχημένης διέλευσης».

Ταυτόχρονα, μια υψηλή τιμή δεν εγγυάται ένα ασφαλές και επιτυχημένο πέρασμα, παρά τις υποσχέσεις του λαθρεμπόρου.

Ενα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι λαθρέμποροι χρησιμοποιούν διαφορετικές τιμές για διάφορες υπηρεσίες μπορεί να βρεθεί κατά μήκος της οδού της Ανατολικής Μεσογείου.

Η τιμή για το ταξίδι από τις ακτές της Τουρκίας σε οποιοδήποτε από τα ελληνικά νησιά κυμαίνεται από € 900 έως € 7.000.

Οι διακυμάνσεις των τιμών δεν σχετίζονται μόνο με την άνεση και την ασφάλεια των μέσων μεταφοράς. Οι τιμές επίσης συχνά αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και τείνουν να είναι χαμηλότερες όταν το ταξίδι είναι πιο επικίνδυνο.

Οι τιμές μπορεί επίσης να αντικατοπτρίζουν το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων μεταξύ μεταναστών και λαθρεμπόρων.

Οι διαπραγματεύσεις αυτές -πέραν των τιμών, αλλά και των συνθηκών, των ζητημάτων ασφαλείας, των οδών και των οχημάτων- εξαρτώνται σε κάποιο βαθμό από τη διαπραγματευτική δύναμη του μετανάστη έναντι του λαθρεμπόρου.

Οι προσφερόμενες υπηρεσίες ποικίλλουν ανάλογα με τις διάφορες διαδρομές λαθρεμπορίου.

Στην ανατολική μεσογειακή διαδρομή, παραδείγματος χάριν -σε αντίθεση με την Κεντρική Μεσόγειο-, η τιμή περιλαμβάνει συνήθως «εγγυημένη παράδοση».

Υπάρχουν και «πακέτα πολλαπλών διαδρομών». Δηλαδή ο λαθρέμπορος, σε περίπτωση αποτυχίας, είναι υποχρεωμένος να παράσχει δωρεάν τις υπηρεσίες του μέχρι ο διακινούμενος να φτάσει στον προορισμό του.

Παρόμοια υπηρεσία προσφέρεται περιστασιακά από λαθρεμπόρους που διευκολύνουν κινήσεις από την Ινδία στην Ευρώπη.

Στη Νοτιοανατολική Ασία, οι υπηρεσίες λαθρεμπορίου μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν την τοποθέτηση σε θέσεις εργασίας στη χώρα προορισμού.

Ακόμα και αν δεν περιλαμβάνεται η τοποθέτηση σε θέσεις εργασίας, το τίμημα που καταβάλλουν οι μετανάστες καλύπτει συνήθως όχι μόνο το κόστος διέλευσης των συνόρων, αλλά και τη διαμονή και τη μεταφορά.

Επιπροσθέτως, οι τιμές ενδέχεται να διαφέρουν ανάλογα με το φύλο και την ιθαγένεια των μεταναστών.

Αυτή η διαφοροποίηση των τιμών μπορεί να σχετίζεται με την υψηλότερη ή χαμηλότερη ζήτηση για υπηρεσίες από ορισμένες εθνικότητες, καθώς και με την αγοραστική δύναμη των μεταναστών-προσφύγων.

Για παράδειγμα, πολίτες της Συρίας πληρώνουν συχνά πιο υψηλές αμοιβές, καθώς θεωρούνται πλουσιότεροι από τους πολίτες άλλων εθνικοτήτων που επιδιώκουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη κατά μήκος των ίδιων διαδρομών.

Οι λαθρέμποροι μπορεί να ζητήσουν από τους μετανάστες να πληρώσουν προκαταβολικά, πριν από τη διέλευση από τα σύνορα.

Πιο συχνά όμως, οι πληρωμές γίνονται σε διαφορετικά στάδια κατά μήκος της διαδρομής. Η αρχική πληρωμή γίνεται πριν από τη διέλευση και η εξόφληση όταν φτάσει κανείς στον προορισμό.

Η εξόφληση πριν από τη διέλευση μπορεί να κάνει «ευάλωτους» τους διακινούμενους, αφού ο λαθρέμπορος έχει ήδη εξοφληθεί και επομένως δεν έχει λόγο να μεταχειρίζεται σωστά τους μετανάστες και να οργανώσει ένα ασφαλές ταξίδι.

Αντίθετα, οι πληρωμές μετά τη διέλευση των συνόρων μετριάζουν τους κινδύνους, καθώς είναι προς το συμφέρον του λαθρεμπόρου οι μετανάστες να φτάσουν με ασφάλεια στον προορισμό τους.

Στις περιπτώσεις όπου η συμφωνία καλύπτει ένα μόνο σημείο διέλευσης συνόρων, οι πληρωμές πραγματοποιούνται είτε προκαταβολικά είτε -συχνότερα- σε δύο δόσεις. Μία πριν από την αναχώρηση και μία κατά την άφιξη.

Στην ανατολική μεσογειακή διαδρομή, ορισμένοι μετανάστες πληρώνουν το μισό αντίτιμο προκαταβολικά. Το υπόλοιπο καταβάλλεται από συγγενείς ή φίλους μετά από έγγραφη ή προφορική επιβεβαίωση με φωτογραφίες του μετανάστη στη χώρα προορισμού.

Σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερη είναι η διαδρομή λαθρεμπορίου, τόσο πιο εξελιγμένη είναι η μέθοδος πληρωμής. Μία από τις πιο χρησιμοποιούμενες μεθόδους κατά μήκος μεγάλων διαδρομών λαθρεμπορίου είναι η hawala.

Το σύστημα αυτό βασίζεται σε συγγενείς, φίλους προέλευσης. Πριν εγκαταλείψουν τη χώρα τους, οι μετανάστες-πρόσφυγες ή συγγενείς τους δίνουν τα χρήματα σε ένα αξιόπιστο πρόσωπο, έναν hawaladar.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, το ποσό -τμηματικά ή στο σύνολό του- καταβάλλεται από τον hawaladar στον διακινητή, με την άφιξη του διακινούμενου είτε στον τελικό προορισμό είτε σε σημεία-χώρες διέλευσης. Ειδικά στις πολλαπλές πληρωμές, ο διακινητής έρχεται σε επαφή με τον hawaladar για να ζητήσει την πληρωμή.

Υπάρχουν και άλλοι τρόποι πληρωμής, όπως από πρακτορεία μεταφοράς χρημάτων. Τα χρήματα κατατίθενται σε έναν οργανισμό με έναν κωδικό ασφαλείας.

Μόλις ο μετανάστης επιβεβαιώσει την ασφαλή άφιξή του στον ενδιάμεσο ή τον τελικό προορισμό, τα χρήματα είναι προσβάσιμα στο κύκλωμα με την αποκάλυψη του κωδικού. Υπάρχουν φυσικά και παραλλαγές.

Η κεντρική μεσογειακή διαδρομή

Η διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου -από τη Βόρεια Αφρική προς την Ιταλία (και τη Μάλτα)- είναι μία άλλη πολυχρησιμοποιημένη.

Η Λιβύη είναι είναι το κύριο σημείο αναχώρησης (μέχρι και από το 90% αυτών που χρησιμοποιούν την κεντρική μεσογειακή διαδρομή για να φτάσουν στην Ιταλία).

Οι αναχωρήσεις γίνονται συνήθως από την Τρίπολη και τα περίχωρά της. Μερικοί αναχωρούν από τη Βεγγάζη. Αυτό που διαφέρει είναι τα σημεία που αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες (έλεγχοι, αντιδράσεις τοπικών κοινωνιών, διαμάχες μεταξύ ανταγωνιστικών κυκλωμάτων).

Μέχρι και το 2013 υπήρχαν σταθμοί αναχώρησης και στην Αίγυπτο. Από εκεί έφευγαν κυρίως Σύροι πρόσφυγες. Μετά το 2013, οι αριθμοί μειώθηκαν.

Πλέον από την Αίγυπτο αναχωρούν άνθρωποι από το Σουδάν, την Ερυθραία και τη Σομαλία. Ομως σύμφωνα με τη Frontex, το 2017, η ροή λαθρεμπορίου από το Κέρας της Αφρικής προς την Ευρώπη μέσω της Αιγύπτου ουσιαστικά σταμάτησε.

Οταν η διαδρομή ήταν ακόμη ενεργή, οι αναχωρήσεις γίνονταν μεταξύ της Damietta στα ανατολικά της Αλεξάνδρειας και του El-Hamam προς τα δυτικά.

Μία άλλη διαδρομή ήταν εκείνη που εκκινούσε από την Τυνησία. Τη χρησιμοποιούσαν τη δεκαετία του 1990 κυρίως Μαροκινοί, Τυνήσιοι και Αλγερινοί.

Από το 1998, ο αριθμός των διακινούμενων μειώθηκε λόγω διακρατικών συμφωνιών. Ομως οι ιταλικές αρχές εκτιμούν ότι ενεργοποιήθηκε και πάλι, καθώς το 2017 περισσότεροι από 5.900 μετανάστες μεταφέρθηκαν διά θαλάσσης προς την Ιταλία, με την Τυνησία ως χώρα αναχώρησης.

Οι περισσότερες από τις αφίξεις στην Κεντρική Μεσόγειο εμφανίζονται στην Ιταλία. Από το 2014, οι αφίξεις στη Μάλτα έχουν μειωθεί σημαντικά και το 2016, ο ΔΟΜ δεν ανέφερε αφίξεις στη Μάλτα.

Ορισμένες έρευνες αποδίδουν αυτήν τη μείωση κυρίως στην επιχείρηση Mare Nostrum.

Για τους περισσότερους που ταξιδεύουν κατά μήκος της κεντρικής μεσογειακής διαδρομής, η θαλάσσια διέλευση στην Ευρώπη είναι ένα σκέλος του ταξιδιού που ξεκινά από τη Δυτική ή την Ανατολική Αφρική, τη Μέση Ανατολή ή την Ασία και ολοκληρώνεται στη Βόρεια Ευρώπη.

Το προφίλ των λαθρεμπόρων

Οι πληροφορίες σχετικά με την οργάνωση και τη λειτουργία δικτύων λαθρεμπορίου που λειτουργούν κατά μήκος της κεντρικής μεσογειακής οδού προέρχονται -κυρίως- από ποινικές έρευνες που διεξάγονται από τις ιταλικές αρχές (όπως η υπόθεση Glauco I, ακολουθούμενες από τις Glauco II και III27).

Αυτές οι περιπτώσεις αποκάλυψαν την ύπαρξη οργανωμένου εγκληματικού κυκλώματος που λειτουργεί σε κόμβους λαθραίας μεταφοράς κατά μήκος της διαδρομής.

Η εγκληματική ομάδα βασιζόταν και σε πολίτες της Ερυθραίας που ζούσαν στην Ιταλία. Μετά το πέρασμα από τη Λιβύη στη Σικελία, οι πρόσφυγες διακινούνταν από την ηπειρωτική Ιταλία σε άλλες ευρωπαϊκές και βορειοαμερικανικές χώρες.

Η μαφία των λαθρεμπόρων έχει απλώσει τα πλοκάμια της από τη Βόρεια Αφρική και την Ιταλία σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (προορισμούς ή χώρες διέλευσης), ώστε να μπορεί να διεκπεραιώνει το τελευταίο τμήμα των μετακινήσεων των μεταναστών και να κάνει οικονομικές συναλλαγές που συνδέονται με το λαθρεμπόριο.

Οι χρηματοπιστωτικές συναλλαγές αποκάλυψαν πληρωμές που προέρχονταν από 10 διαφορετικές χώρες στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.

Ερευνες έχουν αποκαλύψει σχέση μεταξύ του λαθρεμπορίου ανθρώπων και του παράνομου εμπορίου πολυάριθμων εμπορευμάτων προς, εντός και από τη Λιβύη.

Οι διαδρομές που χρησιμοποιούνται είναι οι ίδιες διαδρομές που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν από τους λαθρεμπόρους αγαθών από την υποσαχάρια Αφρική προς τη Λιβύη και υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι συχνά συνδέονται με διάφορες παράνομες δραστηριότητες.

Το λαθρεμπόριο μεταναστών σε όλη τη Βόρεια Αφρική και τη Μεσόγειο Θάλασσα φαίνεται να συνδέεται επίσης με τη διακίνηση ναρκωτικών.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 υπάρχουν ενδείξεις διακίνησης ναρκωτικών από την έρημο στη Βόρεια Αφρική. Από τότε έχουν εντοπιστεί σημαντικές ποσότητες κοκαΐνης που μεταφέρονται από τη Δυτική Αφρική στη Βόρεια Αφρική.

Αν και δεν είναι σαφές ποιοι είναι οι βασικοί ενδιάμεσοι σε αυτές τις συναλλαγές κοκαΐνης, εντούτοις οι πρακτικές τους υποδηλώνουν ότι είναι πολύ πιθανό τα κυκλώματα των διακινητών να διασταυρώνονται με εκείνα των σημαντικότερων εμπόρων ναρκωτικών.

Το λαθρεμπόριο μεταναστών είναι μια ανδρική υπόθεση, αλλά και γυναίκες -συχνά φίλες και σύζυγοι των λαθρεμπόρων- εμπλέκονται σε κάποιο βαθμό.

Για παράδειγμα, αλιεύουν πελάτες-μετανάστες, ασχολούνται με τη διαχείριση των πληρωμών και με την οργάνωση της προσωρινής διαμονής στους διάφορους ενδιάμεσους σταθμούς.

Η εθνικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο στην εσωτερική οργάνωση των δικτύων, στις διασυνοριακές συνδέσεις τους και στις σχέσεις λαθρεμπόρων-μεταναστών.

Τα δίκτυα που λειτουργούν σε διακρατικό επίπεδο έχουν μέλη με διαφορετική υπηκοότητα. Σε αυτά δουλεύουν διακινητές από τις χώρες όπου έχει δραστηριότητα το κύκλωμα, αλλά και από τις χώρες προέλευσης των μεταναστών (οι λαθρέμποροι που ασχολούνται με την προσέλκυση πελατών, αλλά και με την επικοινωνία του κυκλώματος με την οικογένεια του μετανάστη).

Ο τιμοκατάλογος των διακινητών εξαρτάται από το «πακέτο» των υπηρεσιών, την εθνικότητα των μεταναστών και την ηλικία.

Οι Σύροι, οι οποίοι είναι συνήθως πλουσιότεροι από τους Αφρικανούς, πληρώνουν περισσότερα για ασφαλέστερα ταξίδια.

Μια μελέτη ανέφερε ότι οι διακινούμενοι από την υποσαχάρια Αφρική πληρώνουν περίπου 1.000 δολάρια ΗΠΑ για το θαλάσσιο πέρασμα από τη Λιβύη στην Ευρώπη.

Ενας Σύρος θα πληρώσει τουλάχιστον 2.500 δολάρια, αλλά με διαφορετικούς όρους ασφαλείας στη διακίνηση. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που οι τιμές πέφτουν στα 400 δολάρια για το ταξίδι στη Λαμπεντούζα.

Η επιχείρηση EUNAVFOR MED στη Μεσόγειο Θάλασσα εκτιμά ότι τα ετήσια έσοδα των διακινητών για το πέρασμα από τη Λιβύη μπορεί να φτάνουν τα 250 έως 300 εκατομμύρια ευρώ.

Οι αναχωρήσεις από την Αίγυπτο είναι λιγότερες και είναι κάπως πιο ακριβές. Οσοι έφυγαν από την Αλεξάνδρεια ανέφεραν ότι είχαν πληρώσει περί τα 2.500 δολάρια ΗΠΑ για να επιβιβαστούν σε ένα σκάφος για την Ιταλία.

Πληροφορίες εμφανίζουν τους Σύρους που αναχωρούν από τις αιγυπτιακές ακτές να πληρώνουν περίπου 3.000 δολάρια ΗΠΑ, ενώ οι Παλαιστίνιοι 2.000 δολάρια. Αλλες πηγές ανέφεραν αμοιβές που κυμαίνονταν από 2.000 έως 4.000 δολάρια ΗΠΑ.

Πηγή: https://www.efsyn.gr