Η επιδημία που προκαλεί ο νέος κοροναϊός στην Κίνα έχει σημάνει πλανητικό συναγερμό, αυξάνει τις ανησυχίες για παγκόσμια υγειονομική κρίση και ξυπνά τους φόβους για μια παγκόσμια θανατηφόρα πανδημία, η οποία όπως πρόσφατα προειδοποίησε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, θα μας βρει απροετοίμαστους.
Στους 17 ανήλθε ο απολογισμός των νεκρών στην επαρχία Χουμπέι από τον νέο κοροναϊό, την ώρα που περαιτέρω αύξηση καταγράφει και ο συνολικός αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, σύμφωνα με τις κινεζικές υγειονομικές αρχές, δίνοντας στη δημοσιότητα καθημερινά πλέον νέο επίσημο απολογισμό. Η επαρχία Χουμπέι έκανε λόγο για 444 επιβεβαιωμένα κρούσματα του κοροναϊού, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε στην πρωτεύουσά της Βουχάν, μια πόλη 11 εκατομμυρίων ανθρώπων, στα τέλη του Δεκεμβρίου.
Ο ιός, ο οποίος μεταδίδεται διά της αναπνευστικής οδού, «ενδέχεται πλέον να προσαρμόζεται, να μεταλλάσσεται και να μεταδίδεται ευκολότερα», ανέφερε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου της Εθνικής Επιτροπής Υγείας ο Λι Μπιν, υφυπουργός Υγείας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προβληματίζεται για το εάν θα πρέπει να κηρυχθεί «κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία διεθνούς εμβέλειας», ενώ όλα τα αεροδρόμια βρίσκονται σε κατάσταση επιφυλακής.
Κρούσματα του νέου κοροναϊού έχουν πλέον εντοπιστεί στις ΗΠΑ και στην Ασία (Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Ταϊλάνδη, Ταϊβάν, Μακάο), ενώ στα διεθνή αεροδρόμια τοποθετούν θερμικές κάμερες, ελέγχουν τις θερμοκρασίες του σώματος των επιβατών και υιοθετούν διαδικασίες προληπτικής καραντίνας. Ενδεικτικά, ο Βρετανός υπουργός Μεταφορών Γκραντ Σαπς δήλωσε ότι το αεροδρόμιο Χίθροου του Λονδίνου, το πιο πολυσύχναστο αεροδρόμιο της Ευρώπης, θα δημιουργήσει ξεχωριστούς χώρους για τους επιβάτες που φθάνουν από περιοχές που έχουν πληγεί από τον νέο κοροναϊό.
Από την πλευρά τους οι κινεζικές υγειονομικές αρχές ανακοίνωσαν ότι λαμβάνουν μέτρα για να περιορίσουν την επιδημία, καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ταξιδεύουν ήδη ή θα ταξιδέψουν, και λόγω της εβδομάδας των διακοπών για το κινεζικό σεληνιακό νέο έτος. Ανάμεσα στα μέτρα είναι η απολύμανση και ο εξαερισμός αεροδρομίων, σιδηροδρομικών σταθμών, εμπορικών κέντρων.
Η τοπική κυβέρνηση της επαρχίας Χουμπέι έχει ακυρώσει τις δημόσιες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης και της ετήσιας προσευχής στο ναό Guiyan της πόλης, η οποία προσέλκυσε πέρσι 700.000 τουρίστες. Ο δήμαρχος του Βουχάν κάλεσε τους κατοίκους να μην φύγουν από την πόλη και τους ταξιδιώτες να μην την επισκεφτούν για να μειωθεί η δυνατότητα μετάδοσης. Οι κινεζικές αρχές ανακοίνωσαν επίσης πως λαμβάνουν πλέον πιο αυστηρά μέτρα στα νοσοκομεία για την προστασία του υγειονομικού προσωπικού της χώρας, καθώς οι μολύνσεις εργαζομένων δείχνουν πως υπάρχουν κενά στις μεθόδους θεραπείας, σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή Υγείας. Ο Γκάο Φου, επικεφαλής του κέντρου πρόληψης και ελέγχου ασθενειών της Κίνας, ερωτηθείς πόσο θανατηφόρος είναι ο νέος κοροναϊός, επισήμανε ότι ακόμη η επιστημονική έρευνα για αυτόν είναι σε εξέλιξη.
Ποιος είναι ο ιός
Οι κοροναοϊοί είναι μία μεγάλη ομάδα ιών, που είναι κοινοί ανάμεσα στα ζώα. Σε σπάνιες περιπτώσεις περνούν από τα ζώα στους ανθρώπους. Ωστόσο ο νέος κοροναϊός που εμφανίσθηκε τον Δεκέμβριο στην πόλη Βουχάν επιβεβαιώθηκε ότι μεταδίδεται πλέον από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τα συμπτώματα των κοροναοϊών περιλαμβάνουν ρινική καταρροή, βήχα, πονόλαιμο, πιθανώς πονοκέφαλο και ίσως πυρετό και διαρκούν για μερικές ημέρες. Στα άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, στους ηλικιωμένους και τα μικρά παιδιά, υπάρχει πιθανότητα ο ιός να προκαλέσει πιο σοβαρές ασθένειες αναπνευστικού, ενώ υπάρχουν και κοροναοϊοι που μπορούν να προκαλέσουν θάνατο.
Ο ένας είναι ο MERS (Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής), ο οποίος εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μέση Ανατολή το 2012 και προκαλεί πολύ πιο έντονα αναπνευστικά προβλήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία, τρεις με τέσσερις στους δέκα ασθενείς με MERS πέθαναν. Ο δεύτερος είναι ο SARS (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο). Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη νότια Κίνα και προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα. Μπορεί, επίσης, να προκαλέσει διάρροια, κόπωση, δυσκολία στην αναπνοή, αναπνευστική δυσχέρεια και νεφρική ανεπάρκεια. Ο νέος κοροναϊός ανήκει στον SARS, ο οποίος είχε στοιχίσει τη ζωή σε σχεδόν 800 ανθρώπους σε διεθνές επίπεδο όταν ξέσπασε επιδημία επίσης στην Κίνα, στο τέλος του 2002, μετά την μετάδοσή του από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο μέσω ενός θηλαστικού που πωλείται στις αγορές της Κίνας για το νόστιμο κρέας του.
Η σκιά του SARS
Η εμφάνιση του νέου ιού επανέφερε τις οδυνηρές μνήμες από την ιογενή αναπνευστική νόσο που προκάλεσε παγκόσμιο χάος και έπληξε την εμπιστοσύνη των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας της χώρας. Ωστόσο, ειδικοί σε θέματα υγείας από όλο τον κόσμο είπαν ότι η Κίνα έχει διανύσει πολύ δρόμο από το 2003, όταν κατηγορήθηκε ότι προσπάθησε να συγκαλύψει την επιδημία του Σοβαρού Οξέος Αναπνευστικού Συνδρόμου (SARS).
Σήμερα, σχεδόν 17 χρόνια αργότερα, κυβερνητικοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι έχουν διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος καθώς προσπαθούν να περιορίσουν το νεότερο φονικό στέλεχος ιογενούς πνευμονίας. Ο Λιου Χενγκ, σύμβουλος της κινεζικής κυβέρνησης, δήλωσε ότι χρειάστηκαν περίπου τέσσερις με πέντε μήνες για να ανακοινώσει η χώρα την εμφάνιση του SARS στους πολίτες, ενώ αυτήν τη φορά χρειάστηκε λιγότερο από ένας μήνας. «Τα πάμε πολύ καλύτερα τώρα… Δείχνουμε μεγαλύτερη προσοχή στην πρόληψη της επιδημίας», δήλωσε σε δημοσιογράφους.
Ο Λι Μπιν, αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Υγείας, δήλωσε σε δημοσιογράφους ότι το Πεκίνο έχει διδαχθεί από την εμπειρία με τον SARS και τώρα μοιράζεται όλα τα σχετικά στοιχεία με διεθνείς φορείς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Έτσι, βασικός παράγοντας που παρακολουθούν οι ειδικοί στην Κίνα και το εξωτερικό είναι η ταχύτητα με την οποία αποκαλύπτονται πληροφορίες για τη γενετική δομή του ιού και τον τρόπο που εξαπλώνεται στον πληθυσμό.
Ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι αποτυχίες με τον SARS ήταν αποτέλεσμα ενός υπερβολικά συγκεντρωτικού και υποχρηματοδοτούμενου συστήματος υγείας, με περιορισμένη εμπειρία στις μολυσματικές ασθένειες και χωρίς μηχανισμούς ενημέρωσης. Οι τοπικές κυβερνήσεις ήταν επίσης απρόθυμες να αναλάβουν την ευθύνη για την ταχεία εξάπλωση των ασθενειών. Έκτοτε το Πεκίνο, όπως υποστηρίζει, έχει θεσπίσει το Κινεζικό Σύστημα Ενημέρωσης για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Ασθενειών που βρίσκεται σε επικοινωνία με νοσοκομεία και κλινικές σε όλη τη χώρα και αναφέρει τα κρούσματα σε πραγματικό χρόνο. Έχει επίσης συστήσει συγκεκριμένους μηχανισμούς για νέα στελέχη πνευμονίας.
Ωστόσο, κάποιοι υποστηρίζουν ότι Κινέζοι αξιωματούχοι λαμβάνουν αυστηρά μέτρα εναντίον αυτών που διασπείρουν ειδήσεις για την ασθένεια στο διαδίκτυο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίθουν ισχυρισμών για συγκάλυψη και εκφράζονται κάποιες αμφιβολίες για την ακρίβεια και τη χρονική εγκυρότητα των κινεζικών στοιχείων. «Μπορούμε να κρίνουμε μόνο τις πληροφορίες που μας παρέχονται και δεν έχουμε τρόπο να καθορίσουμε εάν υπάρχουν στοιχεία που δεν αποκαλύπτονται», δήλωσε η η Ράινα Μάκινταϊρ, επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος βιοασφάλειας στο Kirby Institute στο Σίδνεϊ. Την πραγματική δοκιμασία για τα διδάγματα από το παρελθόν αναμένεται να αποτελέσουν οι μετακινήσεις με αφορμή το κινεζικό νέο έτος, καθώς θα υπάρξουν αμέτρητοι νέοι φορείς που μπορούν να μεταδώσουν τον ιό.
Αρχέγονος τρόμος
Υπάρχει επίσης και η συλλογική, έστω και απωθημένη, μνήμη, από τις τεράστιες πανδημίες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Υπήρξαν τρεις μεγάλες πανδημίες πανώλης στην ανθρώπινη ιστορία, οι οποίες εξαπλώθηκαν από τη Σιβηρία και τη Μογγολία, στην Ασία και στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Η πρώτη ξεκίνησε το 541 μ.Χ. στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, διήρκεσε δύο αιώνες και ονομάστηκε Πανώλη του Ιουστινιανού. Η δεύτερη, γνωστή και ως Μαύρος Θάνατος, εξαπλώθηκε από την Ασία στην Ιταλία το 1346 και συνεχίστηκε για 400 χρόνια, μολύνοντας το μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού με ασύλληπτα καταστροφικό αποτέλεσμα: 50 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε μια ήπειρο κατοικούμενη από 80 εκατομμύρια. Η τρίτη πανδημία ξεκίνησε στη δεκαετία του 1850 στην Κίνα, εξοντώνοντας την Ασία με τέτοια αγριότητα, που μόνο η Ινδία έχασε 20 εκατομμύρια ανθρώπους.
Από την εφεύρεση των αντιβιοτικών, η απειλή μιας τέταρτης πανδημίας της πνευμονικής πανώλης έχει διαλυθεί, αλλά το μικρόβιο συνεχίζει να προκαλεί βαθύ φόβο, με αποτέλεσμα, λίγα περιστατικά να προκαλούν δυσανάλογα μεγάλο πανικό. Από το 2010 έως το 2015, υπήρξαν 3.248 περιπτώσεις πανώλης παγκοσμίως, με 584 θανάτους. Το πρόβλημα είναι ότι οι σύγχρονες επιδημίες της πανώλης πολύ συχνά δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να μην λαμβάνουν άμεσα την κατάλληλη θεραπεία μέχρις ότου ο ιός καταστρέψει τόσο πολύ το ανθρώπινο σώμα που τα αντιβιοτικά να μην μπορούν να αντιστρέψουν τη βλάβη στους πνεύμονες και το καρδιαγγειακό σύστημα.
Η Ρωσία εδώ και δεκαετίες έχει διεκδικήσει την εφεύρεση ενός επιτυχημένου εμβολίου πανώλης, αλλά ποτέ δεν ήταν διαθέσιμο στον υπόλοιπο κόσμο και η αποτελεσματικότητά του είναι αμφίβολη, σύμφωνα με τον Πολ Μιντ, επικεφαλής του Κλάδου Βακτηριακών Ασθενειών του Κέντρου Ελέγχου Νόσων των ΗΠΑ (CDC) στο Fort Collins του Κολοράντο.
Πολλά αντιβιοτικά είναι πολύ αποτελεσματικά αντί του εμβολίου που λαμβάνεται για την πρόληψη της μόλυνσης. Τα φάρμακα θεραπεύουν επιτυχώς τη μόλυνση εάν χορηγούνται εντός των πρώτων ωρών μετά την εκδήλωσή της. Είναι επίσης εύκολο να αποφευχθεί η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο με πλύσιμο χεριών και χρήση απλής μάσκας προσώπου. Αλλά χωρίς αυτά τα φτηνά μέτρα – αντιβιοτικά χαμηλού κόστους, υγιεινή χεριών και μάσκες – το βακτήριο μπορεί να είναι πολύ μεταδοτικό. Ωστόσο, η μείωση των κινδύνων απαιτεί διαφάνεια εκ μέρους των αρχών δημόσιας υγείας. Το ερώτημα είναι εάν το Πεκίνο και όχι μόνο έμαθε όντως από το πικρό μάθημα του 2003.
«Θέμα χρόνου μια παγκόσμια θανατηφόρα πανδημία»
Κι όμως στα χρόνια της καπιταλιστικής ανάπτυξης και της τεχνολογίας, των διαστημικών προγραμμάτων και της τεχνητής νοημοσύνης, των προηγμένων, απόλυτα φονικών, οπλικών συστημάτων και των διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων που μπορούν να πλήξουν οποιοδήποτε σημείο του κόσμου, η έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών προειδοποιεί για μια «πολύ πραγματική απειλή» πανδημίας πλανητικών διαστάσεων.
Η έκθεση κάνει λόγο για εξόντωση έως ακόμη και 80 εκατομμυρίων ανθρώπων και καταστροφή σχεδόν του 5% της παγκόσμιας οικονομίας. Υπάρχουν και χειρότερα; Ναι: Είμαστε απροετοίμαστοι. Αυτή η δυσοίωνη ανάλυση ξεκίνησε να καταρτίζεται πέρυσι από μια ανεξάρτητη ομάδα, το Συμβούλιο Παγκόσμιας Παρακολούθησης και Πρόληψης (GPMB), σε απάντηση σχετικού αιτήματος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, από κοινού με την Παγκόσμια Τράπεζα και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Η μελέτη από εμπειρογνώμονες, κατέληξε σε μια σφοδρή επίθεση στην πολιτική, χρηματοοικονομική και υλικοτεχνική κατάσταση του επιπέδου πρόληψης έναντι της απειλής της πανδημίας.
«Η πρόληψη παρεμποδίζεται από την συνεχιζόμενη έλλειψη πολιτικής βούλησης σε όλα τα επίπεδα» σημειώνει η έκθεση. Ειδικότερα αναφέρει, πως ενώ τα κράτη ανταποκρίνονται σε κρίσεις που αφορούν στην δημόσια υγεία μόνο όταν ξεκινά ο πανικός, δεν δαπανούν τους πόρους που απαιτούνται για να μην εξελιχθούν τα επιδημικά ξεσπάσματα σε πραγματικές καταστροφές. Είναι γεγονός, σχολιάζει το Foreign Policy, ότι το παραπάνω μήνυμα έχει σταλθεί πολλές φορές στο παρελθόν, με αμελητέες επιπτώσεις στις πολιτικές ηγεσίες, τους χρηματοοικονομικούς και τους πολυεθνικούς οργανισμούς. Συνεπώς, «δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι αυτή η φορά θα είναι διαφορετική».
Και οι κίνδυνοι αυξάνονται. Η αλλαγή του κλίματος ευνοεί την εμφάνιση κρουσμάτων, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας προκαλεί αναπαραγωγικό «τσουνάμι» στους πληθυσμούς των κουνουπιών που μεταφέρουν ασθένειες, πνίγει την επιφάνεια του νερού με τοξικούς μύκητες και αλλάζει τα μεταναστευτικά μοντέλα πτηνών και ζώων που με τη σειρά τους, μεταφέρουν τα μικρόβια σε νέες γεωγραφικές περιοχές.
«Τα συστήματα πρόληψης και αντίδρασης στην εμφάνιση ασθενειών δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση του τεράστιου αντίκτυπου, της ταχείας εξάπλωσης και του σοκ για την υγεία, τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα, από μια εξαιρετικά θανατηφόρα πανδημία, φυσική, τυχαία ή σκόπιμη. Δεν υπάρχουν επαρκείς επενδύσεις και προγραμματισμός για έρευνα και ανάπτυξη εμβολίων, αντιβιοτικών ευρέος φάσματος και κατάλληλων, μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων» αναφέρει η έκθεση. «Το κόστος επιδημιολογικού περιορισμού θα πνίξει εντελώς τις τρέχουσες προβλέψεις χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης».
Μέχρι στιγμής, όμως, η ανθρωπότητα επιλέγει μια ψυχολογικού τύπου αντιμετώπιση της απειλής: Ωθεί τις οδυνηρές συνέπειες και την ανάγκη πρόληψης στο υποσυνείδητο κάθε φορά που μια επιδημία ολοκληρώνει τον θανατηφόρο κύκλο της. Γνωρίζουμε ότι θα υπάρξει μια άλλη τρομερή επιδημία, ίσως όχι τόσο μεγάλη όσο η γρίπη του 1918 ή η πανώλη, αλλά εντούτοις το ίδιο εφιαλτική. Και θα χρειαστεί κάτι πολύ περισσότερα από τις εκθέσεις των εμπειρογνωμόνων για να υπάρξουν σοβαρές συλλογικές προσπάθειες για την πρόληψη και την προετοιμασία έναντι της επερχόμενης καταστροφικής απειλής.