Ο κόσμος μετά την πανδημία

Κατηγορώντας την Κίνα για την πανδημία. Τα μικρόβια και οι ιοί μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, όπως η πολιτική και οι πόλεμοι. Η, εκ μέρους της Ουάσιγκτον, στοχοποίηση και η διαμονοποίηση του Πεκίνου, με αφορμή ενδεχόμενα λάθη και παραλείψεις στη διαχείριση της πανδημίας, παρέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός ευπρόσδεκτου “εχθρού” και στο ξέσπασμα της πρώτης, μεγάλης “γεωπολιτικής καταιγίδας” του 21ου αιώνα.

Το ξέσπασμα της COVID-19 στην Κίνα και στη συνέχεια η διάδοση της επιδημίας στη Δύση και στις ΗΠΑ ήταν απλώς το “κερασάκι στην τούρτα” για να ολοκληρωθεί η εικόνα της “κακιάς Κίνας”, που θέλει να καταστρέψει τη Δύση και να ελέγξει τον κόσμο. Ο πρόεδρος Τραμπ επέμενε να κάνει λόγο για «κινεζικό ιό» και σταμάτησε να χρηματοδοτεί την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) με την κατηγορία ότι ευνοεί την Κίνα. Κατηγόρησε ανοικτά την Κίνα ότι θα μπορούσε να είχε σταματήσει την εξάπλωση του κοροναϊού, να ενημερώσει εγκαίρως και να προστατεύσει και τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά δεν το έκανε. Αμερικανικές θεωρίες συνωμοσίας έκαναν λόγο για “τεχνητό ιό”, που κατασκευάστηκε ή “ξέφυγε” από ατύχημα από εργαστήριο ιολογικής έρευνας στην Γουχάν. Η Κίνα αρνήθηκε όλες αυτές τις κατηγορίες και έδωσε κι άλλες πληροφορίες σχετικά με την αρχική προέλευση του νέου κορωνοϊού.

Ουάσιγκτον καλεί Πεκίνο: θα σας στείλουμε τον τελικό λογαριασμό

Σε κάθε περίπτωση η Κίνα θεωρήθηκε υπεύθυνη για την πανδημία, σε σημείο ώστε η Πολιτεία του Μισούρι (με κυβερνήτη Ρεπουμπλικάνο και υποστηρικτή του Τραμπ) άσκησε αγωγή κατά της Κίνας, με βαριές κατηγορίες,  ζητώντας ανάλογη αποζημίωση. Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος, απαντώντας σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου, σχετικέ με την αξίωση το Πεκίνο να καταβάλλει σχετική αποζημίωση, δήλωσε πως «δεν έχουμε ακόμη καταλήξει στο οριστικό ποσό, αλλά είναι πολύ υψηλό. Δεν υπήρξαν ζημίες μόνο στις ΗΠΑ, αλλά σε όλο τον κόσμο». Αναλυτές εκτιμούν πως η Ουάσιγκτον μπορεί να ζητήσει αποζημίωση ύψους άνω του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων από το Πεκίνο –μια απαίτηση που θα μπορούσε να είναι Camus Belli από μόνη της. Μια οριστική ρήξη των σινοαμερικανικών σχέσεων κι ένας νέος εμπορικός πόλεμος θα μπορούσε κάλλιστα να δώσει και το επίσημο εναρκτήριο λάκτισμα ενός Δεύτερου Ψυχρού Πολέμου, που όλοι φοβούνται.

Η επιστροφή της “σύγκρουσης των πολιτισμών”; 

Ο Πρώτος Ψυχρός Πόλεμος είχε υπερτιμήσει τον πολιτικό παράγοντα και είχε υποτιμήσει τον πολιτισμικό. Ο Δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος θα μπορούσε να οδηγήσει στο αντίστροφο: στην υπερτίμηση των πολιτισμικών διαφορών έναντι των πολιτικών. Έτσι η Κίνα και ο “εξωτικός” για τη Δύση πολιτισμός της, θα μπορούσε να παρουσιαστεί ο απόλυτος “Άλλος” στα μάτια των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, αλλά και το αντίστροφο. Και οι δύο αντίπαλοι πόλοι θα προβάλουν ο καθένας το δικό τους μοντέλο διακυβέρνησης, οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, και τον δικό τους πολιτισμό, που έρχεται “εκ φύσεως” σε σύγκρουση με τον άλλο, επιβεβαιώνοντας έτσι τη θεωρία του Σάμουελ Χάντιγκτον περί “σύγκρουσης των πολιτισμών”.

Στη νέα ιστορική περίοδο που διανύουμε και οριοθετείται από την έναρξη και εξάπλωση της πανδημίας της COVID-19 και την επικείμενη βαθιά παγκόσμια οικονομική ύφεση, η οποία θα προκαλέσει αναπόφευκτα πλήθος αναταραχών και ανακατατάξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, τρία είναι τα βασικά σενάρια που διαφαίνονται στον ορίζοντα.

Σενάριο πρώτο: τα δύο αντίπαλα μπλοκ ενός νέου Ψυχρού Πολέμου

Το πρώτο είναι η επίσημη έναρξη ενός Δεύτερου Ψυχρού Πολέμου, αυτή τη φορά μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας και των συμμαχικών μπλοκ που θα συγκροτηθούν γύρω από αυτούς τους δύο αντιπαρατιθέμενους πόλους. Οι ΗΠΑ θα έχουν καταρχάς στο πλευρό τους τις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, της πιο ισχυρής στρατιωτικής συμμαχίας στο σύγχρονο κόσμο, αλλά και άλλες περιφερειακές χώρες, όπως η Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Αυστραλία, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, Νότια Αφρική κ.ά. Η Κίνα θα έχει αρχικά στο πλευρό της το Ιράν, τη Βόρεια Κορέα, τη Βενεζουέλα, τη Μιανμάρ, και ενδεχομένως το Πακιστάν, το Βιετνάμ και τις Φιλιππίνες. Υπάρχει το όχι και τόσο απίθανο ενδεχόμενο οι περισσότερες χώρες της υποσαχάριου Αφρικής να ταχθούν τελικά στο πλευρό της Κίνας, μιας και το Πεκίνο έχει αναδειχθεί ο υπ’ αριθμόν ένα στρατηγικός επενδυτής στη Μαύρη Ήπειρο. Ερωτηματικά υπάρχουν για τη στάση χωρών, όπως η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Αργεντινή και άλλες λατινοαμερικανικές χώρες.

Το κρίσιμο σε αυτό το σενάριο θα είναι η τελική στάση της Ρωσίας, που θα κρίνει και τις εξελίξεις. Αν η Ρωσία, η χώρα με τα περισσότερα πυρηνικά συστήματα στον κόσμο και με μια πολεμική μηχανή που θεωρείται η δεύτερη ισχυρότερη στον κόσμο, ταχθεί στο πλευρό της Κίνας, τότε θα προσδώσει στο φιλο-κινεζικό μπλοκ το χαρακτήρα ενός αχανούς “ευρασιατικού πόλου”, ο οποίος θα κατέχει και τη γεωπολιτική heartland του πλανήτη μας. Επίσης η Ρωσία ελέγχει μια σειρά από δορυφορικά κράτη (Λευκορωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Μογγολία) και έχει αρκετούς παραδοσιακούς συμμάχους (Κούβα, Σερβία, Συρία, Λιβύη, Αιθιοπία, Βιετνάμ) σε όλες τις ηπείρους, οι οποίοι, ή τουλάχιστον ορισμένοι, θα μπορούσαν να ταχθούν κι αυτοί στο πλευρό της Κίνας. Σε αυτή την περίπτωση η ισχύς του ευρασιατικού μπλοκ θα ήταν τέτοια που θα έδινε αυτάρκεια και θα επέτρεπε έτσι το Δεύτερο Ψυχρό Πόλεμο να κρατήσει για αρκετές δεκαετίες. Ερώτημα θα είναι η τελική στάση της Ινδίας, που είναι μεν φιλορωσική, αλλά ταυτόχρονα αντικινεζική. Θα κρατήσει ουδέτερη στάση σε αυτή την αντιπαράθεση ή θα επιλέξει στρατόπεδο;

Το δεύτερο σενάριο είναι η κρίση της πανδημίας της COVID-19 να μην οδηγήσει τελικά σε ρήξη και ψύχρανση των σινοαμερικανικών σχέσεων, αλλά αντίθετα στο “λιώσιμο των πάγων” και στη αναθέρμανση της μεταξύ τους συνεργασίας. Και οι δύο υπερδυνάμεις ίσως συνειδητοποιήσουν πως έχουν περισσότερα κοινά συμφέροντα, παρά διαφορές, κι έχουν πολύ περισσότερα να κερδίσουν συνεργαζόμενες και αντίστοιχα υπερβολικά πολλά να χάσουν αν έρθουν σε ανοικτή ψυχροπολεμική αντιπαράθεση. Σε αυτή την περίπτωση η μεταξύ τους καχυποψία θα αμβλυνθεί και οι δύο υπερδυνάμεις θα επιχειρήσουν να αναλάβουν κοινές πρωτοβουλίες για το “καλό του κόσμου”, για να ανακάμψει η παγκόσμια οικονομία, επιβάλλοντας έτσι μια νέα τάξη πραγμάτων που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα τους.

Για να γίνει αυτό όμως οι ΗΠΑ θα πρέπει να παραιτηθούν εθελοντικά από τα πρωτεία και την πρωτοκαθεδρία τους (διατηρώντας ωστόσο κάποιους “τιμητικούς τίτλους” π.χ. την έδρα του ΟΗΕ και του ΔΝΤ). Να αναγνωρίσουν δηλαδή το γεγονός ότι ζούμε σ’ έναν πολυπολικό κόσμο και να θελήσουν μοιραστούν τα βάρη και τις ευθύνες της διαχείρισής του και με τους υπόλοιπους, και πρωτίστως με την Κίνα, η οποία θα καταστεί πριν από το 2030 η ισχυρότερη οικονομική δύναμη στον πλανήτη μας. Σε αυτή την περίπτωση ίσως υπάρξει κάποιος βελούδινος διαχωρισμός του κόσμου σε “σφαίρες επιρροής”, με τη ΝΑ Ασία και την Αφρική να περνούν τελικά στην επιρροή της Κίνας, ενώ οι ΗΠΑ θα κρατήσουν για λογαριασμό την επιρροή τους στη νότια Αμερική, στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι ένας ισχυρός πόλος, στους κόλπους ωστόσο της αμερικανικής σφαίρας επιρροής, όπως είναι και σήμερα. Ρωσία και Ινδία, θα διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους και θα είναι ουδέτεροι εξισορροπιστές ανάμεσα στους δύο, προσκομίζοντας και τα ανάλογα οφέλη. Μεγάλο ερώτημα αποτελεί το πως θα αποδεχθούν οι υπόλοιπες μικρότερες χώρες το γεγονός ότι θα βρίσκονται υπό την επικυριαρχία ενός άτυπου σινοαμερικανικού συνασπισμού. Θα το δεχθούν ως κάτι το “φυσιολογικό” ή μήπως ο κόσμος θα μετατραπεί σε “καζάνι που βράζει”, και θα ξεσπούν συνεχώς επαναστάσεις και περιφερειακές συγκρούσεις;

Σενάριο τρίτο: η συνέχιση της σημερινής άβολης συνύπαρξης 

Το τρίτο σενάριο, που είναι ίσως και το πλέον πιθανόν, είναι η συνέχιση περίπου της σημερινής κατάστασης αβεβαιότητας και της συντηρητικής στάσης του “βλέποντας και κάνοντας”. Με άλλα λόγια να μην οδηγηθούμε ούτε σε ανοικτό Ψυχρό Πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, αλλά ούτε και σε θερμή συνεργασία μεταξύ τους για τον καταμερισμό της ευθύνης διαχείρισης των παγκόσμιων ζητημάτων. Μπορεί να συνεχιστούν οι μεταξύ τους αλληλοκατηγορίες, ακόμη και αψιμαχίες, αλλά αυτό δεν θα οδηγήσει σε ανοικτή αντιπαράθεση ψυχροπολεμικού τύπου ή σε ανεξέλεγκτες περιφερειακές συγκρούσεις “δια αντιπροσώπων”. Αμερική και Κίνα θα συνεργάζονται σε τομείς και περιοχές, όπου έχουν περισσότερα κοινά συμφέροντα, ενώ θα συγκρούονται σε άλλους τομείς και ζώνες, όπου θίγονται άλλα συμφέροντά τους, όπως περίπου συμβαίνει έως τώρα. Θα αποφεύγουν ωστόσο τις άμεσες σοβαρές προκλήσεις και την κατά μέτωπο αντιπαράθεση. 

Η Κίνα θα συνεχίσει να αγοράζει αμερικανικά ομόλογα και οι αμερικανικές εταιρείες να επενδύουν στο “μεγαλύτερο εργοστάσιο του πλανήτη”. Και οι δύο, από κοινού ή μόνες τους, θα προσπαθούν να εξέλθουν της νέας οικονομικής ύφεσης, βοηθώντας τους συμμάχους τους, με την Κίνα να πλεονεκτεί σε αυτόν τον τομέα λόγω των κεφαλαιακών αποθεμάτων που διαθέτει και της προβλεπτικότητάς της. Το μεγαλύτερο τμήμα της ενέργειάς του θα διοχετεύεται για τη “θεραπεία” των επιπτώσεων της μεγαλύτερης οικονομικής ύφεσης από το 1929 και δε θα έχουν διάθεση να ανοίξουν κι άλλα κοστοβόρα ανοικτά μέτωπα. Θα συντηρούν ωστόσο κάποια δευτερεύοντα σημεία τριβής και αντιπαράθεσης, αν μη τι άλλο, για λόγους γοήτρου. Παράλληλα θα αποφεύγουν να αναμειγνύονται η μία στις εσωτερικές υποθέσεις της άλλης, αλλά θα καλλιεργούν φοβικά σύνδρομα για “εσωτερική κατανάλωση”. Αμερικανικός βούβαλος και κινεζικός δράκος θα συνυπάρχουν με δυσφορία, αποφεύγοντας ωστόσο να προκαλέσουν ανοικτά ο ένας τον άλλο. Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να διαρκέσει ακόμη και μια δεκαετία, ώσπου η ενδυνάμωση της ισχύος της μίας εκ των δύο υπερδυνάμεων, θα τη βάλει στον πειρασμό να προκαλέσει ανοικτά την άλλη πλήττοντας ζωτικά της συμφέροντα. Αλλά μέχρι τότε υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο να υλοποιηθεί το πρώτο ή το δεύτερο σενάριο, που περιγράψαμε προηγουμένως.

Ο 19ος αιώνας ήταν Ευρωπαϊκός. Ο 20ος ήταν Αμερικανικός Αιώνας. Και ο 21ος αιώνας, ο οποίος στην ουσία ξεκινά από το 2020, θα είναι ένας Σινο-Αμερικανικός Αιώνας. Όλα δείχνουν, καθώς η “τέλεια καταιγίδα” βρίσκεται μπροστά μας, πως το 2020 θα είναι το “1914” του 21ου αιώνα. Με ή χωρίς νέο Ψυχρό Πόλεμο.

* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος