Στις 19 Μαρτίου, κι ενώ οι υγειονομικές υπηρεσίες βρίσκονταν υπό αυξανόμενη πίεση από τον κοροναϊό, η βρετανική κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά να συμμετάσχει σε ένα σύστημα κοινής προμήθειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους απαραίτητους αναπνευστήρες. Οι λόγοι καλύπτονται από ένα πέπλο αμφιβολίας: ο πρωθυπουργός, Μπόρις Τζόνσον, αρχικά ισχυρίστηκε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα κινηθεί μόνο του «επειδή έχει φύγει από την ΕΕ, αλλά αργότερα μίλησε για διοικητικό λάθος.
Μέχρι τότε, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ήδη ακολουθήσει για δυο εβδομάδες την καταστροφική στρατηγική του για «ανοσία αγέλης», στο πλαίσιο της οποίας αρνήθηκε να επιβάλει περιορισμούς μετακινήσεων και – όπως ξέρουμε τώρα – απέρριψε τα μαζικά τεστ τα οποία προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Μερικοί άνθρωποι υποθέτουν ότι – όπως έγινε και με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, στο ίδιο στάδιο – ο Τζόνσον ήταν διατεθειμένος να θυσιάσει ζωές σε μεγάλη κλίμακα για να σώσει την οικονομία. Αλλά είναι ακόμη πιο απλό και σκληρό από αυτό. Όλος ο Φεβρουάριος χάθηκε για να σωθεί το έργο του «Brexit».
Σπάζοντας τις δεσμεύσεις
Αν και η Downing Street δεν είχε κάνει επίσημη ανακοίνωση για τον κοροναϊό έως και τις 3 Μαρτίου, στο μυαλό του Τζόνσον αυτός υπήρχε ως απειλή για το Brexit ήδη από έναν μήνα νωρίτερα. Σε μία γλαφυρή ομιλία στο μεγαλειώδες Βρετανικό ναυτικό κολλέγιο για τον 18ο αιώνα στο Γκρήνουιτς, ανακοίνωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα παραβιάσει αποτελεσματικά τους όρους της Πολιτικής Διακήρυξης που υπογράφηκε με την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Οκτώβριο του 2019.
Το Λονδίνο δεν θα τιμήσει τις δεσμεύσεις του για «ισότιμους όρους ανταγωνισμού» στους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και εργασιακούς κανονισμούς και δεν θα δεχτεί καμία μορφή κοινής δικαιοδοσίας, ανέφερε ο Τζόνσον. Κι αν της ΕΕ δεν της άρεσαν οι προετοιμασίες για ένα Brexit χωρίς συμφωνία θα ξεκινούσαν ήδη από τον Ιούνιο.
Εκτός από το γεγονός ότι δεν αντικατοπτρίζει τους κανονισμούς του πλησιέστερου σε αυτό εμπορικού μπλοκ, το Ηνωμένο Βασίλειο θα γίνει τώρα μια χώρα που δεσμεύεται να διαλύσει όλους τους εμπορικούς συνασπισμούς αλλάζοντας επιθετικά το παγκόσμιο εμπόριο, όπως κατά τη διάρκεια της ναυτικής κυριαρχίας των ημερών του Ρόμπερτ Κλάιβ και του Οράτιου Νέλσον.
Δημόσιο πείραμα
Στους περισσότερους ξέφυγε εκείνη τη στιγμή, αλλά ολόκληρη η αφήγηση πλαισιωνόταν γύρω από μία απάντηση για τον κοροναϊό.
«Όταν υπάρχει κίνδυνος νέες ασθένειες όπως ο κοροναϊός να προκαλέσουν έναν πανικό και μια επιθυμία για τμηματοποίηση της αγοράς που υπερβαίνει αυτό που είναι ιατρικά ορθολογικό έως το σημείο να δημιουργεί πραγματική και περιττή οικονομική ζημία», δήλωσε ο Τζόνσον, «η ανθρωπότητα χρειάζεται κάποια κυβέρνηση κάπου που να είναι πρόθυμη τουλάχιστον να καταστήσει την υπόθεση ισχυρή […] για το δικαίωμα των πληθυσμών της γης να αγοράζουν και να πωλούν ελεύθερα μεταξύ τους».
Το Ηνωμένο Βασίλειο έμελλε να είναι αυτή η χώρα. Και, στο όνομα της αποφυγής της «περιττής οικονομικής ζημιάς», ο Τζόνσον υπέβαλε στη συνέχεια ολόκληρο τον βρετανικό πληθυσμό σε μια πειραματική στρατηγική δημόσιας υγείας η οποία – μέχρι να διορθωθεί με τη συμβουλή των ερευνητών του Imperial College – θα μπορούσε να σκότωσει το ένα τέταρτο ενός εκατομμυρίου ανθρώπων.
Ενώ άλλες ευρωπαϊκές χώρες επέβαλαν νόμιμα lockdowns και έκαναν τεστ σε δεκάδες χιλιάδες πολίτες ημερησίως, ο αρχικός στόχος του Τζόνσον ήταν να δεχτεί αυτή τη δυστυχία επιτρέποντας στο 80% του πληθυσμού να κολλήσει την ασθένεια. Φοβόταν, σωστά, οπως αποδεικνύεται ότι ο Covid – 19 θα ήταν ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο του εμπορίου και της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης και, συνεπώς, η άρνηση της πρότασης του σχεδίου του για το Brexit.
Μη βιώσιμη απειλή
Παρόλο που η στρατηγική της «ανοσίας αγέλης» έχει εγκαταλειφθεί, μέχρι στιγμής ο Τζόνσον παραμένει απειλητικός για ένα Brexit χωρίς συμφωνία.
Ωστόσο, μια ματιά στην πραγματικότητα της παγκόσμιας οικονομίας δείχνει ότι αυτό δεν είναι βιώσιμο. Πολλές «ξαφνικές στάσεις» βρίσκονται σε εξέλιξη, τόσο στην πλευρά της ζήτησης όσο και στην πλευρά της προσφοράς της πραγματικής οικονομίας. Σε απάντηση, υπάρχει πτώση κεφαλαίων σε δύο βασικούς τομείς: τις αναδυόμενες αγορές και το εμπορικό χαρτί των ανεπτυγμένων χωρών. Και καθώς οι επενδυτές αγωνίζονται για βραχυπρόθεσμο δημόσιο χρέος, ως ισοδύναμο μετρητών, ακόμη και η αγορά κρατικών ομολόγων βρίσκεται σε αναταραχή.
Σύμφωνα με τον οίκο αξιολόγησης Fitch, είναι πιθανό ότι το παγκόσμιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν θα μειωθεί κατά 1,9% για το σύνολο του 2020, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο και η ευρωζώνη θα σημειώσουν πτώση της τάξης του 3,3% και 4,2% αντιστοίχως. Και αυτές οι προβλέψεις γίνονται πριν γνωρίσουμε την έκταση οποιονδήποτε δευτερογενών οικονομικών μετασεισμών.
Το βέλτιστο σενάριο είναι μια ύφεση σχήματος V, με το ΑΕΠ να επιστρέφει στα επίπεδα πριν από την κρίση μόνο στα τέλη του 2021. Εάν οι κεντρικές τράπεζες και τα κρατικά ομόλογα δεν μπορέσουν να αποτρέψουν το οικονομικό χάος, είναι πιθανό να υπάρξει μεγαλύτερη ύφεση σχήματος U. Εάν, πέρα από αυτό, οι εθισμένοι στην λιτότητα πολιτικοί ηγέτες αποφασίσουν να επιτεθούν στους μισθούς και στις δημόσιες δαπάνες στους προϋπολογισμούς του 2021, είναι πιθανό αρκετά μέρη του κόσμου να αντιμετωπίσουν ύφεση – ελληνικού στιλ – σε σχήμα L, κατά τη διάρκεια της οποίας ορισμένες κυβερνήσεις θα χρεοκοπήσουν.
Η ψευδαίσθηση θρυμματίζεται
Σε αυτό το πλαίσιο, η συνέχεια με τη προθεσμία του Δεκέμβρη του 2020 – και με την απειλή ενός Brexit χωρίς συμφωνία τον Ιούνιο – είναι αυτοκαταστροφική. Αλλά και πάλι, το ίδιο ήταν η άρνηση να συνεργαστούμε για την προμήθεια ιατρικών υλικών, όπως και η στρατηγική της «ανοσίας αγέλης».
Ο Τζόνσον είχε πεισθεί ότι – με τη διασπαστική εγκατάλειψη της ενιαίας αγοράς – θα μπορούσε να θέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση που να αντιβαίνει στην άνοδο του προστατευτισμού και την εμφάνιση εμπορικών συνασπισμών. Μόλις δύο μήνες αργότερα, αυτή η ψευδαίσθηση έχει θρυμματιστεί. Ο κοροναϊός, αυτό που σίγουρα έχει κάνει, είναι να επιταχύνει την αποδόμηση του κόσμου που ξεκίνησε μετά το 2008.
Σε καθαρά φυσικό επίπεδο, δεδομένης της πιθανότητας να ανακυκλώνεται ο ιός ανά κύματα για χρόνια, τα διεθνή ταξίδια ενδέχεται να διαταραχθούν. Καθώς οι μεγάλες δυνάμεις μάχονται για τη βιομηχανική ικανότητα να παράγουν αναπνευστήρες, μάσκες, τεστ και εμβόλια, υπάρχουν εκκλήσεις παντού για τη δημιουργία πιο ασφαλών και αξιόπιστων τοπικών αλυσίδων εφοδιασμού.
Το ίδιο ισχύει και για τα τρόφιμα: ο πανικός που σάρωσε τις υπεραγορές του ανεπτυγμένου κόσμου τον Μάρτιο αντανακλούσε τον ορθολογικό φόβο των ανθρώπων για το σπάσιμο των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού ή την ευαλωτότητα μπροστά σε μια πολιτική αναστάτωση καθώς ο ιός εξαπλώνεται στις περιοχές παραγωγής τροφίμων του κόσμου.
Και ο επόμενος αποπληθωρισμός θα είναι για χρηματοδότηση. Μέχρι στιγμής τα δημοσιονομικά κίνητρα που δόθηκαν από πολλές χώρες δεν κατάφεραν να εμφανιστούν στους αριθμούς ελλειμμάτων και τις προβλέψεις για το χρέος. Στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι δύσκολο να δούμε κάτι λιγότερο από το ποσό των 200 δισ. λιρών που προστίθεται στο δημόσιο χρέος. Στις ΗΠΑ, η Wells Fargo εκτιμά ότι η κρίση θα μεγαλώσει το ομοσπονδιακό χρέος κατά 2,8 τρισ. δολάρια. Όσον αφορά την ευρωζώνη, το τελικό νούμερο εξαρτάται από το αν οι περιφερειακές χώρες θα ξεπεράσουν την αντίσταση της Γερμανίας και της Ολλανδίας στην αμοιβαιοποίηση του χρέους.
Ποιοτική αλλαγή
Μόλις βγούμε από αυτήν την ύφεση, ο κόσμος θα έχει αλλάξει με ποιοτικό τρόπο. Τα συνδυασμένα κυβερνητικά χρέη των χωρών της G7 θα είναι κατά πολύ υψηλότερα από το μέσο όρο του 118% του ΑΕΠ πριν από την κρίση. Ορισμένες κεντρικές τράπεζες θα έχουν αρχίσει να μετατρέπουν αυτά τα χρέη – αγοράζοντας χρυσό απευθείας από τα θυσαυροφυλάκιά τους – ασκώντας έτσι πίεση στην ελεύθερη ροή κεφαλαίων πέρα από τα σύνορα και σε ορισμένα νομίσματα.
Για τη Βρετανία το να προκαλέσει εθελοντικά μια κρίση με Brexit χωρίς συμφωνία σε αυτή την κατάσταση θα ήταν τρέλα. Ακόμη και οι προμήθειες έκτακτης ανάγκης που οι υπουργοί με ευαρέσκεια παραδίδουν προσωπικά μπροστά στις κάμερες αντλούνται από αποθέματα που συγκεντρώθηκαν για την προετοιμασία ενός Brexit χωρίς συμφωνία.
Η απουσία παγκόσμιας ηγεσίας και συντονισμού εν μέσω της κρίσης του κοροναϊού σηματοδοτεί ότι η έξοδος από αυτήν μπορεί να είναι ανταγωνιστική, στενόμυαλη και σε μερικές περιπτώσεις αυτάρκης.
Η Κίνα χρησιμοποιεί την πρώιμη ανάκαμψή της για να επιδιώξει αυστηρή διπλωματική και εμπορική μόχλευση με τις χώρες που έχουν προσχωρήσει στην πρωτοβουλία της Belt and Road. Η Ρωσία χρησιμοποιεί την κρίση για να προσπαθήσει να αποσταθεροποιήσει την ανατολική Ευρώπη, με τα κρατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης να μεταφέρουν συνεχώς το μήνυμα ότι η ΕΕ καταρρέει. Οι ΗΠΑ, οι οποίες πήραν τα μεγαλύτερα και αμεσότερα δημοσιονονομικά κίνητρα, και των οποίων η κεντρική τράπεζα παίζει σήμερα ηγετικό ρόλο παγκοσμίως, ασχολούνται ταυτόχρονα με την άρδευση της χερσαίας ιατρικής αλυσίδας εφοδιασμού, χρησιμοποιώντας κάθε ουγκιά των γεωπολιτικών μυών της.
Νεκρό σχέδιο
Εσωτερικά, το σχέδιο του Τζόνσον είναι ήδη νεκρό. Το όλο νόημα του σκληρού Brexit ήταν να απελευθερώσει την αγορά εργασίας και να μειώσει την κοινωνική προστασία και τα περιβαλλοντικά πρότυπα, καθιστώντας αποδιοπεμπαίους τράγους τους μετανάστες και την Ευρώπη για όλα όσα πήγαν στραβά. Δεν είναι σαφές εάν, μετά την κρίση, ο Τζόνσον θα επιβιώσει ακόμη και από την αναπόφευκτη δημόσια έρευνα για τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί.
Όσο για την ομιλία του Γκρήνουιτς, ο κόσμος μέσα στον οποίο δημιουργήθηκε έχει εξαφανιστεί. Ήταν πάντα μια ψευδαίσθηση ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε κάπως να ξεκινήσει ένα δεύτερο κύμα παγκοσμιοποίησης από μόνο του. Ρεαλιστικά, θα μπορούσε να το είχε κάνει ως δορυφόρος μιας αμερικανικής κυβέρνησης με την ίδια επιδίωξη. Όμως, ο Τραμπ θέλει να κάνει το αντίθετο – και είναι δύσκολο να δούμε κάποιον πρόεδρο των ΗΠΑ να αναδύεται από τις πληγές της επιδημίας με την θέληση να αναβιώσει μια ανοιχτή, πολυμερή παγκόσμια τάξη.
Το Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου εγκατέλειψε την προσπάθεια να προβλέψει τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις ενός σκληρού Brexit: η καθοδήγηση των δικών του αναλυτών στο Γραφείο Ευθύνης του Προϋπολογισμού για τον προϋπολογισμό του Μαρτίου ήταν επιπόλαιη. Ωστόσο, τον Νοέμβριο του 2018 προέβλεπε ότι 15 χρόνια μετά από ένα σκληρό Brexit, το ΑΕΠ της Βρετανίας θα ήταν κατά 9,3% χαμηλότερο από ό, τι αν είχε μείνει στην ΕΕ. Το βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα μιας μη συμφωνίας, που προέβλεπε περίπου την ίδια χρονική στιγμή η Τράπεζα της Αγγλίας, ήταν μια μείωση της παραγωγής κατά 3% έως 7% σε ένα μόνο έτος.
Ακόμη και με μια ακατέργαστη διαδικασία προσθηκών – πόσο μάλλον των πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων των διαδοχικών κρίσεων – είναι προφανές ότι ένα σκληρό Brexit στις 31 Δεκεμβρίου, θα μπορούσε να μετατρέψει μια απότομη ύφεση έξι μηνών, σε κατάπτωση δυο έως και τριών ετών.
Το έργο των Εργατικών
Ο Κέιρ Στάρμερ, ο οποίος τώρα αναλαμβάνει τον έλεγχο του Εργατικού Κόμματος, γνωρίζει ότι το σκληρό Brexit σχεδιάστηκε ως πολιτική παγίδα. Εάν ενεργεί προς το συμφέρον της χώρας και του εκλογικού σώματος, επιμένοντας σε μια συμφωνία η οποία διατηρεί ισότιμους όρους ανταγωνισμού με πρόσβαση στην ενιαία αγορά, οι Εργατικοί θα κατηγορηθούν για «υπονόμευση του Brexit». Ωστόσο, αν ζητήσει καθυστέρηση ενός έτους, θα αναπτυχθεί και πάλι η δεξιά ρητορική της «προδοσίας».
Ο Στάρμερ δήλωσε ότι η επανένωση με την ΕΕ είναι εκτός ατζέντας για το προσεχές μέλλον. Δεδομένου του στρατηγικού του στόχου που είναι να επανενώσει το κόμμα με τις κοινότητες όπου υπάρχει βαθιά ξενοφοβία και ευρωσκεπτικισμός, αυτό είναι λογικό.
Αλλά σε μια παγκόσμια τάξη που αντιμετωπίζει την αποσύνθεση, τα γεωγραφικά δεδομένα επικρατούν. Η ΕΕ είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος του Ηνωμένου Βασιλείου. Μετά από σχεδόν μισό αιώνα συμμετοχής, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτυπώνεται στους νόμους, τα έθιμα και τον πολιτισμό της. Και καθώς ο κόσμος γίνεται ανασφαλής, η ασφάλειά του βασίζεται στην ασφάλεια της Ευρώπης. Εφόσον η ΕΕ είναι συνεπής ως ενιαία αγορά, η βέλτιστη θέση της Βρετανίας βρίσκεται εντός της τροχιάς της.
Οι εσωτερικοί επικριτές του Στάρμερ, στην κοινωνικά συντηρητική πτέρυγα των «Μπλε Εργατικών» και στην οικονομικο-εθνικιστική αριστερά, θέλουν το κόμμα να ξεχάσει το Brexit. Δυστυχώς αυτό δεν είναι δυνατό.
Οι Εργατικοί πρέπει να ζητήσουν αμέσως μια καθυστέρηση ενός έτους για το Brexit και την αποκήρυξη του εγγράφου διαπραγμάτευσης του Φεβρουαρίου 2020 του Ηνωμένου Βασιλείου, υπέρ μιας συνολικής εμπορικής συμφωνίας που θα την αφήσει σε στενή εταιρική σχέση με την ΕΕ, διατηρώντας παράλληλα τη μετανάστευση όσο το δυνατόν πιο ανοικτή.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η διαφορά μεταξύ του σημερινού παγκόσμιου ρόλου του Ηνωμένου Βασιλείου και του ρόλου που διαδραμάτισε το 2008. Ο τότε πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν συγκάλεσε μια διάσκεψη κορυφής των G20, η οποία παρήγαγε πραγματικό και διαρκές συντονισμό μετά την κρίση, τόσο των κινήτρων, όσο και των κανονισμών λειτουργίας. Ο Τζόνσον μπορεί να το απολάμβανε κάτω από τις τοιχογραφίες του Γκρήνουιτς που απεικονίζουν το περασμένο μεγαλείο της Βρετανίς, αλλά ο Μπράουν έκανε πραγματικά κάτι.
Και αυτό είναι το τελευταίο κομμάτι της κριτικής που πρέπει να εφαρμόσουν οι Εργατικοί: ένας παγκόσμιο δημοσιονομικό κίνητρο, ένας νομισματικός συντονισμός και μια διακρατική κινητοποίηση της βιομηχανίας είναι όλα απαραίτητα για να νικήσουν αυτό τον ιό.
* Ο Πολ Μέισον είναι Βρετανός δημοσιογράφος