Ερντογανισμός, Λιβύη και το «φάντασμα» του Μπαρμπαρόσα

• Του Γ. Στάμκου

Σε «πειρατικό» κράτος στην Ανατολική Μεσόγειο εξελίσσεται η ερντογανική Τουρκία έχοντας ως θαλασσινό ήρωά της τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ονομάζοντας το σημαντικότερο από τα γεωτρύπανα της «Μπαρμπαρός» κι επεκτείνοντας τη γεωπολιτική της επιρροή στη βόρεια Αφρική, ξεκινώντας από την αποσταθεροποιημένη Λιβύη.

Είναι ο Ερντογάν «αντί-Κεμάλ»; 

Όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ συμβούλευε τους συμπατριώτες του «πρώτος σας στόχος η Μεσόγειος…», δεν είχε φυσικά στο νου του τον Μπαρμπαρόσα, αλλά την ανάγκη η Τουρκία να μετατραπεί σε ναυτική δύναμη ώστε να προσδεθεί ταχύτερα με τα συμφέροντα των ναυτικών δυνάμεων της Δύσης. Θεωρούσε πως έτσι η εισαγωγή του Δυτικού εκσυγχρονιστικού μοντέλου, θα γινόταν ταχύτερα στην καθυστερημένη τουρκική κοινωνία, η οποία παράμενε ως τότε δέσμια μιας θρησκείας που, σύμφωνα με τον ίδιο, «εφηύρε ένας αμαθέστατος νομάδας» (Μωάμεθ).

Ο Ερντογάν αντίθετα ως «αντι-Κεμάλ», που προβάλει όλο και περισσότερο τον νεοοθωμανισμό ως επίσημη ιδεολογία της Τουρκίας, θεωρεί τον αρχιπειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, που λυμαινόταν με το στόλο του τη Μεσόγειο, ως παράδειγμα μίμησης κι επιτυχίας. Για τον ίδιο η Μεσόγειος είναι ένας χώρος λεηλασίας φυσικών πόρων, ληστρικών επιθέσεων, οικοπεδοφαγικής αντίληψης κι επίδειξης δύναμης, και όχι ένας χώρος που συνδέει οικονομικά και ιστορικά λαούς και πολιτισμούς, κι ως εκ τούτου ένας χώρος συνύπαρξης, διασύνδεσης κι αλληλεπίδρασης.

Μπαρμπαρόσα: ένα «Οθωμανικό Success Story»

Ο ίδιος ο Μπαρμπαρόσα, ο οποίος έδωσε το όνομα σε πλήθος τουρκικών πολεμικών σκαφών, αλλά και στο «πειρατικό» γεωτρύπανο Μπαρμπαρός, που επιδιώκει να κλέψει κοίτασμα από την νόμιμη κυπριακή ΑΟΖ, αποτελεί παράδειγμα «οθωμανικού Success Story». Ο Μπαρμπαρόσα γεννήθηκε το 1478 στον Παλαιόκηπο Γέρας της Λέσβου και η μητρική του γλώσσα ήταν τα Ελληνικά. Η μητέρα του ήταν η Κατερίνα, χριστιανή ορθόδοξη της Λέσβου, κόρη ορθόδοξου ιερέα. Ο πατέρας του ήταν ο Γιακούπ, Αλβανός γεννημένος Χριστιανός από τα Γιαννιτσά, ο οποίος στη συνέχεια εξισλαμίστηκε, έγινε Σπαχής του Οθωμανικού στρατού και συμμετείχε το 1462 στην κατάκτηση της Λέσβου, την οποία ως τότε κατείχαν οι Γεννουάτες. Στο πρόσφατα κατακτημένο νησί έλαβε κτήματα και σπίτι και πήρε ως γυναίκα του την Κατερίνα με την οποία απέκτησε έξι παιδιά.

Ο εξισλαμισμένος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, μαζί με τα αδέρφια του Ηλία, Ορούτς και Χίζρ, είχε μια μετεωρική άνοδο στην οθωμανική στρατιωτική διοίκηση, καθώς θεωρείται ως ο κατεξοχήν οργανωτής του οθωμανικού στόλου, που υπό τη διοίκησή κατέλαβε το ένα μετά το άλλο τα νησιά του Αιγαίου, τα οποία βρισκόταν ως τότε υπό την κατοχή των Βενετών, των Γενουατών και των Ιωαννιτών Ιπποτών (Ρόδος, 1522). Βέβαια τα πληρώματα του οθωμανικού στόλου αποτελούνταν κυρίως από Έλληνες ναυτικούς των νησιών του Αιγαίου, καθώς κι από Γενίτσαρους και εξωμότες, όπως και ο Μπαρμπαρόσα. Για τις επιτυχίες του έλαβε τον βαθμό του ναυάρχου του Οθωμανικού στόλου (Kapudan-i Derya). Είναι αυτός που με τα αδέρφια του και τον οθωμανικό πειρατικό στόλο κατέλαβε το Αλγέρι (1516) από τους Ισπανούς κι έγινε πασάς του Αλγερίου για κάποια χρόνια και στη συνέχεια άφησε ως διοικητή τον γιο του Χασάν. Αργότερα έγινε μπεηλέρμπεης (ανώτατος διοικητής) των κατακτημένων νησιών των Αιγαίου (εκτός Κρήτης), τα οποία προηγουμένως σχεδόν ερήμωσε με τις ληστρικές και κατακτητικές επιδρομές του πειρατικού του στόλου, ειδικά τα Κύθηρα που από τότε δεν “σήκωσαν κεφάλι”.
Ο Μπαρμπαρόσα, που ήταν και ο βασικός οργανωτής της Γαλλο-Οθωμανικής συμμαχίας, μιλούσε Ελληνικά, Τουρκικά, Αραβικά, Γαλλικά, Ιταλικά και Ισπανικά και ήταν ιδιαίτερα ευφυής και μορφωμένος, αν και “πειρατής”. Πέθανε το 1546 και ο επιβλητικός οθωμανικός τάφος του βρίσκεται στη συνοικία Μπεσίκτας της Κωνσταντινούπολης. Η κληρονομιά του ήταν ότι κατέστησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως την κυρίαρχη δύναμη στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο θάλασσα, τον φόβο και τον  τρόμο όλων εμπορικών πλοίων που τη διέσχιζαν.

Η «πειρατική» εισβολή της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κύπρου

Η ιστορία του Μπαρμπαρόσα είναι αρκετά διαφωτιστική για τον τρόπο επέκτασης της οθωμανικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο και επανέρχεται και πάλι στην επικαιρότητα, τόσο λόγω της νεοοθωμανικής προβολής της ερντογανικής Τουρκίας, όσο και λόγω της “πειρατικής εισβολής” των τουρκικών γεωτρυπάνων στην κυπριακή ΑΟΖ για την κλοπή κοιτασμάτων.

Καθόλου τυχαίο που η κυπριακή κυβέρνηση αποκάλεσε πρόσφατα την Τουρκία «πειρατικό κράτος» που δεν σέβεται το διεθνές δίκαιο και επιδιώκει να κλέψει υδρογονάνθρακες από την ΑΟΖ της Κύπρου. Δηλαδή ως ένα κράτος-ταραξίας που κινείται παράνομα και ληστρικά, προκλητικά και επικίνδυνα, σε περιοχές που δεν της ανήκουν νόμιμα, αλλά το ίδιο θεωρεί πως έχει δικαίωμα να κάνει κάτι τέτοιο, προφασιζόμενο διάφορες δικαιολογίες (π.χ. “προστασία” των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων. Στην ουσία όμως πρόκειται για νεοοθωμανικές αντιλήψεις και για προσπάθεια επιβολής του “δικαίου του ισχυρού” απέναντι στη διεθνή νομιμότητα.

Ερντογανισμός, Λιβύη και το «φάντασμα» του Μπαρμπαρόσα

Για τον ερντογανισμό, ό,τι υπήρξε οθωμανικό, η Κύπρος, η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, πρέπει να ξαναγίνει. Στη ρητορική του Ερντογάν, τα «αποικιακά κράτη» – η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και οι σύμμαχοί τους – θέλουν να ξαναμοιράσουν τη Μεσόγειο. Πρέπει λοιπόν να εμποδιστούν, όπως πρέπει και να εμποδιστεί και το φιλόδοξο σχέδιο κατασκευής του East Med, επισημαίνει ο Γάλλος καθηγητής. Από την άλλη η Τουρκία επιδιώκει να επεκτείνει την γεωπολιτική της επιρροή και στη βόρεια Αφρική, ακολουθώντας τα χνάρια του Μπαρμπαρόσα και με παρόμοιες πολιτικές.

Ωστόσο η Λιβύη, λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης και των πετρελαίων της, δεν είναι Συρία. Η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, η Ιταλία, η Αίγυπτος, η Γαλλία και αρκετές άλλες χώρες έχουν τα δικά τους συμφέροντα στη χώρα και ήδη εμπλέκονται άμεσα η έμμεσα στη σύγκρουση. «Το λεωφορείο είναι τόσο γεμάτο που δεν υπάρχει χώρος και για την Τουρκία», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Τούρκος δημοσιογράφος, και αρθρογράφος του tvxs, Ραγκίπ Ντουράν.

Εκθετική αύξηση της τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο

Στο μεταξύ η Τουρκία αυξάνει συνεχώς την πίεση προς την Ελλάδα, όχι μόνο παρουσιάζοντας χάρτες που εξαφανίζουν την υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στέλνοντας ερευνητικά σκάφη στις διαφιλονικούμενες θαλάσσιες περιοχές. Ταυτόχρονα οι εμπλοκές (εικονικές αερομαχίες) ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών με τουρκικά αεροσκάφη στο Αιγαίο το 2019 ήταν 384, όταν το 2010 ήταν μόλις 13.  Το 2019, οι παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου της Ελλάδας από αεροσκάφη της Τουρκίας έφτασαν τις 4.811 και ήταν οι περισσότερες σ’ ένα έτος από το 1987. Επίσης οι παραβιάσεις των ελληνικών χωρικών υδάτων από τουρκικά πολεμικά πλοία ήταν το 2019 2.032, δηλαδή 15πλάσιες σε σύγκριση με το 2010 (133). Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν εκτίναξη της τουρκικής παραβατικότητας και των προκλήσεων στο Αιγαίο.

Επόμενη στάση: «Θερμό επεισόδιο» Ελλάδας-Τουρκίας;

Όλα αυτά αυξάνουν την ένταση μεταξύ των δύο γειτόνων και συμμάχων στο ΝΑΤΟ, δημιουργώντας συνθήκες πρόκλησης «θερμού επεισοδίου», όπως συνέβη το 1996 και το 1987. Σύμφωνα με το περιοδικό Politico διπλωμάτες και αναλυτές ανησυχούν μήπως ο Ερντογάν προκαλέσει ένοπλο επεισόδιο με την Ελλάδα ή με τη Γαλλία, η οποία έχει στείλει πλοία της στην περιοχή στο πλευρό της Κύπρου, μόνο και μόνο για να συσπειρώσει τους εθνικιστές στο εσωτερικό της χώρας του.

Αυτή η έκρυθμη κατάσταση απασχολεί σοβαρά την Ουάσιγκτον, που διατηρεί τη μεγαλύτερη ναυτική βάση της στη Μεσόγειο στο λιμάνι της Σούδας, στην Κρήτη, και δεν θα ήθελε τη διάλυση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, από την οποία θα κέρδιζε η Μόσχα. «Δεν θέλουμε να ξεσπάσει κάποια κρίση. Δεν θέλουμε Ελλάδα και Τουρκία να φτάσουν σε κρίσιμο σημείο κι έχουμε επέμβει ξανά στο παρελθόν», έχει δηλώσει ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα, Τζέφρι Πάϊατ. Ξεκαθαρίζοντας πως η Ουάσιγκτον θα συνεχίσει να είναι ενεργή και θα βοηθάει Ελλάδα και Τουρκία να επιλύσουν τις διάφορες τους.

Τι θα γίνει όμως αν ο Ερντογάν, ακολουθώντας την ίδια «πειρατική στρατηγική», που έχει πλέον  και την επεκτατική μορφή της θεωρίας της «Γαλάζιας Πατρίδας», εκδώσει άδειες για έρευνες υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο και αρχίσει εξορυκτικές εργασίες σε θαλάσσιες περιοχές π.χ. νοτιοανατολικά της Κρήτης, που η Ελλάδα θεωρεί ως δικές της σύμφωνα με τις συμβάσεις του ΟΗΕ και το δίκαιο της θάλασσας; «Όσοι ανακαλούν στη μνήμη τους τον Ιανουάριο του 1996 (σ.σ. κρίση των Ιμίων), γνωρίζουν ότι άσχημα πράγματα δεν συμβαίνουν πάντα κατόπιν σχεδίου. Χρειάζεται έναν λάθος υπολογισμό ή ένα στραβοπάτημα, ώστε να οδηγηθεί η κατάσταση στην καταστροφή», σημειώνει το Bloomberg.

Από την πλευρά του το Politicο σημειώνει πως ο Ερντογάν μπορεί να προκαλέσει θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα ή τη Γαλλία σε μία αμφισβητούμενη εναέρια ή θαλάσσια περιοχή για να συγκεντρώσει τη στήριξη των εθνικιστών στην Τουρκία. Το σίγουρο είναι πως όσο η Τουρκία αποξενώνεται από τη Δύση, τόσο περισσότερο αποκαλύπτει τον άγριο «πειρατικό» της εαυτό, απέναντι στον οποίο Ελλάδα και Ευρώπη θα πρέπει να οχυρωθεί κατάλληλα αλλά και να ακολουθήσει πολιτικές πρόληψης και αποτροπής, που δεν θα αφήνουν την Τουρκία να εξελιχθεί σε «κανόνι ελεύθερο στο κατάστρωμα».