Λιβύη: Νέα καταιγίδα ή «πάγωμα» του πολέμου;

Ο μακροχρόνιος εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία με τον ισπανικό εμφύλιο, με τη βασική όμως διαφορά πως η Λιβύη είναι πολύ πλούσια σε πετρέλαιο. Οι υδρογονάνθρακες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμπλοκή των ξένων δυνάμεων στη Λιβύη, η οποία διαθέτει και τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο. Όλες αυτές οι δυνάμεις θα ήθελαν να λάβουν ένα μερίδιο από την εκμετάλλευση των λιβυκών υδρογονανθράκων.

Η πιο πλούσια χώρα της Αφρικής σε υδρογονάνθρακες

Ακόμη και η Τουρκία που, αν και τρύπωσε τελευταία, βλέπει τη Λιβύη ως μια παλιά οθωμανική επαρχία που πρέπει να επιστρέψει στην επιρροή της. Όταν η Τουρκία εισήλθε δυναμικά στο λιβυκό πεδίο το “λεωφορείο ήταν ήδη γεμάτο” από παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις, που συμμετείχαν στον “πόλεμο δια αντιπροσώπων” της Λιβύης. Ωστόσο η Άγκυρα βρήκε τρόπο για να τρυπώσει μέσα, ενισχύοντας την κυβέρνηση της Τρίπολης με στρατό, εξοπλισμό και μισθοφόρους, σε μια περίοδο που βρισκόταν υπό πολιορκία από τα στρατεύματα του Χαφτάρ.

Στα τέλη του 2019 οι δυνάμεις του Χαφτάρ, ενισχυμένες και από την μισθοφορική ομάδα Βάγκνερ (Wagner) που πρόσκειται στη Μόσχα, πολιόρκησαν και πλησίασαν στην κατάληψη της Τρίπολης έπειτα από μια εκστρατεία διάρκειας ενός μηνός που στοίχισε τη ζωή σε 3.000 ανθρώπους και εκτόπισε έως και μισό εκατομμύριο Λίβυους από τα σπίτια τους. Τον Ιανουάριο του 2020 η Τουρκία, η οποία είχε ήδη υπογράψει συμφωνία στρατιωτικής συνδρομής αλλά και το περιβόητο μνημόνιο για την ΑΟΖ με την κυβέρνηση της Τρίπολης (GNA), ανέλαβε στρατιωτική δράση για να αποτρέψει την πτώση της λιβυκής πρωτεύουσας, στέλνοντας τουρκικά στρατεύματα, αεροσκάφη, drones, συστήματα αεράμυνας και Σύριους μισθοφόρους. Χάρη στην τουρκική συνδρομή οι κυβερνητικές δυνάμεις αναθάρρησαν και αντεπιτέθηκαν, αναγκάζοντας τελικά τις δυνάμεις του Χαφτάρ να οπισθοχωρήσουν και να οχυρωθούν από τις αρχές του Ιουνίου στη στρατηγικής σημασίας πόλη και λιμάνι της Σύρτης, που είναι πλέον και το νέο μέτωπο.

Η πολιορκία της Σύρτης

Πλέον η γραμμή αντιπαράθεσης των δύο αντίπαλων στρατοπέδων βρίσκεται λίγο έξω από την, πλούσια σε πετρέλαια, μεσογειακή πόλη της Σύρτης στην κεντρική Λιβύη. Μια πόλη που επί καθεστώτος Καντάφι ήταν μια εκθαμβωτική βιτρίνα για το όραμά του Λίβυου δικτάτορα για την βόρεια Αφρική. Γεμάτη με λεωφόρους με δένδρα ευκαλύπτου και πολυτελείς βίλες, που άνηκαν σε αξιωματούχους του καθεστώτος. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 2011 η πόλη  τρομοκρατήθηκε από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) μέχρι που το 2016 εκδιώχθηκαν οι τζιχαντιστές από τις δυνάμεις του Χαφτάρ.

Τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς η νέα γραμμή του μετώπου σταθεροποιήθηκε λίγο έξω από την πόλη, η περιοχή γύρω από τη Σύρτη είναι γεμάτη με στρατιώτες και μαχητές, οπλισμένους σαν αστακούς, κι έτοιμους για το σύνθημα που θα τους ρίξει στη μάχη. Στα δυτικά οι δυνάμεις, που είναι πιστές στην κυβέρνηση της Τρίπολης (GNA) και ενισχύονται από την Τουρκία, κινητοποιούνται και ετοιμάζονται για την τελική επίθεση. Μέσα στην πόλη βρίσκονται οι δυνάμεις του LNA, οι οποίες πρόσκεινται στον στρατηγό Χαφτάρ και στο κοινοβούλιο του Τομπρούκ, που είναι αποφασισμένες να μην κάνουν ούτε ένα βήμα πίσω και να υπερασπιστούν τη Σύρτη.

Γιατί η Σύρτη είναι το «Μήλον της Έριδος»;

Γιατί όμως οι δυνάμεις της κυβέρνησης της Τρίπολης, και μαζί της και η Τουρκία, επιδιώκουν διακαώς να καταλάβουν τη Σύρτη; Το διακύβευμα είναι πολύ μεγάλο, καθώς γύρω από τη Σύρτη υπάρχει ο μεγαλύτερος θησαυρός της Λιβύης: τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου σε όλη την Αφρική. Η πλειονότητα των πετρελαιοπηγών της χώρας βρίσκεται στα νότια της πόλης. στη λεγόμενη «λεκάνη της Σύρτης», και έχουν τη δυνατότητα να αποφέρουν κέρδη πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Και οι πετρελαιοπηγές αυτές βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ και των συμμάχων του.

Ως γνωστόν οι δυνάμεις του Χαφτάρ, που έχουν υπό τον έλεγχο τους τη Σύρτη και τη λεκάνη της, επέβαλαν τον περασμένο Ιανουάριο αποκλεισμό στις εξαγωγές πετρελαίου, προκαλώντας πτώση των εσόδων της κυβέρνησης της Τρίπολης, καθώς η ημερήσια παραγωγή μειώθηκε από περίπου 1 εκατομμύριο βαρέλια σε μόλις 100.000 βαρέλια την ημέρα. Αναγκασμένος να επιβάλει περικοπές αμοιβών στους δημόσιους υπαλλήλους της, η κυβέρνηση της Τρίπολης χρηματοδοτεί πλέον τις δαπάνες της κυρίως από τα αποθεματικά που κληρονομήθηκαν από την εποχή του Καντάφι, τα οποία και έχουν σχεδόν στερέψει.

Έτσι η Τρίπολη επιδιώκει απεγνωσμένα να εκτοπίσει τις δυνάμεις του Χαφτάρ από τη Σύρτη και την πετρελαιοφόρα λεκάνη της, να αναλάβει τον έλεγχο των πετρελαιοπηγών και να χρησιμοποιήσει τα έσοδα από τις εξαγωγές για να καλύψει τις δαπάνες και τα χρέη της. Μετά θα μπορεί να συζητήσει τους όρους της ειρήνευσης, όπως υποστηρίζει ο Σάρατζ και μαζί του και ο Ερντογάν, που βλέπει στις πετρελαιοπηγές της Σύρτης “πεδίον δόξης λαμπρό” για τις τουρκικές επιχειρήσεις.

Άλλωστε η στρατιωτική συνδρομή της Τουρκίας προς την κυβέρνηση της Τρίπολης της έχει κοστίσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ως τώρα. Η Άγκυρα, με την καθόλα προβληματική της οικονομία, επιδιώκει να πάρει πίσω αυτά τα χρήματα και με το παραπάνω μάλιστα, χάρη σ’ ένα σχέδιο οικονομικού και στρατιωτικού νεο-αποικισμού που οραματίζεται για την πρώην οθωμανική επαρχία της Λιβύης. Ωστόσο η έκβαση αυτών των σχεδίων θα κριθούν τόσο στα πεδία των μαχών, όσο και στους ευρύτερους συσχετισμούς δυνάμεων.

Οι δυνάμεις του Χαφτάρ ενισχύονται

Οι δυνάμεις της GNA, μαζί με τους Τούρκους και τους Σύριους μισθοφόρους τους, ξεκίνησαν στα μέσα Απριλίου μια μεγάλη αντεπίθεση προς ανατολάς, ελπίζοντας να πιέσουν τον LNA του Χαφτάρ ώστε να εγκαταλείψει αμαχητί τον έλεγχο της πετρελαιοφόρου λεκάνης της Σύρτης. Τόσο όμως η αντίσταση που προέβαλαν οι δυνάμεις του Χαφτάρ, όσο και η μεγάλη βοήθεια και υποστήριξη που έλαβε από τους διεθνείς συμμάχους του, απέτρεψαν κάθε σκέψη για περαιτέρω υποχώρηση και εγκατάλειψη των πετρελαιοπηγών. Έτσι τη αντεπίθεση του GNA σταμάτησε αρχές Ιουνίου στα περίχωρα της Σύρτης, όπου βρίσκεται και το νέο μέτωπο ως τώρα.

Στο μεταξύ οι διεθνείς υποστηρικτές του Χαφτάρ και του κοινοβουλίου του Τομπρούκ έσπευσαν σε βοήθεια για να αποκαταστήσουν την ισορροπία. Για να αντιμετωπίσει την Τουρκία, το κοινοβούλιο της Αιγύπτου έδωσε τον περασμένο μήνα Ιούλιο το «πράσινο φως» για στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη, Η Αίγυπτος προειδοποίησε ανοικτά τις δυνάμεις του GNA, και την Τουρκία, πως αν προχωρήσουν προς τη Σύρτη τότε θα αναλάβει «άμεση δράση» στη Λιβύη.

Επίσης οι μισθοφόροι της ομάδας Βάγκνερ (Wagner), που ενεργούν για λογαριασμό της Μόσχας και του Αμπού Ντάμπι (ΗΑΕ), εδραίωσαν την παρουσία τους στην αεροπορική βάση al Jufra στα νότια της Σύρτης, αναπτύσσοντας τουλάχιστον 14 μαχητικά αεροσκάφη MiG-29 και Su-24 που ήρθαν από τη Συρία. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες έχουν επίσης αναλάβει τον έλεγχο των μεγαλύτερων πετρελαιοπηγών της χώρας, στην El Sharara, καθώς και το λιμάνι εξαγωγής πετρελαίου Es Sider. Αυτό σημαίνει πως η αποστολή τους είναι να τα υπερασπιστούν ή να τα καταστρέψουν για μην πέσουν στα χέρια της Τρίπολης και της Τουρκίας.

«Με το δάκτυλο στη σκανδάλη»

Για την ώρα οι δύο πλευρές βρίσκονται κυριολεκτικά «με το δάκτυλο στη σκανδάλη» και δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τόσο σημαντικά περιουσιακά στοιχεία. Οι δυνάμεις του GNA διστάζουν να επιτεθούν στη Σύρτη, ενώ η Τουρκία γνωρίζει πως θα ήταν πολύ ριψοκίνδυνο να διακινδυνεύσει μια ανοικτή σύγκρουση με τους Ρώσους ή τους Αιγύπτιους. Όμως το υπάρχον status quo στη Λιβύη δεν είναι βιώσιμο, ενώ η κυβέρνηση της Τρίπολης ξεμένει από συνάλλαγμα και χρειάζεται απεγνωσμένα τα έσοδα από το πετρέλαιο. Η όλη κατάσταση μοιάζει με αδιέξοδο. Με τον ΟΗΕ να λειτουργεί περισσότερο ως παρατηρητής, εμφανίζονται ως «μεσίτες» της Λιβύης ο Ερντογάν και ο Πούτιν, οι οποίοι συζητούν για την κατάσταση στη χώρα, όπως έκαναν προηγουμένως και για τη Συρία, όπου έχει λίγο πολύ παγιωθεί μια κατάσταση ενός «παγωμένου πολέμου».

Υπάρχει ειρηνική διέξοδος;

Οπότε ένα πιθανό σενάριο για «μη στρατιωτική διέξοδο» από το τέλμα είναι μια ρωσο-τουρκική συμφωνία για την κατανομή των εσόδων από το πετρέλαιο. Σε αυτή την περίπτωση η σύγκρουση θα «παγώσει», ενώ υπάρχει και το ενδεχόμενο μιας ντε φάκτο διχοτόμησης της Λιβύης σε ανατολική και δυτική. Το πρόβλημα όμως είναι ότι στο λιβυκό τέλμα δεν εμπλέκονται μόνον η Ρωσία και η Τουρκία, αλλά και όλες οι δυνάμεις και χώρες που προαναφέραμε, που θα ήθελαν κι αυτές μερίδιο και ζώνη επιρροής στη Λιβύη, η οποία είναι ο νότιος γείτονας της Ελλάδας και η χώρα μας έχει εκτεταμένα θαλάσσια σύνορα μαζί της. Η σημερινή Λιβύη εξελίχθηκε σε «παιδική χαρά» για ξένες δυνάμεις, ενώ ο λιβυκός λαός συνεχίζει να υπομένει τις τραγικές συνέπειες αυτού του μακροχρόνιου proxy war.